آثار کودک و نوجوان جانی روداری در ایران، بخش پنجم و پایانی

در ادامه شماری از آثار برجسته و به‌نام «جانی روداری» که برای کودکان و نوجوانان نوشته و به فارسی ترجمه شده است، به ترتیب انتشار آن‌ها معرفی می‌شود.

«کیک آسمانی» / 1364

جانی روداری این اثر را با نام «La torta in cielo»[1] در سال 1966 (1345 ش.) نوشته است. عنوان فصل‌های این کتاب عبارت است از: «صبح آن روز در محله تروللو»، «آقای جپتوی اسرار‌آمیز»، «لنگه کفش "سیندرلا"»، «آزمایش عجیب، پروفسور Z (زتا)»، «بهترین اشتباه دنیا»، «بچه‌ها زبان همدیگر را می‌فهمند»، «تلفن سحر‌آمیز»، «هست و برای همه خواهد بود».

کتاب کیک آسمانی با ترجمه «پیروز ملکی»، از سوی «کتاب‌های شکوفه، وابسته به مؤسسه انتشارات امیر کبیر»، با 120 صفحه، در سال 1364 منتشر شد.

«قطار آبی» / 1375

کتاب «قطار آبی» اثر جانی روداری را «مهدی ضرغامیان» برای کودکان دبستانی به فارسی ترجمه و آن را کتاب‌های شکوفه، وابسته به مؤسسه انتشارات امیر کبیر، در سال 1375 منتشر کرده است. این کتاب با تصویرگری «نیکِل مارشسو»[2] در بیست‌ودو فصل و 159 صفحه چاپ شده است.

جانی روداری در این کتاب، ماجراهای «خانم فانی»، اسباب‌بازی‌فروش ساده‌ای را که در کنار اخم‌ها و غُرغُرهایش، گاهی قلب مهربانی نیز دارد، برای بچه‌ها بازگو می‌کند.

مترجم در مقدمه این کتاب نوشته است: «این اثر با عنوان اصلی La freccia azzurra[3] در سال 1964 (1343 ش.) در ایتالیا منتشر شده که دومین اثر از جانی روداری است و در سال 1977 به‌وسیله «آن برنار» به زبان فرانسه ترجمه گردیده. حوادث این داستان، در شب عیدِ ظهور، اتفاق افتاده است و نویسنده در این کتاب کوشیده تصویر ظریفی از وضع اسف‌آور کودکان ایتالیایی در آن زمان را نشان دهد.»

«بنفشه‌ای در قطب» / 1376

«... مهم این است که کسی اوّلین قدم را بردارد ... روزی فرا می‌رسد که در این‌جا میلیون‌ها بنفشه می‌شکفند، یخ‌ها آب می‌شوند و جزیره‌ای در میان آن‌ها پدیدار می‌شود، جزیره‌ای پوشیده از چمن و گل‌ها و بر روی آن کودکان می‌دَوَند ...»، این بخشی از متن کتاب «بنفشه‌ای در قطب» است که «فرشته ساری» آن را از زبان روسی به فارسی ترجمه و «نشر چشمه، کتاب‌های ونوشه»، آن را در سال 1376، در 51 صفحه و 16 داستان کوتاه منتشر کرده است. «ایرینا کنستانتینووا» و «لف تاراسوف» کتاب «قصه‌های تلفنی» را در مجموعه آثار جانی روداری با نام «افسانه‌ها و قصه‌ها» به زبان روسی ترجمه کرده‌اند که «ایگور آلشین» آن را تصویرگری کرده است. این کتاب ترجمه‌ای از همین اثر به زبان روسی است.

کتاب اصلی با نام [4]«Favole al telefono»را جانی روداری در سال 1962 (1341 ش.) نوشته است. او این کتاب را به «پائولا روداری» و دوستانش، از هر رنگ و نژادی تقدیم کرده. جانی روداری در بیش‌تر آثارش نیمی از کتاب را به دخترش «پائولا» و نیمی دیگر را به تمام بچه‌‎های دنیا تقدیم می‌‌کرد (رضوان رستمی، 1398).

«همه چیز با یک تمساح شروع شد» / 1386

«همه چیز با یک تمساح شروع شد»، «روباتی که می‌خواست بخوابد»، «شاهزاده یخی» و «جهان در تخم‌مرغ» عنوان چهار داستان کوتاه و تخیلی از کتاب «همه چیز با یک تمساح شروع شد» با عنوان اصلی «Tout a Commence par un Crocodile» است که انتشارات سروش آن را در سال 1386 در مجموعه کتاب‌های نوجوانان منتشر کرده است. کتاب با زبانی روشن توسط منوچهر صادق‌خانجانی به فارسی ترجمه شده و تصاویر آبرنگ «یان توماس» بر جذابیّت و خیالی بودن داستان‌ها افزوده است.

در بخش معرفی کتابِ «مجله اینترنتی کتاب فردا» درباره این کتاب آمده است: «نگاه نویسنده در این چهار داستان نگاهی منتقدانه به وضع زندگی نوین و جامعه سرمایه‌داری و صنعتی است، ولی این مفاهیم را با الگوهای تخیلی و با زبانی طنزآمیز برای کودکان و نوجوانان روایت می‌کند.»

«ماجراهای چیپولینو» / 1389

«ماجراهای چیپولینو» (Il romanzo di Cipollino)[5] در سال 1951 (1330 ش.) منتشر شد و در سال 1957 نام آن به «Le avventure di Cipollino» تغییر یافت.

ماجراهای چیپولینو در سرزمینی رخ می‌دهد که همه‌ی مردم آن‌جا سبزی و میوه هستند. چیپولینو یک پیاز است و برای نجاتِ پدر پیرش از زندانِ «شاهزاده لیمو» (فرمانروای سرزمین) با خیلی‌ها دوست و با خیلی‌ها دشمن می‌شود و ماجراهای جالبی را پدید می‌آورد. (دانشنامه آزاد ویکی پدیا، 1397)

مخاطب اصلی این داستان فانتزی، کودکان ده تا دوازده ساله هستند. این کتاب را «آبتین گلکار» به فارسی ترجمه کرده، و بخش کودک و نوجوان نشر چشمه، کتاب‌ ونوشه، آن را در سال 1389 با 267 صفحه، منتشر کرده است.

«داستان‌هایی برای سرگرمی» / 1392

کتاب «داستا‌ن‌هایی برای سرگرمی» ترجمه‌ای از «Tante Storie Per giocare» است، و «نشر قطره» آن را در سال 1392 و در 239 صفحه منتشر کرد. «چنگیز داورپناه» (مترجم)، «غلامرضا امامی» (سرپرست و ویراستار) و «شهرام اقبال‌زاده» (دبیر مجموعه)، در پدید آمدن این اثر با یکدیگر همکاری داشته‌اند.

پیش از آغاز داستان‌ها، مقدمه‌ای نوشته غلامرضا امامی، راهنمای استفاده از کتاب و توضیحاتی درباره‌ی زندگی نویسنده آورده شده است. از دیدگاه مترجمِ کتاب داستان‌هایی برای سرگرمی، ویژگی برجسته‌ای در زمینه تشویق خلاقیت و فانتزی کودکان دارد.

در این کتاب، بیست داستان آمده است و هر یک از داستان‌ها سه گونه «پایان» دارد. خواننده‌ی کتاب یکی از آن‌ها را که بیش از همه می‌پسندد، می‌تواند برگزیند. خواننده‌ی کتاب همچنین می‌تواند خودش «پایانی» به داستان بیافزاید. اگر خواننده بخواهد از «پایان» داستان‌های پیشنهادی نویسنده آگاه شود، بخش آخر کتاب را می‌تواند بخواند.

بخش نخست
بخش دوم
بخش سوم
بخش چهارم

«داستان‌های ماشین تحریر» / 1392

کتاب «داستان‌های ماشین تحریر» ترجمه‌ای است از «Novelle fatte a macchina»[6] (1973). این مجموعه داستانِ 229 صفحه‌ای را نشر قطره در سال 1392 و زیر نظر غلامرضا امامی با ترجمه «ابوالحسن حاتمی» و همکاری شهرام اقبال‌زاده منتشر کرده است. داستان‌های ماشین تحریر جانی روداری، داستان زندگی است، داستان دنیایی شاد که با نگاه طنزآمیز او خواندنی شده است.

«قصه‌هایی برای یک لبخند» / 1392

«قصه‌هایی برای یک لبخند» یکی دیگر از آثار جانی روداری است. این کتاب چهل‌و‌نه قصه کوتاه و چهار قصه‌ی بلند دارد که در سه بخش: «قصه‌های لینوپیکو»، «داستان‌های ازوپینو» و «داستان‌های بلند و وزین» آمده است. این کتاب رنگی را هنرمند تصویرگر «آنا لائورا کانتونه»[7] تصویرگری کرده و «انتشارات سروش» آن را در سال 1392 در 101 صفحه چاپ و منتشر کرده است. مترجم این کتاب، «مرضیه شجاعی دیندارلو» است.

از دیدگاه مترجم، قصه‌های این کتاب تخیل بچه‌ها را پویا و آن‌ها را با تجربه‌ی زندگی آدم‌های گوناگون آشنا می‌کند، و تأکید دارد که هرکس در تعیین سرنوشت خودش نقش دارد. نویسنده در این کتاب خواهان صلح و آرامش است و از رفتارهای عجیب‌وغریب آدم‌ها و باورهای نادرست و فکرهای خرافاتی آن‌ها انتقاد می‌کند. همچنین به بچه‌ها می‌آموزد چگونه در رویارویی با مشکلات از اندیشه‌ی خودشان کمک بگیرند. قصه‌های این کتاب همچنین به موضوع‌های احترام به حقوق همه مردم، رفتار محبت‌آمیز با جانوران و دوری از آزار آنان، آبدیده شدن آدمی در سختی‌ها، تکیه بر تلاش و کوشش خود، طمع نداشتن به دسترنج دیگران، تحمل رنج‌ها و سختی‌ها در یادگیری علم و هنر، و دوری از هر نوع بدی و حیله‌گری اشاره می‌کند.

«کشور دروغ‌گوها» / 1393

جانی روداری «کشور دروغ‌گوها» با نام اصلی «Gelsomino nel paese dei bugiardi»[8] را با بیان مفاهیم اخلاقی مانند راستی و دروغ، در سال 1958 (1337 ش.) نوشته است.

ترجمه فارسی این کتاب را «نشر آفرینگان» در سال 1393 منتشر کرد. تصویرگر آن «ایگور آلیوشین»[9] و مترجم آن «مهناز صدری» است. این کتاب 198 صفحه‌ای، دربرگیرنده بیست‌ویک فصل است و با سخن نویسنده آغاز می‌شود و با توضیحاتی درباره‌ی نویسنده به پایان می‌رسد.

جانی روداری درباره این کتاب می‌نویسد: «به نظر من خطرناک‌ترین دشمن بشریت دروغ‌گویی است. متأسفانه در دنیای ما صدهاهزار دروغ‌گو وجود دارند. چه خوب می‌شد اگر مردم این کشورها می‌توانستند بر دروغ‌گویی و دروغ‌گوها پیروز شوند. مدّت‌ها بود که می‌خواستم قصه‌ای درباره‌ی راستی و حقیقت بنویسم. من عمیقاً قصه‌هایی را که از راستی و حقیقت می‌گویند، باور می‌کنم. چنین قصه‌هایی کمک می‌کنند تا دروغ در میان انسان‌ها کم‌تر شود. به این سبب همیشه آرزو داشتم قصه‌ای واقعاً خوب بنویسم.»

«جلسومینو در سرزمین دروغ‌گوها» ترجمه دیگری از این کتاب است که «آندرانیک خچومیان» آن را انجام داده و در سال 1392، «نشر فراز»، در بیست‌ویک بخش آن را منتشر کرده است.

«نقاش» / 1393

«ll Pittore» نام اثر دیگری از جانی روداری است که به زیبایی با نقاشی‌های «والریا پترون»[10] تصویرگری شده است. این کتاب در ایران با نام «نقاش» و با ترجمه «فاطمه کاوندی»، در بخش کودک و نوجوان «مؤسسه فرهنگی پژوهشی چاپ و نشر نظر؛ کتاب خروس»، در 36 صفحه و در سال 1393 به چاپ رسیده است.

این اثرِ مفهومی که شخصیت اصلی آن یک نقاش فقیر است، افزون بر معرفی رنگ‌ها، به چگونگی رویارویی و چیرگی بر مشکلات نیز اشاره می‌کند.

«داستان‌های تلفنی» / 1394

«واحد کودک و نوجوان مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر؛ کتاب‌های قاصدک» در سال 1394 کتابی با نام «داستان‌های تلفنی» که دربرگیرنده شصت‌وهفت داستان برای نوجوانان است، منتشر کرد. این اثر با نام اصلی «Favole al telefono»[11] در سال 1962 (1341 ش.) منتشر شده و مرضیه شجاعی دیندارلو آن را به فارسی ترجمه کرده است.

کتاب با مقدمه و مطالبی درباره‌ی نویسنده آغاز شده و در ادامه شصت‌وهفت داستانک در 176 صفحه آمده است. شادی و خوش‌بختی از عناصر جدایی‌ناپذیر آثار جانی روداری است. این ویژگی از همین داستانک‌های تلفنی او نیز آشکار است. این کتاب، مجموعه‌ای از قصه‌ها و داستان‌های کوتاه است که یک پدرِ بازرگان به نام «بیانکی»، هر شب آن‌ها را از هتل‌های تجاری مختلف برای دخترش تعریف می‌کرد، زیرا دختر کوچولویش بدون شنیدن داستان خوابش نمی‌بُرد. همه‌ی داستان‌های کتاب کوتاه هستند، چون بیانکی پول تلفن را به‌زحمت می‌پرداخت و نمی‌توانست خیلی صحبت کند. گفته شده وقتی بیانکی به دخترش تلفن می‌زد، خانم‌های تلفنچی در مرکز تلفن، برای شنیدن داستان‌های او، تلفن وی را شنود می‌کردند. بدون اغراق برخی از داستان‌ها به‌راستی زیبا هستند.

در این کتاب «برونو موناری»[12] با تصویرهایش، داستانک‌های روداری را به کمک فن و استعداد نقاشی عجیب‌وغریبش همراهی ‌کرده است.

این اثر جانی روداری را «مسعود جواهری» به فارسی ترجمه و «مؤسسه انتشاراتی آهنگ دیگر»، آن را در سال 1382 منتشر کرده است.

«روزی که در میلان از آسمان کلاه می‌‌بارید و چند داستان دیگر»[13]، «فروشگاه ساحره»[14]، «یاس در دیار دروغ‌گویان»[15] و «یکی بود که خودش نبود»[16] چهار اثر شناخته شده‌ی جانی روداری است که «نشر هوپا» در سال 1398 منتشر کرده‌است. دبیر این مجموعه، غلامرضا امامی است که با همکاری مترجمان دیگری مانند چنگیز داورپناه، «محبوبه خدایی» و «هما میرزایی» این چهار اثر را به فارسی برگردانده‌اند.

نشر هوپا در چهارچوب قانون جهانی حق انحصاری نشر اثر (کپی رایت)، امتیاز انتشار ترجمه‌ی فارسی این چهار کتاب را در سراسر جهان با بستن قرار داد از ناشر خارجی آن خریداری کرده است.

«روزی که در میلان از آسمان کلاه می‌بارید و چند داستان دیگر» / 1398

تصویرگر ایتالیایی، «آنا لائورا کانتونه»، کتاب «روزی که در میلان از آسمان کلاه می‌بارید و چند داستان دیگر» را تصویرگری کرده است. او دانش‌آموخته‌ی رشته تصویرگری برای کودکان است و جایزه‌ها و تقدیرنامه‌های فراوان ایتالیایی و جهانی را دریافت کرده است.

این کتاب دربرگیرنده بیست داستان است که هر یک از داستان‌ها، مانند کتاب داستان‌هایی برای سرگرمی، سه‌ گونه پایان دارد، و خواننده یا می‌تواند یکی از آن‌ها را انتخاب کند یا خود پایانی به آن بیافزاید.

مترجم فارسی این کتاب، چنگیز داورپناه، در پایان کتاب، مطلبی درباره‌ی نویسنده آورده است. این مطلب توضیحاتی درباره‌ی دیدگاه روداری به قصه است و به بخش‌هایی از کتاب «دستور زبان فانتزی»[17] او نیز اشاره کرده است.

«فروشگاه ساحره» / 1398

«فروشگاه ساحره» اثر دیگری از برنده‌ی «جایزه هانس کریستین اندرسن» است که کتابی خیال‌انگیز و پُر ماجرا از دوستی اسباب‌بازی‌های جادویی و آدم‌ها است. این کتاب را یکی از تصویرگران موفق به نام «نیکولتا کستا»[18] تصویرگری کرده‌است. موفقیّت او در زمینه‌ی تصویرگری کتاب‌های کودک به علت سبک تمیز و ساده‌ای است که در کارهایش دیده می‌شود. پیش‌تر این کتاب با نام قطار آبی نیز ترجمه شده است.

«یاس در دیار دروغ‌گویان» / 1398

«یاس در دیار دروغ‌گویان»، اثر دیگر جانی روداری است که مانند کتاب نقاش، والریا پترون آن را تصویرگری کرده است.

در پایان این کتاب شماری شعر آمده که آوازهای یاس، شخصیت اصلی داستان است.

این کتاب پیش‌تر با نام‌های «کشور دروغ‌گوها» و «جلسومینو در سرزمین دروغ‌گوها» را انتشارات آفرینگان و افراز منتشر کرده است.

«یکی بود که خودش نبود» / 1398

«خاویر سابالا»[19] یکی از تصویرگران سرشناس کتاب‌های کودک و نوجوان است که بیش از هشتاد کتاب تخیلی و شعر را برای کودکان تصویرگری کرده. یکی از این کتاب‌ها، کتاب «یکی بود که خودش نبود» است. در پایان این کتاب مطالبی را غلامرضا امامی درباره‌ی جانی روداری نوشته که در آن برخی از شعرهای روداری آمده است.

افزون بر توانایی جانی روداری در نثر، او در سرودن شعر نیز توانا بود. «زهرا خانی» در صفحه‌ای از «همشهری آنلاین» در‌باره‌ی شعرهای روداری نوشته است:

«در شعرهای او صلح و مضمون‌های انسان‌دوستانه، موج می‌زند. رنج و بیزاری روداری از جنگ به‌وضوح در شعرهایش مشخص است. او در شعر «یادداشت»، جنگ را امری ممنوع می‌داند و آن را محکوم می‌کند:

«کارهایی هست برای روز

مثل شستن دست‌ها، درس خواندن، بازی کردن

میز ناهار را چیدن

کارهایی هست برای شب

مثل چشم ‌بستن و خوابیدن

رؤیاهای شیرین داشتن

گوش‌هایی برای نشنیدن

کارهایی هست برای هیچ‌وقت

نه روز، نه شب

نه در دریا، نه در خشکی

مثلاً برپاکردن جنگ!»

حس انسان‌دوستی روداری، انکار نشدنی است. او در یکی از شعرهایش، با زبانی زیبا امید را میان همه‌ی انسان‌ها تقسیم می‌کند و به کسانی که امیدشان را از دست داده‌اند، نوید زندگی می‌دهد:

«اگر دکه‌ای داشتم،

تنها با یک اتاقک

می‌دانی چه می‌کردم؟

امید می‌فروختم

امید با قیمتی استثنایی

هر چه‌قدر که بخواهی!

به هر مشتری

اندازه شش نفر سهم می‌دادم

به مردم فقیر

که پولی برای خرید ندارند

همه امیدم را می‌دادم

بی‌آن که پولی بگیرم.»

روداری در 15 آوریل 1980 از دنیا رفت. بچه‌های فراوانی برای آخرین دیدار با او گرد آمدند و برگه‌های کاغذی را که بر روی آن‌ها جمله‌هایی را برای روداری نوشته و نقاشی کرده بودند، روی تابوتش گذاشتند. در یکی از این برگه‌ها نوشته شده‌بود: «تو را همیشه به یاد خواهم داشت.» (روداری، 1398: 185).

 

منابع

روداری، جانی (1398)، «روزی که در میلان از آسمان کلاه می‌بارید و چند داستان دیگر»، مترجم داورپناه، چنگیز، تصویرگر آنا لائورا کانتونه. تهران: هوپا.

ماجراهای چیپولینو (1397). تاریخ دسترسی 12 بهمن، 1398، بازیابی شده از https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%86%DB%8C%D9%BE%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86%D9%88

مجله اینترنتی «کتاب فردا». تاریخ دسترسی 30بهمن، 1398، بازیابی شده از

https://bookroom.ir/book/32552/%D9%87%D9%85%D9%87-%DA%86%DB%8C%D8%B2-%D…

رضوان رستمی، رقیه (1398، تیر 31). زندگینامه جانی روداری؛ از بزرگ‌ترین نویسندگان کودک و نوجوان ایتالیا ]یادداشت وبلاگ[. بازیابی شده از http://rostamlib.blogfa.com/post/875

خانی، زهرا (1387، تیر 13). جانی روداری و دکه‌ی کوچک صلح. تاریخ دسترسی 1 بهمن، 1398، بازیابی شده از

https://www.hamshahrionline.ir/news/56632/%D8%AC%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%…