کتاب «آرش کماندار» بازآفرینی دیگری است بر اسطوره‌ی آرش که از دوران کودکیِ این قهرمان شروع می‌شود و با مرگ وی پایان می‌گیرد. تاکنون بازنویسی‌های بسیاری بر این اسطوره انجام شده است اما «محمدهادی محمدی» در این کتاب برای نخستین بار برای این قهرمان دوران کودکی خلق کرده است. در این روایت از آرش، روند رشد و تربیت آرش به عنوان یک قهرمان یا دوران پیشاقهرمانی وی روایت می‌شود. این نوع روایت و بازخوانی آن به کودکان می‌آموزد که هیچ قهرمانی در بدو تولد قهرمان نیست. آموزش‌ها و تلاش‌های او و خانواده و استادان یک قهرمان، در رسیدن وی به جایگاه خلق حماسه نقش بسزایی دارند. کودکان با خواندن صفحه به صفحه‌ی این کتاب می‌توانند خود را به جای قهرمان بگذارند و از فاصله‌ی خود با یک اسطوره‌ی ازلی بکاهند.
بهترین پیشنهاد برای خواندن این کتاب بلندخوانی است، به گونه‌ای که کودکان بتوانند نقاشی‌های کتاب را ببینند. این کتاب طولانی است و بنابراین بهتر است در چند جلسه بلندخوانی شود. شما می‌توانید بر پایه‌ی زمانی که در اختیار دارید و حوصله‌ی کودکان تعداد نشست‌ها را تعیین کنید. حتی می‌توانید کتاب را در طول یک سال تحصیلی بخوانید. در هر جلسه پس از بلندخوانی می‌توانید درباره‌ی بخش‌هایی که خوانده‌اید با کودکان گفت‌وگو کنید.
1-پیشنهادهایی برای گفت‌وگو پس از بلندخوانی
- با کودکان درباره‌ی نبرد میان اهورا و اهریمن گفت‌وگو کنید. از کودکان بپرسید چه چیزی نشانه‌ی روشنایی است و چه چیزی نشانه‌ی تیرگی و مرگ؟ کودکان را هدایت کنید تا نشانه‌های روشنایی و امید را در اطراف‌شان شناسایی کنند. همچنین تیرگی، مرگ و یأس را.
- توجه کودکان را به مبارزه‌ی خشک‌سالی و باران جلب کنید. از کودکان بخواهید حدس بزنند چه عواملی باعث بارش بیشتر باران می‌شود؟ از کودکان بخواهید یاران اپوش‌دیو (دیو خشک‌سالی) را نام ببرند. قطع درختان، فرسایش خاک، هدر دادن آب و غیره از یاران اپوش‌دیو هستند. از آن‌ها بپرسید به نظرشان چه‌طور می‌توان بر دیو خشک‌سالی پیروز شد؟
- با کودکان درباره‌ی ارتباط انسان و اسب، و اهمیت جایگاه اسب در فرهنگ سرزمین‌مان گفت‌وگو کنید. می‌توانید به اسب‌های مهم در داستان‌ها و افسانه‌ها اشاره کنید، همچون رخش (اسب رستم)، شبدیز (اسب خسروپرویز) و قیرات و تورات یا دورات (اسب‌های کوراوغلو).
- چرا با وجود این‌که جمشید پادشاه خوبی بود از راه نیک بیرون شد؟
- مفهوم پهلوانی و قهرمانی چیست؟
- آیا برای برای پهلوان بودن فقط زور بازو کافی است؟
- یک قهرمان چه ویژگی‌هایی دارد؟
- آیا همه‌ی قهرمان‌ها مشهور هستند؟
- آیا شما پهلوان یا قهرمانی می‌شناسید؟ به نظر شما چرا این افراد قهرمان هستند؟
- چه‌طور می‌توانیم در زندگی روزمره قهرمان باشیم؟
- به نظر شما چرا آرش و هوردخت جان خود را فدا کردند؟ آیا زندگی را دوست نداشتند؟
2- ساخت گاه‌شمار رویدادهای کتاب:
از کودکان بخواهید روی برگه‌ای رویدادهای داستان را به ترتیب بنویسند. به این ترتیب آن‌ها یک تقویم از جشن‌ها و رویدادهای این کتاب خواهند داشت. برخی از رویدادهای کتاب به ترتیب زیر هستند:
- 13 تیر - جشن تیرگان (پیروزی تیشتر بر اپوش) و پرتاب تیر آرش
- 21 مهر - جشن پیروزی فریدون
- 10 مهر - جشن مهرگان (روز پیروزی فریدون بر ضحاک) در گذشته مدت این جشن شش روز بوده است، از روز مهر آغاز می‌شد و تا روز رام ادامه داشت. روز مهر را مهرگان عامه و روز رام را مهرگان خاصه می‌نامیدند. امروزه برخی به‌دینان یزد این جشن را پنج روزه برگزار می‌کنند. این جشن، یادآور پیروزی فریدون بر ضحاک است که روز عشق و دوستی ایرانیان است.
- 5 اسفند – روز سپندارمذ، جشن زنان، روز زمین و مادر.
- آخرین چهارشنبه‌ی سال - جشن چهارشنبه‌سوری
- و غیره
از کودکان بخواهید برای هر یک از این مناسبت‌ها فعالیتی پیشنهاد دهند تا با هم اجرا کنید.
می‌توانید از آن‌ها بخواهید جدولی با این ستون‌ها درست کنند: تاریخ – مناسبت – فعالیت در پیوند با این مناسبت.
همچنین کودکان می‌توانند در این جدول همه‌ی مناسبت‌های کلاس را در طول سال ثبت کنند. هدف از این کار عادت دادن کودکان به ثبت وقایع و برنامه‌ریزی و درک مفهوم تقویم است.
3- آشنایی با آداب و رسوم کهن و میراث فرهنگی:
در صفحات گوناگون کتاب، هم در متن و هم تصاویر، عناصری وجود دارند که می‌توانند موضوع گفت‌وگو و فعالیت‌های متنوعی باشند تا از این طریق شناخت کودکان و نوجوانان از میراث معنوی و ناملموس غنی‌تر شود. برای نمونه:
کشتی محلی -کشتی گیله‌مردی (صفحه 34)
شیردنگ بافی (صفحه 36)
نخ‌ریسی (صفحه 42)
اسباب‌بازی‌های سنتی مثل طبلک (صفحه 56)
بندبازی یا لافند‌بازی (صفحه‌ی ۶۶)
و غیره
توجه کودکان را به نسل‌های گذشته مانند پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها جلب کنید. از آن‌ها بخواهید از پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هاشان بپرسند در زمان کودکی آن‌ها چه مراسمی در جشن نوروز یا چهارشنبه سوری و غیره رایج بوده است؟ کودکان را تشویق کنید رسوم از یاد رفته‌ی نسل‌های گذشته‌ی خود را جمع‌آوری کنند.
همچنین در این کتاب از اساطیر و ایزدان و ایزدبانوانی نام برده شده است (مانند اهورا، اهریمن، تیشتر، وایو، اپوش، سپندارمذ و غیره). می‌توانید به همراه کودکان درباره‌ی هریک از این‌ها پژوهش کنید و نتایج این پژوهش را با دیگر کودکان به اشتراک بگذارید یا از مجموعه‌ی آن‌ها یک روزنامه‌دیواری درست کنید.
4- آشنایی با جانوران و گیاهان زیست‌بوم ایران:
در پایان آخرین نشست کتاب‌خوانی از کودکان بخواهید جانوران و گیاهانی را نام ببرند که در متن و تصویر به آن‌ها اشاره شده است. با هم دوباره کتاب را ورق بزنید و جانوران و گیاهان گوناگون را پیدا و تماشا کنید. سپس درباره‌ی میراث طبیعی که شامل پدیده‌های طبیعی، گیاهان و جانوران است گفت‌وگو کنید. به کودکان توضیح دهید که آن‌چه فرهنگ نامیده می‌شود مجموعه‌ای از داشته‌های مردمان یک سرزمین است. هرکدام از این عناصر باعث ایجاد حس هویت در مردم می‌شود. گیاهان و جانورانی که منحصر به این سرزمین هستند به نوعی نمایندگان فرهنگی این منطقه‌اند که با شناسایی و کمک در حفظ بقای آن‌ها می‌توانیم به خودمان هویت ببخشیم. می‌توانید به همراه کودکان به فرهنگ‌نامه‌ها و کتاب‌های مرجع درباره‌ی جانوران و گیاهان ایران رجوع کنید. چند منبع مناسب برای این کار:
- پستانداران ایران: گربه‌سانان، نوشته‌ی علی گلشن، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
- پستانداران ایران: سگ‌سانان و کفتارها، نوشته‌ی علی گلشن، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
- پستانداران ایران: خرس‌‌ها و دیگر گوشتخواران، نوشته‌ی علی گلشن، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
- فرهنگنامه‌ی حیات وحش ایران - مهره‌داران، انتشارات طلایی.
- راهنمای میدانی طبیعت‌گردی با گیاهان ایران، انتشارات ایرانشناسی.
5- آشنایی با یوزپلنگ:
توجه کودکان را به تصویر یوزپلنگ جلب کنید که در صفحه صفحه‌ی کتاب حتی بدون این‌که نامی از آن برده شود، به تصویر درآمده است. از کودکان بپرسید پلنگ و یوزپلنگ چه تفاوتی با هم دارند؟ پس از مدتی پرسش و پاسخ به کودکان توضیح بدهید که خال‌های پلنگ توخالی و خال‌های یوزپلنگ توپُر هستند. همچنین خطی روی صورت یوزپلنگ آسیایی که فقط در ایران موجود است، وجود دارد که به خط اشک معروف است توضیح بدهید که به علت شکار بی‌رویه و بی‌توجهی به گونه‌های نادر جانوری، این گونه‌ی نادر در حال انقراض است. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید این فیلم کوتاه را ببینید.
در پایان از کودکان بخواهید ماسک یوزپلنگ را بسازند و نمایشی ترتیب دهند.
