یوستین گوردر نویسنده، متفکر و آموزگار فلسفه است که با رمان «دنیای سوفی» در سراسر جهان شناخته شد. این رمان آموزش فلسفه برای نوجوانان است و به دهها زبان ترجمه شده است. ویژگی اصلی آثار گوردر این است که فلسفه را از فضای آکادمیک بیرون میآورد و در قالب داستان، تخیل و گفتوگو برای مخاطبانش دستیافتنی میکند. کتاب «پرسشها» یکی دیگر از آثار فلسفی این نویسنده است که به بنیادیترین مسائل هستی میپردازد. این کتاب ادامهی همان سنت پرسشگرانهی گوردر است.
کتاب درباره فلسفه زندگی و جهان هستی نوشته شده. کوتاه و کمحجم اما ژرف است. روایت داستانی ندارد و به شکل پارهنوشتهها، پرسشها، جملهها و تأملات فلسفی است. پرسشها و جملههایی مانند: چرا جهان وجود دارد؟ آیا زندگی ما معنا و هدفی دارد؟ مرگ چیست و پس از آن چه میشود؟ آیا دو روح میتوانند کاملا شبیه هم باشند؟ جهان در صد سال آینده چگونه خواهد بود؟ آیا به راستی کسی هست که بتواند جادو کند؟ آیا برای خوشبختی چیزهای زیادی نیاز دارم؟
گوردر به جای تحلیلهای سنگین فلسفی، با لحنی شاعرانه و ساده سخن میگوید. گاهی جملهای تنها یک خط است اما بار معنایی و پرسشی عمیقی دارد. این کتاب بازتاب تجربهی زیسته و شخصی اوست. او به پرسشهای اگزیستانسیال اندیشیده است جریانی که بر تجربهی زیستن فردی، آزادی، مسئولیت و مواجهه با مرگ تأکید میکند. گوردر نشان میدهد که فلسفه چیزی بیرون از زندگی نیست بلکه خود زندگی است.
زبان سادهی گوردر نشان از این دارد که میتوان پرسشهای فلسفی بسیار سنگین را به زبانی ساده بیان کرد. این سادگی اما سطحی نیست؛ بلکه عمقی درونی دارد و از دل زیستجهان انسانی برمیآید. گوردر در این کتاب نشان میدهد که خود پرسش کردن ارزشمند است. او میداند که برای بسیاری از مسائل هستیشناختی پاسخی نهایی وجود ندارد، اما همین پرسیدن است که به زندگی معنا میدهد. کتاب پر است از تجربههای زیسته: تجربهی از دست دادن، مواجهه با مرگ نزدیکان، شگفتی در برابر طبیعت.
شاید کتاب در نگاه اول برای خوانندگان کودک و نوجوان جذاب نباشد. چون روایت داستانی ندارد و از جملات و پاراگرافهای کوتاه تشکیل شده. اما باید بدانیم که گوردر به عمد پاسخ روشنی به پرسشها نمیدهد و بیشتر بر حیرت و پرسشگری تأکید میکند. این رویکرد برای برخی مخاطبان الهامبخش است، اما برای کسانی که به دنبال قطعیت هستند، ناکافی است.
این کتاب تأملی بر دغدغههای یک عمر است. این اثر بیشتر شبیه تأملات فلسفی گوردر است؛ حاصل نگاهی که از دل تجربهی زیسته و بحرانهای زندگی برآمده است. این کتاب و روح آن یعنی پرسشگری و شگفتی چیزی است که میتوان با کودکان و نوجوانان در میان گذاشت. بخشهایی از کتاب که سادهتر و کوتاهترند را میتوان انتخاب کرد و به زبان قابل فهم برای کودکان بازگو کرد. پس از خواندن هر جمله یا پرسش، میتوان گفتوگویی گروهی شکل داد. مربی یا والد باید تنها تسهیلگر باشد، پاسخ ندهد، بلکه پرسشهای تازه بیافزاید. میتوان این پرسشها را به پروژههای هنری پیوند داد: نقاشی، نمایش عروسکی، نوشتن داستان کوتاه یا شعر. برای نمونه، پرسش «چرا جهان اینقدر بزرگ است؟» میتواند موضوع یک نقاشی گروهی باشد. پرسشها وقتی معنا مییابند که با زندگی کودک ارتباط پیدا کنند. اگر کودکی از مرگ حیوان خانگیاش غمگین است، پرسشهای کتاب دربارهی مرگ میتواند به کودک در درک مرگ کمک کند. این کتاب میتواند ابزاری کاربردی برای طرح پرسشهای فلسفی باشد. میتوان پرسشی را به پرسش دیگر پیوند داد و به کودک فرصت تفکر داد.
«پرسشها» اثری است کوتاه اما عمیق. ارزش اصلی آن نه در پاسخهایش بلکه در یادآوری ضرورت پرسشگری است. یوستین گوردر بار دیگر نشان میدهد که فلسفه از حیرت آغاز میشود و با پرسش زنده میماند. کتاب انسجام روایی ندارد و شاید برای برخی خوانندگان مبهم باشد. با این حال، همین ویژگیها آن را به یک متن صمیمی، الهامبخش و مناسب برای اندیشیدن تبدل کرده است. «پرسشها» منبعی ارزشمند است و این اثر را به ابزاری برای پرورش ذهن پرسشگر و خلاق کودک تبدیل کرده است. «پرسشها» کتابی است که هر خوانندهای را به سفری درونی فرا میخواند: سفری از عادت به شگفتی، از سکوت به پرسش، و از ترس مرگ به درک ارزش لحظهی زیستن.