هر کودکی به کمک حس بینایی و الگوپذیری، با دیگران ارتباط برقرارمی‌کند. کودکان کم بینا به سبب ناتوانی‌های خود به آموزش مهارت‌های اجتماعی نیازمند هستند.
کودکان کم بینا و نابینا
کودکان کم بینا در مراکز آموزشی از دیدگاه آموزشی و اجتماعی با چالش‌های بزرگی رو به رو هستند و تلاش آن‌ها برای گذراندن دوره‌های آموزشی در کلاس‌های فراگیر، بیشتر وقت‌ها به اندازه‌ای زیاد است که نمی‌توانند زمان و فعالیت ویژه‌ای برای یادگیری و رشد رفتارهای اجتماعی خود اختصاص دهند. حتی اگر این کودکان در مدرسه‌های ویژه آموزش می‌بینند، والدین و آموزگاران باید به آن‌ها برای اجتماعی شدن و حضور در محیط‌هایی که بیشتر افراد آن بینا هستند، یاری کنند. آموزش مهارت‌های اجتماعی به کودکان نابینا و کم بینا، با آموزش به کودکان درخود مانده (اوتیستیک) یا دارای دیگر معلولیت‌ها تفاوت دارد، چون مشکل بزرگ این کودکان کمبود اطلاعات دربارهٔ نشانه‌های دیداری رفتارهای اجتماعی است. اما بیشتر افراد جامعه با پرهیز از برقراری ارتباط و گفت و گو با کودکان نابینا این مشکل را دو چندان می‌کنند.
آموزش رفتارهای اجتماعی به دانش آموزان نابینا و کم بینا
مربیان و والدین باید با الگو سازی رفتارهای مناسب اجتماعی و تدارک فرصت‌هایی برای تمرین و یادگیری، مهارت‌های اجتماعی این کودکان را تقویت کنند. برای نمونه، مربیان می‌توانند روش یادگیری مشارکتی (کارگروهی، کمک اعضا به یکدیگر و مسئولیت پذیری برای به پایان رساندن کار) را بخش همیشگی فعالیت‌های کلاس قرار دهند.
برای رشد مهارت‌های اجتماعی این کودکان، فعالیت‌های کلاسی زیر پیشنهاد می‌شود:
- چند نفر از دانش آموزان را به عنوان راهنما با دانش آموز نابینا همراه کنید. به افراد راهنما آموزش دهید که الگوهای رفتاری مناسبی را تکرار، و به هم گروهی خود برای تغییر برخی رفتارهای ویژه یاری کنند. این روابط باید برپایهٔ همکاری دو جانبه برنامه ریزی شود تا به احساس نیاز و وابستگی نیانجامد. عضو نابینا می‌تواند در کارهایی همچون انجام تکلیف‌ها به هم گروهی خود کمک کند. گاهی تعویض راهنماها نیز سبب یادگیری رفتارهای مختلف می‌شود.
- از دانش آموزان بخواهید پس از شنیدن گفت و گوی چند دوست نوجوان، در یک بحث گروهی راه‌هایی برای وارد شدن به این گفت وگو در زمان مناسب را پیشنهاد دهند و آن‌ها را اجرا کنند. سپس از دانش آموز نابینا بخواهید چند نقش متفاوت بازی کند.
-از دانش آموزان بخواهید با بازی‌هایی مانند پانتومیم و خواندن آواز با حرکات مختلف، ارتباط بدون گفت و گو برقرار سازند. دانش آموزان نابینا که سن بالاتری دارند نیز می‌توانند در گروه‌های نمایش و سرود شرکت کنند. افراد راهنما در گروه می‌توانند با نشانه‌های شنیداری دوستشان رابرای انجام حرکت‌های مناسب بدن و چهره راهنمایی کنند.
- از همهٔ دانش آموزان بینا و نابینا بخواهید که پنج گونه از فعالیت‌های مورد علاقه‌شان در اوقات بیکاری را نام ببرند. پس از مقایسهٔ فعالیت‌ها، در یک گفت و گوی کلاسی از دانش آموز نابینا بخواهید فعالیت دلخواه خود و چگونگی یادگیری آن را توضیح دهد. سپس، افراد علاقه مند به یادگیری آن فعالیت را به همکاری با او فرا بخوانید.
والدین می‌توانند از روش‌های زیر برای آموزش رفتارهای اجتماعی به کودک نابینا یا کم بینای خود بهره بگیرند
- کودک کم بینا را تشویق کنید به بررسی بخش‌های مختلف خانه، مدرسه و جامعه بپردازد و بر کار او نظارت داشته باشید. این کودک باید در همه فعالیت‌ها شرکت کند و با کودکان عادی در موقعیت‌های مختلف ارتباط داشته باشد.
- بیان کودک را برای توصیف حس خود در حضوردیگران، تقویت کنید. کودک کم بینا باید در گفت و گوها به خوبی از گنجینهٔ واژگان خود بهره بگیرد.
- به کودک خودآموزش دهید که چگونه به دیگران احترام بگذارد و با ادب باشد. با وجود دشواری درک بعضی موقعیت‌ها بدون دیدن آن‌ها، دربارهٔ اهمیت همزیستی و همکاری با افراد جامعه با او حرف بزنید و بر کارش نظارت داشته باشید. این کودک باید در همهٔ فعالیت‌ها شرکت کند.
- بهتر است پیش از قرار گرفتن در موقعیت ویژه، کارهای لازم را با او به شکل نمایشی تمرین کنید.
- از آن جا که حالت چهره در روابط اجتماعی بسیار مهم است، از کودک خود بخواهید حالت‌های مختلف را در چهره‌اش نشان دهد و احساس خود را دربارهٔ آن‌ها بیان کند. با تفهیم اهمیت این حالت‌ها در روابط اجتماعی، برای استفادهٔ مناسب از آن‌ها او را راهنمایی کنید.
دانش آموزان کم بینا نیز مانند دیگر کودکان دوست دارند در جمع پذیرفته و در گروه‌ها عضو شوند و دوستانی داشته باشند. آموزش رفتارهای اجتماعی به کودکان نابینا و کم بینا، با توجه به ویژگی‌های فردی در یادگیری، باید در موقعیت‌های واقعی و با کمک دیگر دانش آموزان علاقه مند به همکاری در گروه، انجام شود.
