کتاب برای رشد
راهنمای انتخاب کتاب بر پایه مراحل رشد کودک و نوجوان
رشد کودک و نوجوان، فرآیندی پویا و مرحلهبهمرحله است. در هر دوره از این رشد، نیازها، تواناییها و مهارتهایی تازه در کودک شکل میگیرد یا تقویت میشود. اگر مراحل رشد را خوب بشناسیم، میتوانیم با انتخاب آگاهانه کتاب و فعالیت، به رشد زبانی، شناختی، شخصیتی و اجتماعی او کمک کنیم.
مهارتهای حرکتی، ارتباطی و زندگی نیز از جمله توانمندیهایی هستند که کودک در هر مرحله از رشد به تقویت آنها نیاز دارد. ادبیات و کتابخوانی میتوانند در شکلگیری و پرورش این مهارتها نقش مؤثری ایفا کنند.
در این بخش از کتابک، ویژگیهای رشدی کودکان و نوجوانان را بر اساس بازههای سنی مختلف معرفی کردهایم. برای هر گروه سنی، کتابهای مناسب و فعالیتهای مرتبط پیشنهاد شدهاند که میتوانند در خانه، مدرسه یا کتابخانه اجرا شوند.
شما، پدر و مادر، آموزگار یا کتابدار گرامی، میتوانید با کمک جدولهای این بخش، بهسادگی کتابها و فعالیتهایی را بیابید که به رشد همهجانبه فرزندتان کمک میکند. فهرست کتابهای پیشنهادی در حال تکمیل است و در کنار آن، مقالههایی برای مطالعهی بیشتر دربارهی رشد کودک نیز معرفی شدهاند.
بهمحض دیدن فرزند تازه بهدنیاآمده عشقی را تجربه میکنیم که به هیچیک از ارتباطات قبلیمان شبیه نیست؛ همانطور که بارها از تازهمادران شنیدهایم: «با دیدن بچهام، همهی درد زایمان فراموشم شد و عاشقش شدم.» شاید فکر کنیم این گفته فقط یک جملهی احساسی است؛ اما واقعیت این است که علم نیز این احساس را تأیید میکند.
یکشنبه, ۹ آذر
نوجوانان در آستانهی ورود به بزرگسالی، با پرسشهای عمیقتری دربارهی جهان، خود، روابط انسانی، و معنای زندگی مواجه میشوند. در این دوره، علاقه به کشف هویت، تجربهی استقلال فکری و درگیری با مسائل اجتماعی و اخلاقی بیشتر میشود.
کتابهایی با مضمونهای پیچیده، سبکهای روایی متنوع، و دیدگاههای چندلایه میتوانند این نیازها را پاسخ دهند. در این بخش، کتابها و فعالیتهایی معرفی شدهاند که با ویژگیهای رشدی نوجوانان همخواناند و آنها را به تأمل، گفتوگو و خلاقیت تشویق میکنند.
جمعه, ۲۳ مرداد
کودکان در این دوره با مفاهیم پیچیدهتری مانند هویت، عدالت، دوستی، و مسئولیتپذیری درگیر میشوند. آنها به دنبال درک نقش خود در خانواده، مدرسه و جامعه هستند. کتابهایی با شخصیتهای پیچیدهتر، موقعیتهای واقعی یا تخیلیِ چالشبرانگیز و دغدغههای انسانی، میتوانند به رشد فکری و اخلاقی آنها کمک کنند.
در این بخش، با شناخت ویژگیهای رشدی این سن، کتابها و فعالیتهایی پیشنهاد شدهاند که فرصت اندیشیدن، گفتوگو و همدلی بیشتر را برای کودک فراهم میکنند.
پنجشنبه, ۲۲ مرداد
در این دوره، کودک وارد مرحلهای از رشد میشود که در آن مهارتهای زبانی، خواندن، نوشتن و اندیشیدن بهسرعت در حال گسترش است. ورود به مدرسه، ساختارهای تازهای از یادگیری، نظم و روابط اجتماعی را پیش روی کودک میگذارد. او اکنون میتواند داستانها را دنبال کند، دربارهی شخصیتها قضاوت کند و بین تجربیات خود و موقعیتهای داستانی ارتباط برقرار کند.
چهارشنبه, ۲۱ مرداد
در این سن، کودک به درک ساختار داستانی نزدیک میشود: شروع، میانه، پایان، تضاد، و حل مسئله. او سؤالات بیشتری دربارهی دنیا و روابط انسانی دارد و میتواند پیام داستان را بهتر دریافت کند. آمادگی برای خواندن مستقل نیز در حال شکلگیری است.
کتابهای این بخش میتوانند طولانیتر باشند، شخصیتپردازی داشته باشند و به چالشهای سادهی اخلاقی یا اجتماعی بپردازند. فعالیتهای پیشنهادی هم شامل بازگویی داستان، نقاشی، نمایش، گفتوگو درباره انتخابها و احساسات شخصیتها و بازیهای زبانی است.
سه شنبه, ۲۰ مرداد
در این مرحله، کودک آمادگی بیشتری برای درک ارتباط بین کلمات و تصاویر پیدا میکند. تخیل او فعالتر شده و توانایی ایفای نقش، بازگویی داستان، و درک توالی اتفاقات داستانی تقویت میشود. او میتواند احساسات شخصیتها را بهتر بفهمد و با آنها همذاتپنداری کند.
در این بخش، کتابهایی با داستانهای ساده اما معنادار، طنز، موقعیتهای تکرارشونده و شخصیتهای دوستداشتنی پیشنهاد شدهاند. فعالیتها نیز شامل گفتوگو، نمایش خلاق، ساختن اشیاء ساده و پرسشهایی برای فکر کردن و حرف زدن هستند.
دوشنبه, ۱۹ مرداد
در این سن، کودک هنوز پیوند نزدیکی با دنیای جسم و احساس دارد. زبان در حال رشد است، تخیل شکوفا میشود، و تجربههای روزمرهاش با داستان درهم میآمیزد. کتابهایی با ریتم، تکرار، تصویرهای واضح و موضوعات ملموس (مانند خانواده، حیوانات، بدن، احساسات) به درک بهتر و لذت از شنیدن کمک میکنند.
در این بخش، کتابهایی معرفی شدهاند که به رشد واژگان، شناخت ابتدایی، تخیل و ارتباط عاطفی کودک کمک میکنند. فعالیتهای پیشنهادی نیز کودک را به بازی، تکرار، تقلید و تعامل با کتاب دعوت میکنند.
ویژگی ۱:
یکشنبه, ۱۸ مرداد
در سالهای آغاز زندگی، پایههای رشد زبان، شناخت، احساس و حرکت در کودک شکل میگیرد. کتاب در این سن وسیلهای است برای پیوند عاطفی، تحریک حواس، و شکلگیری اولین درکهای زبانی و تصویری. در این بخش، با در نظر گرفتن ویژگیهای رشدی نوزادان و نوپاها، کتابهایی معرفی شدهاند که به کمک تصویر، ریتم، تکرار و صدا، ذهن کودک را در مسیر رشد سالم همراهی میکنند. فعالیتهای سادهای هم پیشنهاد شدهاند که پیوند کتاب را با زندگی روزمره کودک تقویت میکنند.
شنبه, ۱۷ مرداد
روزی، روزگاری درختی بود و او پسرک کوچکی را دوست میداشت. پسرک تا خردسال بود با شاخههایش بازی میکرد، سیبهایش را میخورد و در سایهاش میخوابید. به تدریج که بزرگتر شد دیگر کمتر با درخت انس داشت.
چهارشنبه, ۲۵ دی