در روز جهانی آموزگار در سال 2018، به موضوع حقِ داشتن آموزگار شایسته توجه شد. این موضوع به مناسبت هفتادمین سالگرد اعلامیه‌ی حقوق بشر مطرح شد؛ زیرا آموزش و پرورش کودکان و داشتن آموزگارِ شایسته، یکی از حقوق اساسی بشر است. اما «آموزگار شایسته» دقیقاً چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
آموزگار شایسته کیست؟
آموزگار شایسته، آموزگاری است که صلاحیت‌های علمی لازم را برای تدریس در یک کشور خاص دارد. این تعریف، با اصطلاح آموزگارانِ آموزش‌دیده متفاوت است. آموزگارانِ آموزش‌دیده آموزگارانی اند که به‌طور سازمان‌یافته(پیش از خدمت و ضمن خدمت) برای تدریس در سطح مشخص آموزش دیده‌اند؛ زیرا بعضی آموزگاران دارای مدرک تحصیلی لازم برای تدریس هستند ولی برای تدریس آموزش ندیده‌اند؛ همچنین آموزگارانی هستند که مهارت درس دادن دارند ولی اطلاعات و معلومات مورد نیاز را برای تدریس ندارند. برخی از آموزگاران هم نه مدارک تحصیلی مورد نیاز و نه توانایی تدریس را دارند.
آیا همه‌ی کشورها آموزگاران شایسته‌ی کافی دارند؟
پاسخ این پرسش، «خیر» است. در بسیاری از کشورهای کم‌درآمد، آموزگارانِ آموزش‌دیده و شایسته‌ی کافی وجود ندارد. در جنوب صحرای آفریقا، فقط 64٪ از آموزگاران مدارسِ ابتدایی آموزش دیده‌اند. در جنوب آسیا این میزان به 71% می‌رسد. کشورها از نظر مدت برنامه‌ی درسی، محتوای برنامه، کیفیت تجربه‌ی میدانی، آموزش عملی و بسیاری از جنبه‌های دیگر، با هم متفاوت اند. برنامه‌های آموزش آموزگاران در یک کشور، ممکن است محدود به یک دوره‌ی تمرین تدریس باشد که تحت نظارت استادان و به‌طور موقت اجرا می‌شود. در برخی از کشورها علاوه بر این، نیاز به مدارک تحصیلی است. این تفاوت‌ها، بر شایستگی آموزگاران، کیفیت آموزش دادن آنها در کلاس درس و در نهایت بر پیشرفت یادگیری دانش‌آموزان تاثیر می‌گذارد. براساس پژوهشی‌ای که در سال 2015 انجام شد فقط 62٪ از آموزگاران مدارس ابتدایی و 45٪ از آموزگاران مدارس متوسطه در جنوب صحرای آفریقا، آموزش‌های لازم را، مطابق با استانداردهای ملی، با موفقیت گذرانده‌اند.
کتاب‌های پیشنهادی کتابک به آموزگاران
چگونه می‌توانیم در جهانی که با کمبود آموزگار، چه شایسته چه معمولی و چه بدون صلاحیت، روبه‌رو است از آموزگاران شایسته و واجد تمامی شرایط حرف بزنیم؟
کمبود آموزگار، یکی از چالش‌های اصلی نظام‌های آموزش و پرورش در سراسر جهان است. این کمبود از دیرباز مشهود بوده است. 263 میلیون کودک و نوجوان دانش‌آموز در سراسر جهان وجود دارد؛ بنابراین طبق بررسی‌ها تا سال 2030، جامعه‌ی جهانی نیاز دارد میلیون‌ها آموزگار در مقاطع مختلف جذب کند. کشورهای واقع در جنوب آفریقا، خلاء بیشتری در این زمینه دارند. بررسی‌ها نشان می‌دهد 70% از کشورهای جهان با کمبود جدی آموزگار روبه‌رو هستند؛ به‌طوری که به بیش از 17 میلیون آموزگار نیاز دارند که 90% از این میزان مربوط به آموزگاران دوره‌ی متوسطه است. این شکاف در دست‌رسی به آموزگاران، در جمعیت‌های آسیب پذیر مانند دختران، کودکانِ کم‌توان، کودکان پناهنده و مهاجر و کودکان فقیری که در مناطق روستایی یا دوردست زندگی می‌کنند، عمیق‌تر است.
کمبود آموزگار چه تاثیری بر جوامع دارد؟
کمبود آموزگار در بسیاری از کشورهای کم‌درآمد، از دست‌یابی به آموزش باکیفیت، عادلانه و فراگیر جلوگیری می‌کند. برای جبران این کمبود، کشورها مجبور می‌شوند آموزگارانی را به صورت موقت به کار بگیرند. بیشتر این آموزگاران نه صلاحیت علمی لازم را برای تدریس دارند، و نه برای این شغل مناسب‌اند. این اقدامات سطحی برای برآورده کردن نیاز فوری جامعه، شکاف طبقاتی در آموزش دانش‌آموزان را عمیق‌تر می‌کند.
در کشورهایی که شرایط بحرانی دارند، مانند کشورهای جنگ‌زده یا مهاجرپذیر، طبیعی است که شمار آموزگاران شایسته بسیار کمتر است. در شرایط بحرانی، آموزش کودکان، باید آنها را برای کنار آمدن با این شرایط توان‌مند سازد؛ اما غالباً
مراکز کمک‌های بشردوستانه، آموزگارانی را در این کشورها استخدام می‌کنند که هیچ آمادگی‌ای برای پاسخ‌گویی به نیازهای پیچیده‌ی کودکان آسیب‌پذیر ندارند.
نقش یونسکو برای بهبود این اوضاع چیست؟
از اولویت‌های اصلی یونسکو، فراهم کردن آموزگارانِ کاملاٌ آموزش‌دیده، شایسته و واجد شرایط است. آموزگار شایسته، پایه‌ی آموزش مناسب و عادلانه است. از زمان تصویب اهداف توسعه پایدار- که 4 هدف آن درباره‌ی آموزش باکیفیت و فراگیر از هدف‌های ویژه درباره‌ی آموزگاران(SDG 4.c ) است- هرساله روز جهانی آموزگار فرصت خوبی برای سنجش دستاوردها و بررسی میزان دست‌یابی جامعه‌ی جهانی به این اهداف با ارتقای حرفه‌ی‌آموزگاری است.