خلاصه سازی به دانش آموزان در درک مطلب کمک می‌کند. به کمک خلاصه سازی یک متن، دانش آموزان می‌آموزند چگونه ایده و اندیشه اصلی داستان را دریابند.
ابتدا درباره اهمیت آموزش خلاصه سازی به دانش آموزان بخوانید.
فعالیت: خلاصه سازی هنری
هدف: یک قطعه ادبی را به شکل هنری و شفاهی خلاصه سازی کنیم.
۱. بخشی از یک متن را بخوانید و از دانش آموزان بخواهید متن‌هایی را که خلاصه کرده‌اند، به صورت پروژه‌های هنری همچون ساخت کلاژ، جدول زمانی، پوستر یا نقاشی‌های کارتونی به تصویر بکشند. پیشنهادهایی که از سوی معلم‌ها می‌توانند به دانش‌آموزان مطرح شود:
- چه کلمه‌هایی از داستان به چشمتان آمد که کمک کرد تا این تصویر هنری را بسازید؟
- تمرکز متن خوانده‌شده بر چه بود؟
- به تمام بخش‌های داستان فکر کنید و آن‌ها را طوری کنار هم بگذارید که گویی می‌خواهید درباره این داستان به فرد دیگری بگویید.
- چه جزئیاتی بیشتر یا کمتر مشخص هستند؟
- چطور می‌توانید از اندیشه‌های کلیدی استفاده کنید تا اطلاعات را در این داستان خلاصه سازی کنید؟
- کدام کلمه‌ها به شما کمک کرد تا ماجرای این داستان را دریابید؟
- چه چیزی برای این متن مهم و اساسی است؟
- برای من از ایده‌های مهمی بگویید که ناگهان در طول خواندن کتاب به ذهنتان خطور کرد.
۲. از دانش آموزان بخواهید اثر هنری خود را همراه با توضیحات شفاهی در کلاس ارائه دهند.
فعالیت: خلاصه سازی روی کیف کاغذی
هدف: نشان دادن درک شخصیت‌ها، زمینه، کشمکش و گره‌گشایی با انتخاب کردن نمادهایی که نمایانگر رویدادها یا شخصیت‌های مشخصی در کتاب هستند.
۱. روی یک پاکت غذا، دانش آموزان منظره‌ای از کتاب خوانده‌شده را که در ذهن دارند، می‌کشند. آن‌ها عنوان کتاب، نام نویسنده و نام خودشان را هم می‌نویسند.
۲. پشت پاکت غذا، دانش آموزان نام شخصیت‌های اصلی را می‌نویسند و کشمکش و گره‌گشایی داستان را خلاصه سازی می‌کنند.
۳. داخل پاکت غذا، دانش آموزان وسایلی را که نمایانگر رویدادهای خاصی در کتاب هستند، قرار می‌دهند. آن‌ها همچنین می‌توانند وسایلی را هم داخل پاکت بگذارند که نمایانگر جنبه‌هایی از شخصیت‌های داستان است.
۴. دانش آموزان گزارش‌های خود را در پاکت غذایی‌شان، با دیگر هم‌کلاسی‌های خود به اشتراک می‌گذارند.
نمونه این فعالیت
فعالیت: یک کسی / می‌خواست / اما / بنابراین
هدف: یک سازمان دهنده گرافیکی بسازیم تا عناصر داستان را خلاصه سازی کنیم.
۱. از دانش آموزان بخواهید برگه‌ای کاغذی را در چهار بخش تا کنند و این چهار عنوان‌های را روی چهار بخش بنویسید: یکی/ می‌خواست/ اما/ بنابراین
۲. با استفاده از داستانی که دانش آموزان خوانده‌اند، از آن‌ها بخواهید جدول‌های خود را با نوشتن جمله‌ای زیر هر یک از بخش کامل کنند:
- یک کسی (شخصیت را مشخص کنید)
- می‌خواست (هدف شخصیت را شرح دهید)
- اما (کشمکشی را که سد راه شخصیت داستان است، شرح دهید)
- بنابراین (گره‌گشایی کشمکش را شرح دهید)
به دانش آموزان یادآوری کنید که روی اطلاعاتی تمرکز کنند که ویژه‌تر است.
تنوع درس: چهار عدد حلقه هولاهوپ را بر زمین قرار دهید و روی هر حلقه را با یکی از عنوان‌های بالا برچسب بزنید. بعد از خواندن هر داستان، از دانش آموزان بخواهید هر یک داخل حلقه‌ای بایستند و همان‌طور که حلقه را دور کمر خود می‌گردانند، جنبه‌های مختلف داستان را تعریف کنند که مربوط به برچسب آن حلقه می‌شود.
یکی
- گاس یک روح مهربان بود که یک دوست موش داشت
می‌خواست
- موش می‌خواست زمستان را در خانه‌اش بگذراند
اما
- اسکاتز به خانه برگشت و موش با او بدرفتاری کرد
بنابراین
- گاس سر موش فریاد زد و موش گفت که موش خوبی خواهد بود. وقتی اسکاتز دوباره برای زمستان آنجا را ترک کرد، موش و گاس اوقات خوشی داشتند.
نمونه این فعالیت
فعالیت: چرخ داستان
هدف: به دانش آموزان کمک کنیم تا مهارت‌های ترتیب‌دهی، خلاصه سازی یک داستان، دیدن عناصر داستان و تشخیص ساختار داستان را تمرین کنند.
۱. این فعالیت می‌تواند زمانی انجام شود که دانش آموزان یک تکلیف روخوانی را به پایان رسانده‌اند.
۲. از دانش آموزان بخواهید رویدادهای مهم داستان را فهرست کنند. تاکید کنید که این رویدادها باید حتما هم از آغاز، هم میانه و هم انتهای متن انتخاب شده باشند.
۳. سپس از دانش آموزان بخواهید فهرست رویدادها را به هفت موردی محدود کنند که از همه مهم‌تر است.
۴. برای دانش آموزان با کمک کاغذ، یک چرخ سفید تهیه کنید.
۵. دانش آموزان عنوان داستان و نام نویسنده را در یک قطعه از چرخ داستان بنویسند.
۶. سپس دانش آموزان باید در هر یک از قطعه‌های چرخ داستان یک واقعه از داستان را به تصویر درآورند؛ به این ترتیب وقتی چرخ داستان کامل شد، آن‌ها خلاصه‌ای از داستان را دارند. دانش آموزان همچنین می‌توانند واقعه نوشته‌شده را در هر یک از قطعه‌های چرخ داستان در نظر بگیرند.
۷. از دانش آموزان بخواهید چرخ‌های داستانی خود را با هم‌کلاسی‌هایشان به اشتراک بگذارند.
نمونه چرخ داستان
الگوی چرخ داستان
در ادامه می‌توانید فرم‌های خلاصه سازی را از پیوست دانلود کرده و پرینت بگیرید.