مقدمه
کتابخانه‌ها خدمات عمومی خود را با در نظر گرفتن هدف، نوع مجموعه، نیازهای مراجعان و شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقلیمی جامعهٔ مخاطب طراحی می‌کنند. به‌ویژه در کتابخانه‌های کودک و نوجوان، این خدمات باید متناسب با گروه‌های سنی، ویژگی‌های جسمی و ذهنی، و علایق مخاطبان باشد. خدماتی پویا، جذاب، و متنوع می‌تواند کودکان را به کتابخانه جذب کرده و آن را به محیطی فرهنگی، آموزشی و اجتماعی تبدیل کند.
معیارهای ارزیابی خدمات عمومی
- تنوع خدمات
- تناسب با نیازهای سنی و جنسیتی مخاطبان
- خلاقیت در طراحی و اجرای برنامه‌ها
خدمات امانت
امانت کتاب شامل کلیه فعالیت‌هایی است که دسترسی به منابع کتابخانه را برای مطالعه در خارج از کتابخانه فراهم می‌کند.
نکات مهم:
- سیاست‌های امانت بسته به نوع کتابخانه متنوع‌اند: مدت امانت، شرایط تمدید، جریمهٔ دیرکرد و ...
- همکاری بین‌کتابخانه‌ای امکان استفاده گسترده‌تر از منابع را فراهم می‌کند.
- کتابخانه‌ها باید به جای تمرکز بر مالکیت منابع، به فراهم‌سازی دسترسی بیندیشند.
- استفاده از فناوری اطلاعات (شبکه‌های رایانه‌ای، رزرو آنلاین، دسترسی دیجیتال) در ارتقای خدمات امانت بسیار مؤثر است.
وظایف بخش امانت:
- تدوین آیین‌نامهٔ امانت
- مدیریت رزرو و تمدید منابع
- ثبت و پیگیری دیرکردها
- ارائهٔ خدمات امانت بین‌کتابخانه‌ای و امانت منابع غیرداستانی
خدمات مرجع
خدمت مرجع یعنی کمک فردی کتابدار به مراجعه‌کننده برای یافتن اطلاعات دقیق، کاربردی و متناسب با نیاز واقعی او.
نظریهٔ پرسش
بر اساس این نظریه، کاربران اغلب در بیان نیاز واقعی خود دچار سردرگمی‌اند. گفت‌وگوی مؤثر مرجع و پرسش‌های باز از سوی کتابدار می‌تواند نیاز واقعی را مشخص کند.
منابع مرجع:
- واژه‌نامه‌ها
- دایره‌المعارف‌ها
- کتاب‌شناسی‌ها
- اطلس‌ها
- پایگاه‌های اطلاعاتی
این منابع به‌طور معمول فقط در محل کتابخانه استفاده می‌شوند.
خدمات ارجاعی (اشاعهٔ گزینشی اطلاعات)
در این خدمت، بر اساس علایق و نیازهای از پیش شناسایی‌شدهٔ هر کاربر، اطلاعات مرتبط به‌صورت منظم برای او ارسال می‌شود. این اطلاعات ممکن است از منابع داخلی یا بیرونی کتابخانه استخراج شوند.
نمونه‌هایی از برنامه‌های فرهنگی و آموزشی کتابخانه‌ها:
برنامه‌های خواندن:
- قصه‌گویی
- کتاب‌خوانی با صدای بلند
- شعرخوانی
- نقد و بررسی کتاب
آموزش‌های خلاق:
- نمایش خلاق
- کتاب‌سازی
- کاردستی و هنر
- تهیهٔ خبرنامه و نشریه
فعالیت‌های پژوهشی:
- حلقه‌های مطالعاتی
- پژوهش در موضوعات مناسبتی و محلی
- برگزاری مناظره‌های موضوعی
آشنایی و الهام:
- معرفی نویسندگان کودک و نوجوان
- آشنایی با شخصیت‌های فرهنگی، ورزشی، هنری و بومی
نمایشگاه‌ها و جشنواره‌ها:
- نمایشگاه کتاب، نقاشی، صنایع دستی
- نمایش فیلم، اجرای موسیقی
کارگاه‌های آموزشی:
- آشنایی با ادبیات کودک
- مهارت‌های اطلاع‌یابی، سواد اطلاعاتی، رایانه‌ای
- نویسندگی، نقاشی، آشنایی با منابع دیداری و شنیداری
- آشنایی با مناسبت‌های ملی و آداب و رسوم
خدمات حمایتی:
- کمک در انجام تکالیف درسی
- کتاب‌درمانی (مشاوره فردی یا گروهی با استفاده از منابع)
- برنامه برای کودکان بیمار یا آسیب‌دیدهٔ اجتماعی
بازی و سرگرمی:
- بازی‌های گروهی و فردی
- مسابقات کتاب‌خوانی
توجه به فرهنگ بومی و محلی
کتابخانه‌های روستایی، اقوام، و آموزشگاهی می‌توانند فعالیت‌هایی با محوریت فرهنگ محلی ترتیب دهند:
موضوعات پیشنهادی:
- تاریخ و جغرافیای محلی
- آداب و رسوم (نام‌گذاری، عروسی، عزاداری)
- افسانه‌ها، لالایی‌ها، بازی‌های بومی
- غذاها، پوشاک، موسیقی و رقص محلی
- شخصیت‌های برجستهٔ روستا
- داروهای گیاهی و صنایع دستی
این برنامه‌ها باعث افزایش هویت فرهنگی کودکان و تقویت ارتباط آن‌ها با جامعه می‌شود.
