سوادآموزی از مدرسه آغاز نمی‌شود!
چگونه کودکان باسواد می‌شوند؟
سواد شکوفایی از پژوهش تا عمل
نام‌واژه‌ی «سواد شکوفایی»، در جهان آموزش و پرورش، واژه‌ای نو و ناشناخته نیست. بیش از 50 سال است که پژوهشگرانِ جهان همراه با گروه بزرگی از روان‌شناسان و زبان‌شناسان، با بازشناسی شماری از فرایندهای شناختی و مهارت‌های سواد شکوفایی بر اهمیت یادگیری این مهارت‌ها از همان سال‌های نخست کودکی پافشاری کرده، آن را در پیوند تنگاتنگ با مهارت‌های سواد قراردادی، یعنی خواندن و نوشتن دانسته‌اند. پژوهشگران بر این باورند که «سوادآموزی از مدرسه آغاز نمی‌شود»، «باسواد شدن» با زیست کودک آغاز می‌شود: از جنینی و از هنگام زاده شدن.
اگرچه، در ایران، آموزش مهد‌کودک و پیش‌دبستان نزدیک به 100 سال پیشینه دارد، شوربختانه دیدگاه غالب در آموزش مهد‌کودک و پیش‌دبستان، همان گفتمان و باورهای دهه‌ی 1920 اروپا و آمریکاست! موضوع سواد شکوفایی در جامعه‌ی ما کمابیش ناشناخته و برای نخستین‌بار است که کتابی جامع درباره‌ی سواد شکوفایی در ایران منتشر می‌شود؛ کتابی که نه‌تنها به دیدگاه‌های نظری درباره‌ی سواد شکوفایی می‌پردازد، بلکه تجربه‌های عملی در جهان و ایران را به‌ویژه در چارچوب برنامه‌ی «با من بخوان» بازتاب می‌دهد.
برابرنهاد واژه‌ی لاتین سواد شکوفایی Emergent Literacy است. این برابرنهاد به این سبب برگزیده شده است، چون در تعریف، به سوادی می‌گویند که به‌تدریج پدید می‌آید؛ مهارت‌هایی که به‌تدریج شکوفا می‌شوند.
بیش از ده سال است که برنامه‌ی «با من بخوان» در پیش‌دبستانی‌ها و آموزشگاه‌های مناطق محروم به موضوع تقویت سواد پایه از راه ادبیات و ترویج کتاب‌خوانی می‌پردازد. نخستین تجربه‌‌ی «با من بخوان» سال‌ها پیش با پیش‌دبستانی‌های دو منطقه‌ی کم‌برخوردار خراسان جنوبی آغاز شد.
برنامه با من بخوان در استان خراسان جنوبی
دستاوردهای این برنامه چنان شگفت‌انگیز بود که در برابر مربیان، مدیران و کارگزاران سازمان بهزیستیِ آن مناطق افقی تازه گشود و کار در این استان به‌سرعت گسترش یافت. در همه‌ی این سال‌ها، بسته‌های آواورزی و الفباورزی و مجموعه کتاب‌های باکیفیت برای بلندخوانی، دردسترس کودکان پیش‌دبستانی این مناطق قرار گرفته و هم‌زمان به مربیان آن‌ها آموزش‌های لازم داده شده است. سال‌هاست در مناطق حاشیه‌ای و کم‌برخوردار تهران و اصفهان به گروه مادران آموزش داده می‌شود تا با نوزاد و نوپای خود حرف بزنند و کتاب بخوانند. به مادران یاد داده می‌شود چگونه به بیداری آوایی و رشد زبانی کودکان‌شان یاری رسانند.
برنامه با من بخوان در استان تهران و استان اصفهان
هنگامی‌که برنامه‌ی «با من بخوان» به سراغ آموزش مادران و مربیان برای بیداری زبانی کودکان خردسال رفت، خوش‌بختانه دو بسته‌ی آموزشی آواورزی و الفباورزی محمدهادی محمدی، که به بیداری آوایی و الفبایی به عنوان دو مهارت مهم سواد شکوفایی یاری می‌رسانند، فراهم و منتشر شد. این دو بسته در کنار کتاب‌های باکیفیت و روش‌های خلاق سهیم شدن کتاب با کودکان، که در برنامه‌ی «با من بخوان» طراحی شده است، به کارشناسان «با من بخوان» امکان داد مهارت‌های بنیادی سواد شکوفایی را به مربیان و خانواده‌های علاقه‌مند آموزش دهند.
خرید بسته‌های آموزش خلاق از راه ادبیات
پیشبرد برنامه‌ی سواد در کشوری همچون سرزمین ما آسان نیست؛ زیرا یادگیری مهارت‌های سواد از دوره‌ی نوزادی جدی گرفته نمی‌شود و اگر جدی گرفته شود، آن را کاری نشدنی می‌دانند. در کشوری که هم نهادهای تصمیم‌گیرنده و هم بخش بزرگی از خانواده‌ها، مربیان و آموزگاران سوادآموزی را با رفتن به مدرسه یکسان می‌دانند، تحقق این خواسته چالشی بزرگ است؛ چالشی که می‌بایست بر پایه‌ی آگاهی و تجربه باشد. از یک سو، آگاهی از مطالعات و پژوهش‌های گسترده‌ای که در زمینه‌ی سواد شکوفایی، تاکنون در سطح جهان انجام شده است و از سوی دیگر، تجربه‌هایی که در عمل و در وضعیت‌های گوناگون، مشوق پیمودن راه‌های نرفته است تا به آیندگان در رسیدن به هدف‌های بالاتر یاری رساند.
کتاب پیش رو یازده فصل دارد که در هفت فصلِ نخست، به دیدگاه‌های نظری درباره‌ی سواد شکوفایی پرداخته می‌شود: چیستی سواد شکوفایی، چارچوب سواد شکوفایی و نگرش‌های گوناگون درباره‌ی آن، زبان‌آموزی در پیوند با سواد شکوفایی، اجزای سازنده‌ی سواد شکوفایی، محیط سرشار از سواد و نقش کتاب‌های تصویری در رشد مهارت‌های سواد شکوفایی.
در سایت آموزک بخوانید: سواد شکوفایی چه نقشی در رشد کودک دارد؟
در ادامه‌ی این هفت فصل، در یک فصل، به تجربه‌های عملی در کشورهای دیگر و در سه فصل، به تجربه‌های برنامه‌ی «با من بخوان» در ایران پرداخته شده است.
آموزش مهارت‌های سواد شکوفایی به کودکانِ با نیازهای ویژه و همچنین کودکان شیرخوارگاه‌ها، از نوزادی تا پیش‌دبستان، یکی از دشوارترین، اما مهم‌ترین تجربه‌های برنامه‌ی «با من بخوان» در گستره‌ی آموزش مهارت‌های سواد شکوفایی بوده، که در این کتاب بازتاب یافته است.
کتابخانه با من بخوان در شیرخوارگاه آمنه
در سایت کتابک بخوانید: معجزه کتاب خواندن برای نوزادان و نوپایان شیرخوارگاه آمنه
انتشار این کتاب با هدف آشنا کردن جامعه با تعریف، چارچوب و مهارت‌های سواد شکوفایی و ارائه‌ی الگویی مناسب برای آموزش این مهارت‌ها فقط آغاز راه است. با وجود این، با مشارکت بیشتر آموزگاران، مربیان و کتابداران در این برنامه، بی‌شک این مسیرِ دشوار را می‌توان پشت سر گذاشت و امیدوار بود که شمار هرچه بیشتری از کودکان این سرزمین مهارت‌های سواد شکوفایی را فرا بگیرند تا آینده‌‌ای متفاوت‌تر برای آن‌ها رقم بخورد.
