در این مصاحبه خانم شارولت دیستفانو، روان‌شناس به شما می‌گوید چگونه می‌توانید به کودک دارای اوتیسم خود که فاقد مهارت کلامی است یا توانایی کمی در این مهارت دارد، خواندن را بیاموزید.
شارولت دیستفانو، روان‌شناس و عضو انستیتوی Autism Speaks Mixner فوق دکترای خود را در علوم کاربردی در دانشگاه کالیفرنیا واقع در لس‌آنجلس اخذ کرده است. عضویت و همکاری دکتر دیستفانو در موسسه Autism Speaks Mixner شامل همکاری در پژوهش‌های کاربردی‌سازی همچون شناسایی الگوی آن دسته از فعالیت‌های مغز است که با زبان و توانایی‌های کلامی ارتباط دارند. این تحقیقات روی کودکان مبتلا به اوتیسمی انجام شده است که توانایی کلامی بسیار کمی دارند. امید است این تحقیقات منجر به توسعه روش‌های درمانی خاص و برنامه‌های آموزشی ویژه‌ای شود که به خوبی پاسخگوی نیازهای هرکدام از این کودکان باشد.
- آیا توصیه‌ای برای آموزش خواندن به کودک دارای اوتیسم که ۸ سال دارد و حرف نمی‌زند دارید؟ لازم به توضیح است که این کودک ۸ ساله می‌تواند به کمک ابزار ارتباطی کمکی، چند جمله بگوید.
خیلی خوشحالم که این سوال را پرسیدید. خیلی ها به اشتباه فکر می کنند کودکی که قادر به صحبت کردن نیست نمی‌تواند بخواند. اما باید بگویم که این تفکر قطعا صحیح نیست.
دو سال پیش، یافته‌های تحقیقات کوچکی را منتشر کردم که آن پژوهش، برای اثبات اثربخشی آموزش خواندن به کودکان کم‌حرف ۵ یا ۶ ساله انجام شده بود. پس از اجرای آن برنامه آموزشی، سطح درک داستان و درگیر شدن با موضوع در تمام دانش‌آموزان شرکت‌کننده در آن تحقیق افزایش یافت. متاسفانه تحقیقات کمتری درباره توانایی خواندن – یا سواد خواندن و نوشتن – روی کودکان مبتلا به اوتیسم که قابلیت‌های کلامی کمی دارند انجام شده است. در نتیجه واقعا نمی‌دانیم چه درصدی از کودکان اوتیسمی که قادر به حرف زدن نیستند یا به صورت خیلی محدود حرف می‌زنند، می‌توانند بخوانند یا خواندن را آموزش ببینند.
اما بسیاری از والدین یا متخصصان می‌توانند کودکانی را مثال بزنند که با وجود عدم استفاده از زبان گفتاری، می‌توانند متن‌هایی را به آن زبان بخوانند. پس می‌دانیم که این کار شدنی است. نکته ویژه‌ای که به نظرم جالب آمد این بود که گویا بسیاری از این کودکان روش خودشان را برای چگونگی خواندن، کشف کرده‌اند چون هیچ‌وقت کسی آن‌ها را به طور مستقیم برای خواندن و نوشتن آموزش نداده است.
من با کودکان دارای اوتیسمی که مهارت‌های کلامی دارند یا فاقد مهارت‌های کلامی آن هستند، کار کرده‌ام که نتیجه این تمرین‌ها به من نشان داد که آن‌ها می‌توانند بخوانند. این کودکان به روش‌های مختلفی این کار را انجام می‌دادند. روش‌هایی نظیر: تطبیق دادن واژه‌ها و جمله‌ها با تصویرها، تایپ کردن واژه‌ها یا اینکه وقتی بزرگ‌سالی برایشان کتاب می‌خواند، نوشته‌ها را با انگشت دنبال می‌کردند.
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های آموزش خواندن به کودکانی با حداقل مهارت‌های کلامی، این است که روش سوادآموزی سنتی بسیار متکی بر زبان گفتاری است. همان‌طور که احتمالا تجربه کلاس اول خودتان را به خاطر دارید، روش آموزش خواندن اغلب تمرکز زیادی روی ادا کردن آواها دارد. آموزگاران برای کودکان صدای حرف‌ها را ادا می‌کنند. سپس کودکان یاد می‌گیرند که این آواها را با هم ترکیب کنند و با آن واژه‌ها را شکل دهند.
- واضح است برای کودک دارای اوتیسم که فاقد مهارت زبانی گفتاری است یا از حداقل این مهارت برخوردار است، مشکل‌های گوناگونی پیش می‌آید. کودک چگونه باید تلفظ کردن واژه‌ها را یاد بگیرد؛ در حالی که اساسا در ایجاد آواها مشکل دارد؟
با توجه به آن چیزهایی که گفته شد، باید صرف‌نظر از توانایی‌های کلامی کودکانمان برایشان کتاب بخوانیم.
خوشبختانه راه‌های بسیار زیادی وجود دارد که می‌توان به کمک آن‌ها به کودکان خواندن یاد داد، بدون اینکه لازم باشد کودک دارای اوتیسم را وادار کنیم که از زبان گفتاری استفاده کند.
راه‌های آموزش خواندن به کودک دارای اوتیسم
۱. زمان زیادی را به کتاب خواندن با کودکتان اختصاص دهید!
در درجه نخست بیش از هر چیز دیگری، توصیه می‌کنم زمان زیادی را به کتاب خواندن با کودکتان اختصاص دهید. می‌دانیم که کتاب خواندن با کودکان به بهبود مهارت‌های زبانی و توانایی خواندن آن‌ها کمک می‌کند. یکی از مهم‌ترین رویکردهای سودمند کتابخوانی در کنار یکدیگر این است که در هنگام این کار، گفت‌وگوهایی میان کودک و بزرگ‌سال شکل می‌گیرد.
اگرچه کودکانی که مهارت‌های گفتاری کمی دارند، نمی‌توانند درباره کتاب به گفت‌وگوی کلامی بپردازند، اما می‌توانند علاقه و اشتیاق خود را به شکل غیرکلامی به کتاب و کسی که برایشان کتاب می‌خواند، نشان بدهند.
کودک دارای اوتیسم خود را تشویق کنید با داستانی که برایش می‌خوانید تعامل برقرار کند. او می‌تواند به کمک یک اسباب بازی، ادای کاری را درآورد یا تصویرها و نشانه‌های تصویری را که برایش چاپ کرده‌اید، بر یک قطعه چوب بچسباند و نشان دهد.
۲. خواندن تعاملی غیرکلامی
همان‌طور که برای کودکتان کتاب می‌خوانید، به او فرصت‌هایی دهید که به صورت غیرکلامی تعامل برقرار کند. در ادامه به چند فعالیتی که می‌توانید هنگام خواندن با هم انجام بدهید، اشاره می‌کنیم:
- انگشتتان را درست زیر متنی که در حال خواندن آن هستید، قرار دهید. سپس از کودک بخواهید که او هم همان کار را انجام دهد.
- از کودکتان بخواهید که وقتی صفحه تمام شد، آن را ورق بزند.
- به کودکتان تعدادی نشان کتاب بدهید که او بتواند با آن از بسته شدن کتاب جلوگیری کند.
- به او فرصت دهید آنچه را که شخصیت‌های داستان انجام می‌دهند، تقلید کند.
این کارها و فعالیت‌های مشابه آن به کودک کمک می‌کند که بدون اتکا به حرف زدن، تمرکز خود را بر کتاب حفظ کند.
۳. از راه ارتباط مشارکتی درباره داستان گفت‌وگو کنید
این واقعا باعث خوشحالی است که می‌گویید کودک دارای اوتیسم شما از ابزار ارتباطی تکمیلی و کمکی (AAC) استفاده می‌کند. این وسیله می‌تواند فرصت‌های بیشتری در اختیار کودکتان قرار دهد که با شما و کتاب‌هایی که با هم می‌خوانید تعامل داشته باشد. پیش از خواندن هر کتاب جدید، اطمینان حاصل کنید که این سیستم دارای مجموعه مناسبی از واژه‌ها / تصاویر است که به هردوی شما کمک می‌کند درباره آنچه در داستان اتفاق می‌افتد با هم گفت‌وگو کنید.
برای نمونه اگر کتابی درباره جشن تولد برایش می‌خوانید، مطمئن شوید علائم و سمبل‌هایی مربوط به «جشن»، «کادو»، «کیک» و «بادکنک» را برایش دانلود کرده‌اید که وقتی در داستان یا کتاب مورد نظر به آن واژه‌ها رسیدید، بتوانید از آن تصویرها و نشانه‌ها استفاده کنید و با کودک درباره شخصیت‌های داستان و کارهایی که انجام می‌دهند، گفت‌وگو کنید.
دستگاه‌های AAC فرصت‌های زیادی را برای بالا بردن سواد خواندن و نوشتن در اختیار کاربر قرار می‌دهند. اطمینان حاصل کنید که دستگاه برای نشان دادن واژه‌هایی که با هر تصویر و نشانه می‌آید، تنظیم شده است. این کار به کودک شما کمک می‌کند که کلمات نوشته‌شده را به موضوع‌ها و فعالیت‌ها پیوند دهد.
پیشنهاد می‌کنم همان‌طور که کودک شما با کلمه‌های چاپی بیشتر مانوس می‌شود، به تدریج تعداد تصویرهایی را که به همراه نوشته‌ها می‌آیند، کاهش دهید. زمانی که کودک به راحتی قادر به تشخیص متن بود، می‌توانید تصویرها را به کلی حذف کنید.
۴. خواندن و نوشتن با ابزار تولید صدا
تایپ روی دستگاه مولد صدا یک راه شگفت‌انگیز دیگر برای تقویت سواد کودک است. من با کودکانی کارکرده‌ام که از نظر گفتاری کم‌توان بوده‌اند اما وقتی می‌دیدند که روی دستگاهشان واژه‌های جدید را می‌نویسم، ناگهان آن‌ها نیز شروع می‌کردند به انتخاب علامت‌های خودشان و تایپ کردن آنچه می‌خواستند به من بگویند.
به تدریج مقدار تصویرهای همراه را کم کنید و به تعداد واژه‌های متن بیافزایید. هدف شما در نهایت باید حذف کامل تصویرها باشد.
چون نمی‌دانستیم که این کودکان می‌توانند بخوانند، کاملا شگفت‌زده شدیم! و یک مرتبه آن‌ها دریافتند که می‌توانند واژه‌هایی را که انتخاب کرده‌اند، تایپ کنند و با استقلال بیشتری با دیگران ارتباط برقرار کردند.
اگرچه کودک شما ممکن است هنوز قادر به تایپ کردن یا هجی واژه‌ها نباشد، اما به او اجازه دهید که شما را هنگام نوشتن واژه‌ها روی دستگاه تماشا کند. به او توضیح دهید که مشغول انجام چه کاری هستید. شما هیچ‌وقت نمی‌دانید که چه زمانی او شما را شگفت‌زده می‌کند و نوشتن واژه‌هایی را آغاز می‌کند که قصد داشت بر زبان بیاورد.
۵. هر وقت با هم بیرون بودید هم، خواندن و نوشتن را تمرین کنید
من هم‌چنین تشویقتان می‌کنم که با کودک دارای اوتیسم خود علامت‌ها و نشانه‌ها را بخوانید (بخصوص علامت‌های مرتبط با ایمنی را ). این کار می‌تواند هنگام قدم زدن یا ماشین‌سواری در محله‌تان تبدیل به یکی از کارهای عادی روزمره شما و کودکتان شود. برای نمونه یکی از علائم مهمی که می‌توانید بخوانید، علامت توقف است. همین کار را می‌توانید با چراغ راهنمای خیابان یا علائمی انجام دهید که به کودکتان در شناسایی محل سکونتتان کمک می‌کند. پس از آن به سراغ خط‌کشی عابر پیاده بروید و سپس علائم ورود و خروج به مکان‌ها را تمرین کنید. سعی کنید از محیط پیرامونتان ایده بگیرید.
جمع‌بندی کلی
خلاصه اینکه همه ما می‌توانیم از راه‌های زیر به بالا بردن مهارت خواندن و نوشتن در کودکان فاقد توانایی کلامی یا کم‌توان گفتاری کمک کنیم:
- با هم مطالعه کنید.
- به آن‌ها این امکان را بدهیم که هر طور که می‌توانند با داستان یا دیگر اطلاعات نوشتاری تعامل داشته باشند.
- به آن‌ها بیاموزیم که واژه‌ها را به کمک تصویرها و علامت‌ها تشخیص دهند.
- به آن‌ها نشان دهید که چگونه می‌توانند علامت‌ها را روی دستگاه AAC خود تنظیم کنند و به آن‌ها فرصت دهید واژه‌هایی را که برای نوشتن‌شان آمادگی دارند بنویسند.
- وقتی در محیط بیرون باهم قدم می‌زنیم، به آن‌ها خواندن علامت‌ها، به ویژه تابلوهای مربوط به ایمنی را بیاموزید.
در پیوند با این مقاله بیشتر بخوانید:
فعالیت سرگرم کننده برای کودکان اوتیسم: قصه‌گویی با رنگ‌ها
کودکان مبتلا به اوتیسم چه فعالیت‌هایی انجام دهند
