نهم شهریورماه یادآور آسیب دیدن یک یوزپلنگ ماده و سه توله آن در شهرستان بافق است و به این مناسبت روز ملی یوزپلنگ ایرانی نام گرفته است.
در روز نهم شهریورماه سال ۱۳۷۳ در شهرستان بافق و در گرمای تابستان، یک یوزپلنگ ماده به همراه سه توله‌اش برای نوشیدن آب به نخلستان‌های اطراف بافق می‌آید، اما در میان شماری از مردم ناآگاه محلی گرفتار می‌شود. یوز مادر در برابر حمله‌ها و ضربه‌های سنگ و چوب مردم مدتی مقاومت می‌کند، اما وادار به فرار می‌شود و سه توله‌اش گرفتار می‌شوند.
یکی از شاهدان این رویداد به اداره محیط زیست بافق می‌رود و مأموران محیط زیست را از این رویداد آگاه می‌کند. ولی هنگامی که مأموران اداره به محل حادثه می‌رسند، با لاشه‌ی بی‌جان یکی از توله‌یوزها روبه‌رو می‌شوند. دو توله‌یوز دیگر با داشتن زخم‌های شدید، هنوز زنده بودند. آن دو به یزد بُرده می‌شوند. ولی توله‌یوز دوم به‌سبب ضربه‌های وارد شده بر سر و روی آن، در میانه راه می‌میرد.
توله‌یوز سوم در یزد درمان سطحی می‌شود و برای نجات از مرگ، بی‌درنگ به تهران فرستاده می‌شود. خوش‌بختانه این توله‌یوز زنده می‌ماند و «ماریتا» نام‌گذاری می‌شود.
ماریتا پس از مدتی بهبود می‌یابد و تا دی‌ماه سال ۱۳۸۲ در «پارک پردیسان تهران» باقی می‌ماند و پس از ۹ سال در همان‌جا می‌میرد.
به پیشنهاد «انجمن یوزپلنگ ایرانی» در سال ۱۳۸۶ و با توجه به این‌که یوزپلنگ از مهم‌ترین گونه‌های جانوری در آستانه انقراض در ایران است و به حفاظت نیاز دارد، روز نهم شهریورماه روز ملی یوزپلنگ ایرانی نام‌گذاری می‌شود.
یوزپلنگ آسیایی یا یوزپلنگ ایرانی یا تیزپای آسیایی با نام علمی Acinonyx jubatus venaticus، یک زیرگونه‌ی به‌شدت در آستانه انقراض از یوزپلنگ است. از سال ۱۳۹۰ که پروژه حفاظت از این گونه در ایران آغاز شد، شمار آن از ۳۳ به ۷۵ قلاده رسیده است.
تازه‌ترین آمارگیری از شمار یوزپلنگ‌ها، نشان می‌دهد بین ۷۰ تا ۱۰۰ قلاده یوزپلنگ ایرانی (آسیایی) در بیش از ۱۰ زیستگاه در منطقه‌های مختلف کشور زندگی می‌کنند که بیشتر به بیابان‌های دشت کویر در نیمه شرقی کشور مانند پناهگاه حیات وحش میاندشت محدود می‌شود.
ایران از دهه ۱۳۵۰ / ۱۹۷۰ آخرین و تنها زیستگاه و پناهگاه یوزپلنگ آسیایی (ایرانی) در جهان به‌شمار می‌آید.
یوزپلنگ ایرانی تنها نژاد این جانور است که یال دارد.
یوزها در سرزمین‌های باز و علفزارها، دشت‌های کوچک، منطقه‌های نیمه بیابانی زندگی می‌کند. زیستگاه یوزپلنگ ایرانی در بخش‌هایی از استان‌های سمنان، یزد، خراسان شمالی، رضوی و جنوبی، کرمان و تهران است.
«یوز» واژه‌ای فارسی است و از بن مضارع یوزیدن به معنای «جَستن» گرفته شده و به سبب همانندی این حیوان با پلنگ، بیشتر یوزپلنگ نامیده می‌شود.
در زبان‌های دیگر نام‌های گوناگونی برای این یوزپلنگ به‌کار می‌رود: در زبان هندی «چیتا»، از واژه سانسکریتی«چیتراکا» (خال‌خالی) وارد زبان انگلیسی شده است و گاهی در زبان فارسی نیز گفته می‌شود. یوز در زبان عربی، «فهد» نامیده می‌شود. در افغانستان به آن «تازی پرنگ» (پارسی دری) و «تازی پلنگ» (زبان پشتو) گفته می‌شود. در زبان براهوئی پاکستان نیز به آن «یوز» گفته می‌شود. مردم شرق آقریقا و در زبان سواحیلی، نام «دوما» را برای این جانور به‌کار می‌برند.
(زیرنویس تصویر)
کهن‌ترین تکه سفال قرمزرنگ با طرح یوزپلنگ ایرانی.
کشف میرعابدین کابلی، در کاوش‌های باستان‌شناختی در قره‌تپه باستانی قم‌رود، شهرستان قم (خردادماه ۱۳۹۷).
