راهنمای کتابخانه‌های خردسالان

معرفی بروشور راهنما برای خدمات کتابخانه ای ویژه‌ی خردسالان و نوپایان

کتابخانه های ایفلا (IFLA) در سال ۲۰۰۳، برای انجام خدمات کتابخانه ای در بخش کودکان و نوجوانان، راهنمایی منتشر كرد.

استقبال فراوان از این راهنما، واحدهای مختلف «بخش ۳» را بر آن داشت تا در سال ۲۰۰۷ در انتشار راهنمای خدمات کتابخانه ای برای خردسالان همکاری داشته باشند.

پژوهش هایی برای نشان دادن اهمیت تجربه ‌های آموزشی برای کودکان از آغاز تولد تا سه سالگی به عنوان طرح اصلی کار (به ویژه برای کتابخانه های عمومی)، سنجش توانایی های این کتابخانه ها برای تأمین منابع مناسب، برنامه ها و خدمات برای این مخاطبان کوچک همراه با سرویس‌ دهی به والدین و مربیان آن ها انجام شد.

افزون بر تأثیر مثبت قصه خوانی در سنین پایین (برای گسترش اطلاعات در مغز)، نقش تعیین كننده‌ ی کتابداران در تقویت مهارت های آموزشی (سواد آموزی) و بالا بردن توانایی روخوانی، درخور توجه است.

در پایان، همراه با معرفی این بروشورها، فهرستی از بهترین فعالیت های انجام شده تا به حال آورده می‌شود.

مأموریت کتابخانه های ایفلا (IFLA ) در بخش کودکان و نوجوانان، بیان نیاز کودکان در همه ی گروه‌های سنی در زمینه‌ی دریافت خدمات کتابخانه ای و پشتیبانی از این اقدام در تمامی كتابخانه‌ها در سراسر دنیاست.

هر چند هدف اصلی این برنامه کتابخانه های عمومی‌ اند، در عین حال این اطلاعات برای تمامی کتابخانه های پذیرای مخاطبان خردسال، سودمندند. گروه اجرایی به ارائه بروشورهایی برای اطلاع رسانی درباره‌ ی خدمات کتابخانه ای کودکان نیز پرداخته است. طرحی كوتاه، اما برانگیزاننده که دربار‌ه‌ی موارد مورد نیاز برای ارائه ی خدمات مناسب در انواع کتابخانه های سراسر دنیا اطلاعاتی به دست می‌دهد.

راهنمای کتابخانه ی کودکان در کنفرانس سال ۲۰۰۴ ایفلا که در بوئنوس آیرس برگزار شد، به زبان های انگلیسی و اسپانیایی بود و مورد استقبال قرار گرفت. به همین سبب به ۱۸ زبان دیگر نیز ترجمه شد و هنوز ترجمه های بیشتری ارائه خواهد شد. تمامی این موارد روی سایت ایفلا دسترس ‌پذیر است.

در یکی از نشست‌های بخش ۳ در سال ۲۰۰۶ ضرورت وجود پروژه هایی با عنوان خدمات کتابخانه ای برای خردسالان و گسترش آن احساس شد، برای اطمینان از توجه به تمام خواست ‌ها و نیازهای گروه هدف، مشارکت قسمت‌های مختلف این مجموعه ضروری است. در این همیاری از تمامی اهداف قراردادهای جهانی حقوق کودکان برای کمک به آن ها در شكوفا كردن استعدادهای بالقوه‌ ی خود پشتیبانی می ‌شود.

جامعه ‌ی جهانی امروز، نیازمند همکاری همه‌ی کشورها برای پرورش خوانندگانی است که بتوانند شهروندان جهانی موفقی باشند.

کتابخانه ی کودکان می‌ تواند عاملی مهم در گسترش دموکراسی در جامعه باشد. کتابخانه ها نه تنها از توانایی قدرتمند ساختن کودکان برای مشارکت فعال در جامعه برخوردارند، وظیفه ای مهم در این رابطه بر عهده ی آنهاست. «با دسترسی فوری به اطلاعات و کتاب ‌ها، برقراری ارتباطی خلاق با همسالان و دنبال کردن علایق در کتابخانه، کودک می آموزد که چگونه با دیگران زندگی کند و چگونه در عین احترام به حقوق دیگران، پاسدار حقوق خود نیز باشد».( ۲۰۰۵، ص ۴)

توانایی مشارکت اجتماعی، نیازمند سوادآموزی و یادگیری مادام العمر مهارت‌ هاست. نکته های کلیدی برای یادگیری در طول زندگی، مانند برقراری ارتباط به کمک زبان مادری، یادگیری مهارت‌ های دیجیتالی، آموختن چگونه یادگرفتن، یادگیری مهارت‌ های اجتماعی و شهروندی، آگاهی و بازتاب مسائل فرهنگی، همه و همه را می ‌توان از نخستین سال ‌های زندگی کودک آموزش داد. فعالیت ‌هایی همچون روخوانی، مهارت‌ های سوادآموزی و پیش سوادآموزی رسمی، در تجربه ‌های اولیه‌ ی کودک در محیط خانه و بیرون از خانه‌ ریشه دارند. به همین سبب دسترسی آسان به خدمات کتابخانه ای، برای خردسالان و والدین آن ها از اهمیت قابل توجهی برخوردار است.

قدرت برقراری ارتباط از مهمترین مهارت ‌ها در دنیای امروز به شمار می ‌رود، توانایی خواندن، نوشتن و انجام محاسبات ریاضی نیز از امتیازهای آموزش کیفی شمرده می‌شود. با سامان‌ دهی برنامه‌ی آموزشی مناسب برای سال‌ های اولیه‌ ی زندگی کودک، گسترش مهارت‌ های ذهنی و جسمی او از راه بازی‌ ها و فعالیت‌ های سرگرم کننده، پرورش مهارت‌ های زبانی با گفت‌وگو، گوش دادن و شعرخوانی موفقیت ‌های قابل توجهی را در پی داشته است.

گسترش این برنامه نشان داد که انجام بازی ‌های سرگرم کننده و لذت بخش و گاه بدون برنامه ‌ی از پیش تعیین شده و قصه خوانی برای کودک، در چگونگی رشد و یادگیری او مؤثر است. پژوهش ‌های اخیر اهمیت تجربه ی سوادآموزی در طول ۲۴ ماه اولیه ‌ی زندگی کودک را ثابت می‌ كند. كارشناسان پرورش ذهن بر این باورند كه سروکار داشتن با واژگان، ریتم، موسیقی و تحرک، می‌ تواند تأثیر شایان توجهی در آینده‌ ی کودک و نیز در زمان حال برای کودک و والدین او داشته باشد!

کتابخانه ها در استقبال از نوپایان، والدین و مربیان آن ها نقش مهمی دارند. این نقش از راه اختصاص اسباب‌بازی ‌ها، کتاب ‌ها، جورچین ‌ها و ایجاد فضایی مناسب برای دسترسی آسان به منابع، اجرا شدنی است.

طراحی برنامه هایی برای والدین و مربیان برای آشنایی هر چه بیشتر آن ها با منابع قابل دسترسی درباره‌ی کودکان و ارائه‌ی اطلاعاتی در زمینه‌ی رشد کودک، ادبیات کودک، چگونگی برقراری ارتباط با نهادهای اجتماعی و خدمات قابل دسترس برای کودکان، نیز سودمند خواهد بود. همچنین تدارك برنامه هایی برای آموزش برقراری ارتباط با کودک در زمان در آغوش نشاندن او برای نشان دادن چگونگی استفاده از کتاب‌ ها، شعرها، انجام بازی های ساده و انگشتی در شتاب دادن به یادگیری در سنین پایین بسیار مؤثر است.

پایه ‌ی قصه خوانی سنتی، اشتراک در استفاده از کتاب ‌های خوب برای کودکان، از راه خواندن آن ها با صدای بلند بود. اما امروزه کتابخوانی برای کودکان، تنها فعالیت مهم برای موفقیت در روخوانی، شمرده می‌ شود. این تنها تجربه ی موثر سوادآموزی در ساختن گنجینه ی واژگان، تحریک حس بینایی از راه مشاهده‌ ی انواع هنرهای ارائه شده در کتاب‌ های کودکان و همچنین درك مفهوم آغاز، میانه و پایان به عنوان بخش ‌های مختلف قصه و ایجاد نظم ذهنی کودک از راه جلب توجه او به کتاب و خواننده ی آن است.

در طول سه سال اول زندگی کودک، مغز او همواره در حال دگرگونی است و با هر تجربه ی جدید، شکلی تازه به خود می‌گیرد و پایه ای نو برای ساخت مهارت ها می‌ آفریند. می توان مغز را به شکل اسفنجی درنظر گرفت که به جذب تجربه ‌های مختلف می‌پردازد و اشتیاق آن برای گردآوری اطلاعات بیشتر از راه حواس پنجگانه و احساسات تحریک می شود.

بررسی های دقیق تر دراین باره نشان می‌دهد که قصه خوانی کتابخانه ای در پرورش هرچه بیشتر بخش های مختلف ذهن تاثیر دارد. حتی اگر کتابداران، پیش از این به قصه خوانی در کتابخانه توجه کافی نداشته اند، پس از مطالعه‌ی تحقیقات انجام شده، با میزان اهمیت تغییرات در این برنامه آشنا می‌ شوند. برای نمونه، به هنگام قصه خوانی برای کودک، در حالی که والدین یا پرستار او را روی پاهای خود نشانده، یا گهواره ی او را نزدیک به بدن خود قرار داده اند، رابطه ی صمیمانه تری با کودک برقرار می ‌شود. به این ترتیب، حس ارزشمند بودن در کودک افزایش می یابد. چرا که تمام حواس والدین متوجه اوست و همین كار یکی از بهترین راه های ایجاد اعتماد به نفس و عزت نفس در کودک است.

گردهم آوردن، خوشامد گویی و هماهنگ کردن گروه کودکان حاضر در کتابخانه، با خواندن سرودی زیبا و مناسب، اعضای گروه را به یکدیگر نزدیکتر و فرصتی ایجاد می ‌کند تا آهنگی آشنا همراه با واژگانی دلنشین، ارزش درخور توجهی برای انجام یک فعالیت ساده (قصه خوانی) در سال‌ های اولیه‌ ی زندگی کودکان داشته باشد.

قصه خوانی از روی کتاب ‌های مناسب، فرصت آشنایی والدین با ادبیات ارزشمند برای برقراری ارتباط با کودکان در گروه های سنی مختلف را افزایش می دهد. گنجینه‌ی واژگان کودک را غنا می‌بخشد و به درک مفهوم قصه کمک می‌کند. قصه خوانی به سلول‌های خاکستری مغز امکان می‌ دهد تا گستره ی توجه کودک را بزرگتر كند و قوه ی تخیل تحریک شده، هر چه فعال ‌تر شود.

بازی های انگشتی، به جز بر جنبه ی سرگرمی، به سبب تکرار، بر گسترش مهارت‌های زبانی تأثیر می‌گذارد. همچنین انجام حرکات، سبب تحریک بخش محرک در مغز می‌شود.

می توانید انواع مختلف عروسک‌های پارچه‌ای را از سایت کتاب هدهد تهیه کنید

حتی با وجود برنامه ‌ی حذف قصه خوانی در کتابخانه، گذراندن اوقات فراغت در محلی صمیمی با وسایلی در اندازه های بچگانه و سازه های رنگی برای بازی های دستی، این امکان را فراهم می سازد تا تمامی حواس کودک برای یادگیری تحریک شود. اگر در کنار خدمات ارائه شده برای کودکان، مجموعه هایی از کتاب‌ ها و فهرستی از خدمات اجتماعی دسترس پذیر برای بزرگسالان همراه کودکان، تأمین شود، كتابخانه محیطی سرشار از مواد لازم برای تحریکات مغزی خواهد شد. حتی فضایی کوچک می‌تواند بهشتی از یادگیری برای والدین و مربیان باشد. اما در بسیاری جاها، فضا و فرصت کمی برای نوپایان وجود دارد!

به کتابخانه ی عمومی بروید! برای یک کتابخانه فرصتی بهتر از این نیست که محلی برای گردآمدن، و خوشامدگویی به کودکان در تمامی گروه‌ های سنی باشد! برای کتابداران سعادتی بالاتر از این كه کودکان کتابخانه را به عنوان محلی خاص مورد توجه قرار دهند، قابل تصور نیست.

راهنما به عنوان یک ابزار

راهنمای خدمات کتابخانه ای کودکان و نوپایان، توضیحات روشنگرانه‌ای درباره‌ ی نیازها و اهداف خدمت رسانی به مخاطبان خود و سرپرستان آن ها به عنوان یکی از وظایف مربوط به کتابخانه‌ی کودکان ارائه می دهد.

در این راهنما، در زمینه‌ ی نیازهای امروزی خردسالان و هدف از ارائه ی خدمات کتابخانه ای به آن ها سخن گفته شده است. این اطلاعات برای کتابداران، به ویژه افرادی که در جایگاه تصمیم گیری قرار دارند، در چگونگی بودجه بندی سرمایه برای اختصاص به کارکنان، مواد مورد نیاز برای کار و ایجاد فضای لازم در کتابخانه‌ ی ویژه‌ ی مخاطبان خردسال سودمند است.

گسترش حوزه ی مطالعاتی مربوط به کودکان، با کمک به تمامی کتابخانه ها در کشورهای مختلف دنیا برای فراهم آوردن خدماتی با کیفیت بالا برای آن ها، امکان پذیر است. این كار همچنین سبب می‌شود ابزاری مناسب برای کتابداران حرفه ای و غیرحرفه ای که مسئولیت سرویس‌دهی به خانواده ها و همراهان نوپایان را بر عهده دارند، فراهم آید.

از فعالیت های كم نظیر این مجموعه، فهرستی است که برای برنامه ریزی های تازه ارائه شده است، به این ترتیب که بازده فعالیت آن ها از «ارزشگذاری مساوی برای خدمت رسانی به خردسالان و بزرگسالان» به «ارائه ی خدمات مورد نیاز برای همگان» بدون نگرانی از کاستی ها گسترش یافته است.

بخش پایانی این راهنما به معرفی نمونه هایی از بهترین فعالیت های انجام شده در هر یک از قسمت های "بخش ۳" اختصاص دارد. می ‌توان ازاین نمونه‌ ها هنگام گسترش خدمات کتابخانه ای برای خردسالان در هر یک از کتابخانه های کودکان استفاده كرد.