مهارت‌های زندگی
همه ما فارغ از اینکه زیاد اهل مطالعه باشیم یا کم، در یک نکته تفاهم داریم و آن این است که دوست داریم فرزندانی اهل مطالعه و کتابخوان داشته باشیم. اینکه فرزندان ما مطالعه کردن را به‌عنوان یک کار لذتبخش بپذیرند و در طول زندگی خود از مزایای آن بهره‌مند شوند برای همه ما یک هدف و آرزوی شیرین اما سخت است.
در خانه‌های امروز با این همه سرگرمی‌های جور واجور و متفاوت، از گوشی‌های همراه و بازی‌هایشان گرفته تا انواع و اقسام شبکه‌های تلویزیونی و اینترنت و کنسول‌های پیشرفته بازی، دیدن کودکی که کتابی را در دست بگیرد و مشغول مطالعه شود از آن کارهایی است که کمتر پدر و مادر خوشبختی می‌تواند به چشم ببیند. اما هر کاری راهی دارد و کتابخوان کردن کودکان هم از این قاعده مستثنی نیست.
از خودتان شروع کنید
بارها گفته شده که فرزندان شما آنگونه زندگی می‌کنند که شما زندگی می‌کنید، نه آنگونه که شما دوست دارید زندگی کنند؛ یعنی بچه‌ها در واقع آینه تمام‌نمای رفتار و گفتار شما در طول زندگی هستند. پس باز هم تکرار می‌کنیم که نخستین و بهترین راه برای آنکه بچه‌ها به مطالعه علاقه‌مند باشند این است که پدر و مادری اهل مطالعه داشته باشند. اینکه شما صرفاً علاقه به مطالعه داشته باشید یا دوست داشته باشید فرزندتان اهل مطالعه باشد بسیار خوب است اما کافی نیست. باید کمی هم به‌خودتان زحمت بدهید و لااقل چند دقیقه‌ای مطالعه را در برنامه روزانه خود بگنجانید. این چند دقیقه باید در حضور بچه‌ها و به‌صورتی باشد که آن‌ها مطالعه کردن را جزئی از زندگی شما ببینند. مطالعه روزنامه و مجلات هر چند به‌خودی خود خوب است اما جای کتاب را نمی‌گیرد. سعی کنید در همین چند دقیقه مطالعه روزانه، یک کتاب مناسب را در دست بگیرید تا تصویر مرد و زنی در حال مطالعه در چارچوب چشم فرزندان شما تصویری آشنا باشد.
محیط را آماده کنید
اگر فاصله فرزند شما تا کنترل تلویزیون چند ثانیه است و تا رسیدن به نخستین کتاب و کتابخانه چند دقیقه؛ نباید انتظار رسیدن به فرزندی کتابخوان را داشته باشید. محیط زندگی شما باید به‌گونه‌ای باشد که در فرایند رشد کودک، خودبه‌خود کتاب و کتابخانه بخشی مهم را به‌خود اختصاص بدهد. نگران نشوید. منظور ما این نیست که هر خانواده‌ای باید یک کتابخانه بزرگ داشته باشد و صدها جلد کتاب را در خانه جای بدهد اما منظور این است که لااقل در محیط زندگی گوشه‌ای به قفسه کتاب‌ها اختصاص داشته باشد و چند جلد کتاب از موضوعات مختلف در آن موجود باشد. ضمناً بهتر است از همان ابتدا در چینش اتاق کودک و حتی در هنگام تهیه سیسمونی و ملزومات اتاق فرزندانتان نیم نگاهی هم به کتاب و کتابخانه داشته باشید.
یکی از طبقات کمد اسباب‌بازی‌ها یا لباس‌ها هم می‌تواند محل مناسبی برای یک کتابخانه کوچک برای دلبند شما باشد. از همان ابتدا و در تهیه سیسمونی چند جلد کتاب مخصوص سنین خردسالی تهیه کنید و اجازه دهید تا فرزندتان از ابتدا کتاب را به‌عنوان یکی از عناصر اصلی زندگی خود بپذیرد. اگر کمی حوصله به خرج بدهید در بازار کتاب‌هایی را خواهید یافت که مخصوص سنین خردسالی تهیه شده و با توجه به جنس پلاستیکی‌شان به راحتی پاره یا آسیب دیده نمی‌شوند و از همان ابتدا می‌توانند به‌عنوان یکی از اسباب‌بازی‌های مورد علاقه فرزند شما باشند.
مهارت خواندن را تقویت کنید
واقعیت این است که هرچند همه کودکان در مدرسه خواندن و نوشتن را می‌آموزند اما کیفیت این مسئله در میان آن‌ها متفاوت است. کودکانی هستند که از همان ابتدا به خوبی بر روخوانی مسلط می‌شوند و متن‌های مختلف را به راحتی می‌خوانند و بعضی بچه‌ها هم تا پایان دوره ابتدایی هنوز به خوبی بر روخوانی مسلط نشده‌اند. اهمیت تسلط بر روخوانی در تمایل بچه‌ها به مطالعه نقش بسیار مهمی دارد. کودکی که به راحتی می‌خواند، خواندن را به‌عنوان موضوعی مفرح که باعث بالا رفتن اعتماد به نفس‌اش می‌شود درک می‌کند اما کودکی که به سختی و بریده بریده می‌خواند، خواندن را کاری نفسگیر و اجباری می‌بیند. بنابراین شما به‌عنوان پدر و مادر باید همه تلاش خود را بکنید تا روخوانی فرزندتان در حد مطلوبی باشد.
برای رسیدن به این هدف می‌توانید از راهکارهای زیر کمک بگیرید
- از همان ابتدای کلاس اول هر درسی که فرزندتان در مدرسه یاد می‌گیرد را در خانه با او مرور کنید و سعی کنید به همراه او همان بخش‌های یاد گرفته شده را بخوانید.
- برای کودکتان مجلات کودکانه و کتاب‌های مناسب سنش بخرید و از او بخواهید که داستان‌های آن را برای شما بخواند.
- در بیرون از خانه بازی خاصی تحت عنوان بازی تابلو خوانی راه بیندازید و سعی کنید کودکتان را در فرایندی لذتبخش و مفرح درگیر خواندن تابلوی مغازه‌ها، نوشته‌های پشت ماشین‌ها، تابلوهای شهری و... بکنید. این کار علاوه بر اینکه سرعت انتقال مغز کودک را افزایش می‌دهد دامنه لغات او را هم افزایش می‌دهد. دقت کنید در این بازی به هیچ وجه کلماتی را که فرزندتان اشتباه می‌خواند مسخره نکنید و همواره او را تشویق کنید.
مطالعه را به تفریح تبدیل کنید
۱-پیش از هرچیز به یاد داشته باشید که مطالعه برای کودک باید فرایندی لذتبخش باشد. در ابتدا و دوره کودکی، اصل لذتبخش بودن مطالعه بسیارمهم است؛ یعنی قرار نیست کودک شما از هر کتابی که می‌خواند یا شما برای او می‌خوانید چیز جدیدی یاد بگیرد یا تغییری در رفتارش حاصل شود. مهم این است که کودک شما به مطالعه عادت کند، با کتاب دوست شود و خواندن برای او به کاری لذتبخش تبدیل شود اما به هرحال بچه‌ها از تصاویر موجود در جلد و صفحات کتاب برای زندگی خود الگوبرداری می‌کنند. پس در انتخاب کتاب، خوب حواستان را جمع کنید.
۲-در سنین پایین برای بچه‌ها کتاب‌هایی با تصویرسازی جذاب تهیه کنید. در این سنین استفاده از کتاب‌های صوتی که در کنار کتاب‌های مصور ارائه می‌شود هم کمک زیادی به جلب کودک شما به کتاب می‌کند. کتاب‌های صوتی مخصوص کودک، (همان نوار قصه‌های قدیمی خودمان) را برای کودک پخش کنید و بگذارید در همان حین، کودک با دیدن تصاویر کتاب با آن ارتباط برقرار کند. همه پدر و مادرها کم و بیش هنگام خواب برای فرزندانشان قصه می‌گویند. سعی کنید قصه‌گویی را از روی کتاب برای بچه‌ها انجام دهید تا لذت شنیدن قصه با خواندن کتاب همراه شود.
۳-در برنامه روزانه یا هفتگی خانواده دقایقی را به مطالعه اختصاص دهید؛ مثلاً می‌توانید زمان مشخصی را در برنامه روزانه بگنجانید که طی آن همه افراد خانواده مشغول مطالعه شوند و پس از آن هم هرکدام در جملاتی کوتاه و خلاصه آنچه که خوانده‌اند برای بقیه بازگو کنند. این کار علاوه بر اینکه باعث جا افتادن فرهنگ مطالعه در خانواده می‌شود توانایی‌های شناختی و گفتاری و درک مطلب کودک شما را افزایش می‌دهد. اگر کودک شما هنوز نمی‌تواند به تنهایی بخواند در زمان مطالعه کتاب‌های مخصوص به او را برایش بخوانید.
۴-در هنگام خواندن کتاب برای کودکان خردسال نقش‌های کتاب را به‌صورت نمایشی برای بچه‌ها بازسازی کنید و از او هم بخواهید تا نقش‌های کتاب را بازی کند. همچنین می‌توانید در میانه داستان از کودک بخواهید تا ادامه داستان را حدس بزند یا بگوید به‌نظر او شخصیت داستان چه کاری باید انجام دهد. درگیر کردن کودک در چنین فرایندی باعث تمرکز بیشتر، یادگیری اکتشافی و لذتبخش شدن فرایند کتابخوانی برای او می‌شود.
۵-اشتراک یک مجله کودک برای کودکان حالت خاصی از شخصیت و مهم بودن را به همراه دارد. سعی کنید با مشورت خود کودک یکی از نشریات مخصوص کودکان را با نام و مشخصات کودکتان مشترک شوید.
۶-از همان سنین خردسالی رفتن به کتابفروشی و خریدن کتاب را در برنامه هفتگی یا ماهانه خانواده بگنجانید. همراه فرزندتان به کتابفروشی بروید و اجازه بدهید کتاب‌هایی را در چارچوبی که قیلا مشخص کرده‌اید انتخاب کند. بگذارید بچه‌ها احساس شخصیت و انتخاب‌گری داشته باشند.
۷-هر چند هزینه خرید کتاب در سبد خانواده چندان سنگین نیست و سرمایه‌گذاری بلندمدتی است که در آینده فرزندتان اثرات مثبت بسیاری دارد اما در کنار خرید کتاب برای بهره‌وری بیشتر با هزینه کمتر، استفاده از کتابخانه‌های عمومی را هم فراموش نکنید. در یک کتابخانه عمومی نزدیک به محل زندگیتان عضو شوید و همراه فرزندتان برای انتخاب کتاب به آنجا بروید. بودن فرزندتان در کنار شما، باعث آشنایی او با محیط کتابخانه و درونی شدن کتاب خواندن در ذهن و جان او می‌شود.
۸-مجمـــوعه‌هـــایی مثل فــرهنگسراهــا و خـانه‌کودک‌های سازمــان فرهنگی‌هـنری شهرداری یا کانون پرورش فکری، گروه‌ها یا کلاس‌های کتابخوانی یا قصه‌خوانی‌ای دارند که عضویت در این گروه‌ها می‌تواند کمک زیادی به کودک شما در علاقه‌مند شدن به کتاب بکند. در این گروه‌ها کودکان در مورد کتاب‌هایی که خوانده‌اند با یکدیگر صحبت می‌کنند و تجربه‌ای لذتبخش از کارگروهی و فعالیت اجتماعی را به واسطه کتاب و کتابخوانی کسب می‌کنند.
۹-کمی خلاقیت و ابتکار عمل به خرج بدهید. کتاب خواندن لزوماً نباید در سالن خانه شما و روی مبل اتفاق بیفتد. شما می‌توانید با خریدن کتاب‌های مخصوص حمام، حین حمام کردن کودکتان را با کتاب آشنا کنید یا مثلاً برای خواندن کتابی درباره طبیعت به پارک محله بروید و یا می‌توانید ملافه‌ای را به روی بند رخت بیندازید و خانه‌ای کوچک برای کتابخوانی فرزندتان مهیا کنید و یا مثلاً به کودکتان اجازه بدهید تا دقایقی بیشتر از ساعت مشخص خوابیدن خود را در رختخواب مشغول مطالعه باشد.
۱۰-به فرزندتان بیاموزید که کتاب ارزشمند است و نگهداری از آن اهمیت زیادی دارد. این کار را می‌توانید با جلد کردن کتاب‌ها، نظافت به موقع آن‌ها در کتابخانه و... به او آموزش دهید. اگر فرزندتان کتابی را به امانت گرفت به او بیاموزید که باید آن را صحیح و سالم به صاحبش برگرداند و همچنین اگر کتابی به کسی امانت داد ضمن رعایت احترام و ادب به موقع آن را پس بگیرد.
در پیوند با این مقاله بیشتر بخوانید:
