خانم سحر سلطانی، فرزند همان مادری است که کرم‌های کتاب را پروریده است. (این مصاحبه را اینجا بخوانید) خانم سلطانی خود را این‌گونه معرفی می‌کند: «دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت، نویسنده، روزنامه‌نگار، پژوهشگر، تسهیلگر فلسفه برای کودکان و فعال حوزه کودک هستم.» او اکنون در حوزه ترویج کتاب و کتابخوانی برای کودکان و نوجوانان سایت «کتابستان کودک و نوجوان» را راه انداخته است. در شبکه‌های اجتماعی هم عضو یک گروه به نام «یار مهربان» است که به همین کار می‌پردازد. با این نقد بر روی کتاب «دشمن» از دیوید کالی و ترجمه رضی هیرمندی توجه «کتابک» به کارهای او جلب شد و گفت‌وگوهایی که اکنون بخش دوم آن که به تجربه‌های خود ایشان اختصاص دارد.
- در جامعه‌ای که کتاب خواندن، رسم همگانی نیست و کم‌تر مورد توجه است، زیر دست و تربیت مادر، به «کرم کتاب» تبدیل شدید. اگر بخواهید در چند جمله کرم کتاب را تعریف کنید، از نگاه شما چه شاخص‌هایی مهم‌تر است؟
با درود و احترام، عنوان «کرم کتاب» را بر افرادی اطلاق می‌کنند که به نوعی هم‌زیستی با کتاب‌ها و روایت‌ها رسیده‌اند که از منظر سایرین تا حدی مفرط است، کرم کتاب‌ها شیفته روایت‌ها، تجربه‌ها، کشف و پیگیری قصه‌ها هستند. رویاپردازی، تخیل‌ورزی و تحلیل باورها را دوست دارند و نیازمند خلوتی هستند تا بتوانند مفاهیم و معانی جدید را مورد کنکاش قرار دهند. نوعی تشنگی دائم برای خواندن و فهمیدن نادانسته‌ها دارند.
- کودکی شما در دهه ۱۳۶۰ گذشته است. برجسته‌ترین خاطره‌هایتان از قصه‌گویی و کتابخوانی مادر چه بود؟
مهم‌ترین خاطره‌هایی که از دوران قبل مدرسه دارم، قصه‌گویی مستمر شبانه، شعر خوانی و جمع‌های کودکانه با هم‌سالان برای بازی، شنیدن قصه و کتابخوانی است. بسیاری از قصه‌ها پایان باز داشت و ما باید کمک می‌کردیم تا قصه به سرانجام برسد. هر نوع قصه‌ای می‌شنیدیم، افسانه‌های ملی یا محلی، داستان پریان، مثل‌ها و متل‌های مختلف.
جمع شدن بچه‌های هم‌سال در منزل ما یا آن‌ها به شکل دوره‌ای و مستمر برای بازی و کتاب خواندن درخشان‌ترین خاطراتم از آن دوران است. مادرم و دوستانش نقش تسهیلگری را داشتند که کودکانشان را در اجتماعی کوچک گرد هم آوردند تا هم‌آموزی و توسعه هم‌افزایانه پیدا کنند.
- در همان دوره کودکی به چه جنس از قصه‌ها و کتاب‌ها علاقه بیش‌تری نشان می‌دادید؟
کتاب‌هایی که در دسترس ما کودکان اواخر دهه پنجاه و اوایل شصت در گیلان بود، بسیار متأثر از حال و هوای تفکر کمونیستی همسایه شمالی و انقلاب اسلامی ایران بود. ظلم‌ستیزی، مبارزه با استعمار و رنج‌زدایی از مستضعفان مبنای اصلی بسیاری از کتاب‌های کودک و نوجوان بود. به همین دلیل والدین ما سعی می‌کردند افسانه‌ها و اسطوره‌های ملی را پررنگ‌تر کنند. داستان‌های پریان و افسانه‌هایی مانند آرش کمانگیر و رستم و سهراب و افسانه شاه پریان و ماجراهای ملک محمد، جذاب‌ترین ماجراها در کنار داستان‌های روز آن ایام بود.
- شخصیت‌های محبوب داستان‌های شما چه کسانی بودند؟
تیستوی سبز انگشتی، عاشق شدن ملک محمد و ماجراهایی که برای رسیدن به صنم گلعذار پشت سر می‌گذاشت. افسانه فولکوریک چهارشنبه خاتون و...
- قصه‌نیوشی و کتابخوانی یا کرم کتاب شدن، چه تاثیری روی شخصیت شما گذاشت؟
«فرایند محوری» به جای «نتیجه باوری» مهم‌ترین تأثیر این دوره بر من بود. قصه و گفت‌وگو بر روند داستان‌ها، یاد می‌دهند که: گوش کنیم. منتظر بمانیم و لذت جمعی نقد و بررسی را به درون ادراک فردی ببریم. حیرت‌زده شویم، پرسشگری کنیم و نگاه دگرگونه‌یاب پیدا کنیم.
- نقش خواندن و کتابخوانی خلاق در تعلیم و تربیت مدرن کجاست؟
شبکه‌های گسترده اجتماعی و سهل الوصول شدن گفت‌وگو و اشتراک داده‌ها با هم، تغییرات زیادی در تعلیم و تربیت مدرن به دنبال دارد. شکل‌گیری مفاهیم و شبکه ارتباطی کودکان، امروزه بیش از قبل وابسته به ادراک جمعی است. مبنای تربیت مدرن بر اشتراک، توافق دموکراتیک و نقد جمعی است. کتابخوانی کودکان علاوه بر غنی‌سازی گنجینه لغات و در پی آن توان تفکر کیفی‌تر، به کودکان امکان مواجهه سطح بالاتر با مفاهیم و کندوکاو فردی در دل اجتماع می‌دهد. در ایران هنوز قصه‌خوانی و کتابخوانی فعال جای خود را در زندگی تربیتی کودکان پیدا نکرده است. برنامه‌هایی مانند فلسفه برای کودکان که مبتنی بر اندیشه‌ورزی فعالانه جمعی بر مبنای قصه است، تلاش‌هایی در این‌باره شروع کرده‌اند که جای امیدواری است.
- ادبیات کودکان و فلسفه برای کودک در کجا به هم می‌رسند؟
مبنای اصلی برنامه فلسفه برای کودکان «قصه» است. هر انسانی یک «قصه زندگی» دارد هر موجودی یک «ماجرا» دارد و قرار است از دل قصه‌ها و ماجراها به مفاهیم و سطوح تفکر برسیم. فلسفه برای کودکان (فبک) بدون قصه و ادبیات کودکان جایگاهی ندارد. اندیشه‌ورزی در سه سطح خلاقانه، مراقبتی و انتقادی مبتنی بر «قصه» آغاز و به معناسازی و تشکیل نظام مفاهیم می‌رسد.
- به عنوان یک کرم کتاب، چه پیشنهادهایی برای خانواده‌ها دارید که کودکانشان را در این روزگار همچون شما به کرم کتاب تبدیل کنند؟
ابتدا باید ببینیم کرم کتاب بودن در این روزگار امری تحسین شده است؟ بعید می‌دانم شکل افراطی مطالعه مانند هر افراط دیگری به شکل مطلق فضیلت باشد. اهتمام من لذت بردن کودکان از مطالعه و گفت‌وگو بر سر یافته‌هاست. اگر والدین بتوانند این خودانگیزی برای خواندن و لذت بردن را ایجاد کنند، باعث مباهات است. همواره باور دارم تا والدین کتاب در دست نگیرند و درباره موضوعات کتاب در خانه صحبت نکنند، توجه کودکان به این امر جلب نخواهد شد. پیشنهاد می‌کنم برای خرید کتاب و کالای فرهنگی یک سهمیه ثابت در بودجه خانواده اختصاص دهند، امانت و اشتراک کتاب را در گروه‌های دوستانه کودکان پیگیری کنند. از کتاب به عنوان هدیه ارزنده در جشن‌ها استفاده کنند. انیمیشن و فیلم‌های مرتبط با کتب کودک را هم کنار کتاب ببینند و به گفت‌وگو بگذارند.
هر پنج حس بینایی، شنوایی، لامسه، بویایی و چشایی را با مطالعه درگیر کنند. میل زیبایی‌شناسی کودکان را با هنر و داستان‌ها و کتب مرتبط غنی کنند. شعرخوانی و موسیقی را چاشنی زیستی خود کنند. در یک کلام، مناسک کتابخوانی لذیذ و جشن کتاب و قصه برای کودکان داشته باشند.
- سایت «کتابستان کودک و نوجوان» را راه انداخته‌اید. هدف شما از این کار چه بوده است و چه چشم‌اندازی برای آینده آن تصویر کرده‌اید؟
بسیاری از والدین در مراجعه به من می‌پرسند برای خشم کودک چه کتابی پیشنهاد می‌کنی؟ برای مهارت معاشرت بهتر چه کتابی؟ برای رهایی از خجالت کتاب خوب هست؟ برای بهتر غذا خوردن چی؟ برای...
همچنان باور دارم قصه‌درمانی یکی از مهم‌ترین ابزار والدین و مربیان برای تعدیل و مدیریت بسیاری از کاستی‌ها و اختلال‌های تربیتی است.
هدف من از راه‌اندازی سایت کتابستان، ایجاد مرجعی از کتاب‌ها مبتنی بر مفاهیم و کارایی آن‌ها است. اگر والدین و مربیان دنبال تببین مفاهیم فلسفی مثل زندگی، زیبایی، دوستی، مرگ، خدا و... هستند، سراغ چه کتاب‌های باکیفیتی بروند، اگر می‌خواهند کودکی دوست‌دار طبیعت داشته باشند کتب خوب این حوزه کدام‌ها هستند، اگر مهارت‌های فردی و بین‌فردی برایشان مهم است چه کتاب‌هایی موجود است و...
باور دارم تربیت باکیفیت بر ستونی از واژگان و گزاره‌ها و معانی و مفاهیم و مهارت‌ها استوار است و نمی‌توان بدون تکیه بر ادبیات کودکان فرایند تربیتی به‌روز و شاخصی ساخت. کتابستان می‌تواند مرجعی مناسب از معرفی و نقد و امتیازدهی مخاطبان به کتب مناسب حوزه تربیت و تفکر کودکان و نوجوانان فارسی‌زبان باشد.
