کمتر کسی است که جلال‌الدین محمد بلخی یکی از مشهورترین شاعران پارسی‌گوی را نشناسد. وی در ششم ربیع‌الاول سال 604 هجری در شهر بلخ دیده به جهان گشود و نام کامل او «محمد ابن محمد ابن حسین حسینی خطیبی بکری بلخی» بوده است. در دوران حیات، وی را به القاب «جلال‌الدین»، «خداوندگار» و «مولانا خداوندگار» نامیده‌اند. اما در قرن‌های بعد (ظاهراً از قرن ۹) القاب «مولوی»، «مولانا»، «مولوی رومی» و «ملای رومی» برای وی به کار رفته است و بنا بر برخی اشعارش، تخلص او را «خاموش» و «خَموش» و «خامُش» دانسته‌اند. زبان مادری وی پارسی بوده است.
او فرزند مولانا محمد بن حسین خطیبی معروف به بهاءالدین ولد و سلطان‌العلماست که از بزرگان صوفیه و مردی عارف بوده است. او پس از فوت پدرش بهاءالدین ولد راه پدر را ادامه داد و به هدایت و ارشاد مردم عمر خود را سپری کرد.
مولوی در هجده سالگی با گوهر خاتون دختر خواجه لالای سمرقندی ازدواج کرد که حاصل این ازدواج سه پسر و یک دختر بود. مولانا در عین حالی که مردم را تربیت می‌کرد از تربیت خود نیز غافل نبود تا جایی که به شاگردی محقق ترمذی درآمد. سپس در شهر حلب علم فقه را از کمال‌الدین عدیم فرا گرفت و پس از مدتی که به شهر دمشق رفت از دیدار با محی‌الدین عربی، عارف و متفکر زمانش نیز کمال استفاده را برد و از آنجا عازم شهر قونیه شد و بنا به درخواست سید برهان‌الدین، طریق ریاضت را در پیش گرفت. پس از مرگ محقق ترمذی، به مدت 5 سال، مدرس علوم دینی شد که نتیجه‌ی آن تربیت چهارصد شاگرد است.
هرچند که مولوی در طول زندگی شصت‌وهشت ساله‌ی خود با بزرگانی همچون محقق ترمذی، شیخ عطار، کمال‌الدین عدیم و محی‌الدین عربی حشرونشرهایی داشته و از هرکدام توشه‌ای براندوخته است، هیچ‌کدام از آن‌ها مثل شمس تبریزی در زندگی‌اش تأثیرگذار نبوده‌اند. تا جایی که رابطه‌اش با او شاید از حد تعلیم‌وتعلم بسی فراتر رفته و رابطه‌ای عاشقانه گردیده است. چنانکه پس از آشنایی با شمس، خود را اسیر دست‌وپابسته‌ی شمس دیده است.
پس از غیبت شمس از زندگی مولانا، وی با صلاح الدین زرکوب دمخور گردید، الفت او با این عارف ساده‌دل، سبب حسادت عده‌ای شد. پس از مرگ صلاح‌الدین، حسان‌الدین چلبی را به عنوان یار صمیمی خود برگزید. منظومه‌ی عمیق مثنوی معنوی حاصل لحظه‌هایی از هم‌صحبتی مولانا با حسام‌الدین است. علاوه بر کتاب فوق، مولانا دارای آثار منظوم و منثور دیگری نیز هست: از آن جمله می‌توان به دیوان شمس، فیه ما فیه، مکتوبات و مجالس سبعه اشاره کرد. اشعار وی در سرتاسر دنیا به زبان‌های مختلفی ترجمه شده و از محبوبیت بالایی برخوردار است.
مولانا در غروب خورشید روز یکشنبه پنجم جمادی‌الاخر سال 672 هجری قمری بر اثر بیماری ناگهانی درگذشت.
به پیشنهاد کشور ترکیه، سال 2007 که مقارن با هشتصدمین سال تولد این عارف بزرگ بود، سال جهانی مولانا نامیده شد. پس از آن، تصمیم بر آن شد که روز تولد مولانا را روز بزرگداشت وی بنامند که این روز معادل با ۸ مهر است.
کتابک برای روز گرامی‌داشت مولوی کتاب‌های زیر را به شما معرفی می‌کند:
خرگوشان چشمه‌ی ماه/ برای 7 تا 12 سال/ (معرفی کتاب خرگوشان چشمه‌ی ماه/ خرید کتاب خرگوشان چشمه‌ی ماه)
طوطی و بقال/ برای 7 تا 12 سال/ (معرفی کتاب طوطی و بقال/ خرید کتاب طوطی و بقال)
شیرشاه/ برای 7 تا 12 سال/ (معرفی کتاب شیرشاه/ خرید کتاب شیرشاه)
مرد جوان و خیاط حیله‌گر – بر اساس داستانی از مثنوی مولوی/ برای 9 تا 12 سال/ (معرفی کتاب مرد جوان و خیاط حیله‌گر/ خرید کتاب مرد جوان و خیاط حیله‌گر)
قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب (قصه‌های مثنوی مولوی)/ برای 9 تا 12 سال/ (معرفی کتاب قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب (قصه‌های مثنوی مولوی)/ خرید کتاب قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب (قصه‌های مثنوی مولوی))
