شناخت روش های آموزش محيط زيست به کودکان، عادتی که بايد نهادينه شود

پژوهشگران معتقدند بهترین شیوه نهادینه کردن عادت‌های مثبت، آموزش، آن هم آموزش این عادت‌ها از دوران کودکی است. حفاظت از محیط زیست هم عادتی است که باید از کودکی آموخته شود تا به یک باور ذهنی تبدیل شود. این باور کودک را موظف می‌کند تا از یگانه زیستگاهی که در آن زندگی می‌کند به بهترین وجه ممکن پاسداری کند.

آنچه در پی می‌خوانیم نکاتی ساده و عملی برای آشنا کردن کودک با محیط زیست و حفاظت از آن است.

 استفاده بهینه از کاغذ

نقاشی کردن یکی از نخستین مهارت‌ها و علایق کودکان است. اغلب کودکان به محض آنکه بتوانند قلم به دست بگیرند، نقاشی می‌کشند. بنابراین نخستین آموزش‌ها باید از همین نقطه آغاز بشود. به کودک توضیح بدهیم مدادی که با آن نقاشی می‌کند چطور ساخته شده است. سپس به او یاد بدهیم که با استفاده بهینه از مداد رنگی‌ها و نتراشیدن بی رویه آنها، می‌تواند به حفاظت از جنگل‌ها و درختان کمک کند.
گام بعدی برگه‌های نقاشی است. علاوه بر دفتر نقاشی که برای او می‌خریم، برگه‌های باطله یی که یک روی آنها سفید و قابل استفاده است را دور نریزیم و روی میز کودک، کنار مداد رنگی‌های او قرار بدهیم تا برای نقاشی از این برگه‌ها استفاده کند. شیوه درست شدن کاغذ را برای او توضیح بدهیم و سپس به او شرح بدهیم که با استفاده مناسب از کاغذها می‌تواند مانع از قطع درختان برای تولید کاغذ بشود.

بازیافتی‌ها را دریابیم

با جمع آوری وسایل دورریختنی منزل یا وسایل شخصی فرزندمان و استفاده مجدد از آنها مساله بازیافت و جمع آوری زباله‌ها را به او بیاموزیم. به طور مثال با کمک فرزندمان قوطی‌های نوشابه (Can) را جمع کنیم. آن‌ها را بشوییم و با بریدن در آنها، از این قوطی‌ها جا قلمی برای روی میز تحریر فرزندمان درست کنیم. از این قوطی‌ها یا ظرف‌های پلاستیکی مواد شوینده می‌توانیم به عنوان گلدان هم استفاده کنیم.

بازی با طبیعت

برای آنکه کودک را با طبیعت و وجود موجودات مختلف در طبیعت یا نعمت‌های طبیعی مثل باران آشنا کنیم، بازی‌ها و آزمایش‌های ساده یی را همراه او انجام بدهیم. مثلاً هنگام بارش باران ظرف‌های خالی مواد شوینده، بطری‌های خالی شیر و... را جلوی پنجره یا حیاط بگذاریم تا آب باران داخلشان جمع شود. سپس از فرزندمان بخواهیم با آب باران جمع شده در این ظرف‌ها، گلدان‌های منزل را آبیاری کند. این آزمایش به صورت ساده و عملی جمع شدن آب باران در دریاها و اقیانوس‌ها را به کودک نشان می‌دهد. علاوه بر این او را با فواید نزولات آسمانی آشنا می‌کند.

حفاظت از انرژی را بیاموزیم

چند لحظه قبل از شروع برنامه مورد علاقه او تلویزیون یا رادیو را از برق بیرون بکشید. در جواب اعتراض او توضیح بدهید که اگر از انرژی برق یا هر انرژی دیگری بی رویه استفاده کنیم، هنگام نیاز ضروری به آن، این انرژی در اختیار ما نخواهد بود. تلویزیون یا رادیو را روشن کنید تا این نبودن برق و لذت دوباره داشتن برق و تماشای تلویزیون در ذهن او بماند. درباره انواع انرژی، شیوه‌های تولید آن و... برای او توضیح بدهید.

دانه بکاریم

برای آنکه فرزندمان مفهوم حفاظت از خاک و آب را به درستی دریابد، همراه او باغبانی کنیم. با کاشتن تخم سبزی‌ها یا دانه‌هایی مثل آفتابگردان در حیاط منزل یا گلدان او را با مراحل رشد گیاه، نیاز گیاه به خاک خوب، آب سالم، نور خورشید و... آشنا کنیم. برای درک بهتر او، بهتر است یک نمونه کوچک را با خاک نامناسب (مثل خاک آغشته به نفت) یا آب ناسالم (آب مخلوط شده با مواد شوینده) رشد بدهیم تا کودک به خوبی تأثیر آلودگی آب و خاک بر گیاهان را ببیند. مقایسه گیاه سالم و بیمار مفاهیم را به خوبی به او می‌آموزد. بازدید از گلخانه‌ها و پارک‌ها ارتباط او را با محیط زیست بیشتر می‌کند.

با آشغال‌ها بازی کنیم

آموزش جدا کردن زباله‌های خشک و تر و جمع آوری و دفع زباله‌ها نکته دیگری است که باید به خوبی به کودک آموخته شود. برای این کار چند کیسه زباله انتخاب کنیم و آن را در محل مناسبی بگذاریم. روی هر کیسه با برچسب، نوع زباله یی را که باید درون آن بریزیم مشخص کنیم. مثلاً مواد پلاستیکی، قوطی‌های فلزی، ظرف‌های شیشه یی و کاغذ (برای جلوگیری از آلودگی بهتر است فقط زباله‌های خشک را برای این کار جمع آوری کنیم). سپس از فرزندمان بخواهیم تا برای جمع آوری و تفکیک زباله‌ها ما را همراهی کند. به این ترتیب او را با مساله جمع آوری، تفکیک و دفع صحیح زباله آشنا کرده‌ایم.

کاردستی بسازیم

ابتدا برای فرزندمان توضیح بدهیم که پارچه، چوب، کاغذ و... چطور تهیه می‌شوند. سپس با استفاده از پارچه‌های اضافی برای او وسایل مختلفی مثل عروسک، جاجورابی، جامدادی و... بسازیم. هر چقدر با استفاده از مواد به ظاهر دورریختنی مثل کاغذ، پارچه، چوب، پلاستیک (مثل ظرف‌های خالی مواد شوینده) و... وسایل جدید بسازیم به همان نسبت ارزش مواد را به فرزندمان آموخته‌ایم. از طرفی به او می‌آموزیم که به جای آشغال سازی می‌توان از موادی که به ظاهر دورریختنی به نظر می‌رسند، وسایل قابل استفاده ساخت.

یک روز بدون انرژی

ماهی یک بار، روز بدون انرژی در منزل اعلام کنیم. در این روز خاص بازی با اسباب بازی‌ها یا استفاده از وسایل برقی یا باتری یی، تماشای تلویزیون و... استفاده از تلفن همراه و... ممنوع است. در این روز فقط باید از وسایلی که با انرژی کار نمی‌کنند، استفاده کنیم (مثلاً بازی با اسباب بازی‌های غیربرقی و باتری یی و...). با این کار فرزندمان ارزش و اهمیت انرژی‌ها، جایگاه آنها در زندگی امروز و ضرورت حفظ این منابع و جلوگیری از به هدر رفتن این منابع با ارزش را می‌آموزد.

گردش علمی

هفته یی یک بار گردش علمی ترتیب بدهیم یا اینکه در برنامه‌های تفریحی خانواده، آموزش‌های علمی را به طور غیرمستقیم بگنجانیم.

مطالعه

با خرید کتاب‌های علمی درباره طبیعت، حیات وحش، حفاظت از محیط زیست، زباله‌ها و راه‌های بازیافت و دفع زباله و... او را به طور غیرمستقیم به سوی آشنایی با مفاهیم علمی و شیوه‌های حفاظت از محیط زیست سوق می‌دهیم. فراموش نکنیم برای مطالعه فرزندمان را اجبار نکنیم؛ همین که کتاب‌ها را در معرض دید او بگذاریم و همراه او برای خرید کتاب به کتابفروشی برویم، کافی است.