درک مطلب در کودکان توانایی فهمیدن و تفسیر آن چیزی است که خوانده می‌شود. کودکان برای داشتن توانایی فهمیدن دقیق یک نوشته، نیاز دارند که ۱. آنچه را که می‌خوانند رمزگشایی کنند؛ ۲. میان آنچه که می‌خوانند و دانسته‌های خود تا کنون ارتباط برقرار کنند؛ و ۳. راجع به چیزی که می‌خوانند به طور عمیق فکر کنند.
یک بخش بزرگ درک مطلب، داشتن دایره واژگان کافی یا دانستن معنی واژگان لازم است. خوانندگانی که توانایی درک مطلب بالایی دارند، توانایی نتیجه‌گیری از آنچه را که می‌خوانند، دارند –برای نمونه درک خواهند کرد که چه چیزی مهم است، چه چیزی حقیقت دارد، علت یک اتفاق چیست یا کدام شخصیت خنده‌دار است. بدین گونه توانایی درک مطلب در کودکان شامل ترکیب کردن خواندن با فکر کردن و آوردن منطق است.
مشکل درک مطلب در کودکان چگونه است؟
از زاویه دید یک کودک: من چگونه آن را احساس می‌کنم
کودکان اغلب ناامیدی و سختی‌هایشان را در راه‌های مشترکی ابراز می‌کنند؛ با جمله‌هایی مانند «من از خواندن متنفرم!» یا «این احمقانه است!»؛ اما اگر می‌توانستند، این گونه‌ای بود که برای ابراز سختی‌هایشان در درک مطلب هنگام خواندن پیش می‌گرفتند:
- خواندن یک متن برای من خیلی زمان می‌برد. در کنار چیزهای دیگر دنبال کردن آن بسیار مشکل است.
- من دقیقا نفهمیدم آن کتاب راجع به چه بود.
- چرا آن شخصیت این کار را انجام داد؟ نمی‌فهمم!
- مطمئن نیستم که قسمت‌های مهم کتاب کدام قسمت‌ها بود.
- نمی‌توانستم از اتفاقاتی که می‌افتد در ذهنم تصویر بسازم.
از زاویه دید پدر و مادر: چه چیزی در خانه می‌بینم
در اینجا برخی نشانه‌ها برای خانواده‌ها مطرح شده است که می‌توانند از طریق آن‌ها مشکلات درک مطلب در کودکان خود را بفهمند:
- او نمی‌تواند یک کتاب یا یک مقاله را خلاصه کند.
- او ممکن است بتواند به شما بگوید که چه اتفاقاتی در یک داستان افتاده است؛ اما نمی‌تواند توضیح بدهد که چرا.
- او نمی‌تواند توضیح دهد که فکرها یا احساسات یک شخصیت ممکن است چگونه بوده باشد.
- او نمی‌تواند اتفاقات یک کتاب را با اتفاقات یک کتاب دیگر یا با زندگی واقعی پیوند دهد.
از زاویه دید یک معلم: در کلاس چه می‌بینم
در اینجا نشانه‌هایی برای یک معلم بیان می‌شود که یک دانش‌آموز دارای مشکل در درک مطلب را شناسایی کند:
- به نظر می‌آید که او روی جنبه «اشتباه» یک متن تمرکز می‌کند؛ به عنوان نمونه آن‌قدر بر روی جزئیات تمرکز می‌کند که ایده اصلی را گم می‌کند.
- او می‌تواند پایان یک داستان را توضیح دهد؛ اما متوجه چرایی آن نمی‌شود.
- او به عمق داستان نمی‌رسد و نمی‌تواند راجع به این فکر کند که چه اتفاقی ممکن است بیافتد یا چرا آن شخصیت چنین کاری کرد.
- هنگامی‌که می‌خواهد داستانی را به زندگی شخصی خودش ربط بدهد، اطلاعات بی‌ربطی می‌آورد.
- به نظر می‌آید که او دایره واژگان ضعیفی دارد.
- او نمی‌تواند توالی منطقی و واضح اتفاقات را در یک داستان بیان کند.
- او اطلاعات کلیدی را در متن‌هایی که اطلاعاتی را ارائه می‌دهند، نمی‌تواند پیدا کند.
- او نمی‌تواند «تصویری» از آنچه را که اتفاق می‌افتد به شما ارائه دهد؛ به عنوان نمونه، ظاهر آن شخصیت چگونه است یا جزئیاتی راجع به محلی که آن اتفاق افتاده است.
چگونه به تقویت درک مطلب در کودکان کمک کنیم
با کمک خانواده‌ها و آموزگاران، راهکارهایی برای برطرف کردن مشکل درک مطلب در کودکان که بر فرایند خواندن آنان تاثیرگذار است، وجود دارد. در پایین به برخی توصیه‌ها و بایدها اشاره شده است.
کودکان چه کارهایی برای کمک به خودشان می‌توانند انجام دهند؟
- از خلاصه‌نویسی، نقشه‌ها و یادداشت‌ها هنگام خواندن استفاده کنید.
- از واژگان کلیدی که ممکن است بخواهید در یادتان بماند، فلش‌کارت بسازید.
- در بخش‌های کوتاه، داستان یا نوشته بخوانید و پیش از اینکه به خواندن دوباره ادامه دهید، مطمئن شوید که دقیقا فهمیده‌اید چه اتفاقی در داستان افتاده است.
- از خودتان بپرسید «آیا این بخش نوشته معنی داشت؟» اگر نداشت، آن قسمت را دوباره بخوانید.
- با یک همراه بخوانید. هر چند صفحه دست نگه دارید و به نوبت آن صفحه‌ها را خلاصه کنید.
- از خانواده یا آموزگار خود بخواهید کتابی را که می‌خواهید بخوانید، پیش از خواندن تائید کنند.
- در هنگام خواندن سعی کنید یک تصویر ذهنی بسازید که با داستان مطابقت داشته باشد.
پدر و مادر در خانه چه کمکی می‌توانند به تقویت درک مطلب در کودکان بکنند؟
- درباره اینکه کودک چه چیزی خوانده است صحبت کنید. از کودکتان سوال‌های کاوشگرانه درباره کتاب بپرسید و به رخدادهایی که در زندگی برای او رخ داده است، ارتباط دهید. به عنوان نمونه بگویید «برایم سوال است که چرا آن دختر آن کار را کرد؟» یا «فکر می‌کنی چه احساسی داشت؟» و «خب! اینجا چه درسی می‌توانیم بگیریم؟»
- به کودکتان کمک کنید که میان چیزی که می‌خواند و تجربه‌های مشابهی که احساس کرده است، در فیلمی دیده است یا در کتاب دیگری خوانده است، ارتباط برقرار کند.
- به کودکتان کمک کنید که بر ادراک خود آگاه باشد. به او آموزش دهید که همیشه از خودش بپرسد آیا چیزی را که خوانده فهمیده است یا نه.
- به کودکتان کمک کنید که برای دفاع از پاسخ‌هایش به متن مراجعه کند.
- راجع به معنی واژگانی که نمی‌داند بحث کنید، هم آن‌هایی را که خوانده و هم آن‌هایی را که شنیده است.
- در بخش‌های کوتاه بخوانید، مطمئن شوید که کودکتان در هر قدم با شماست.
- راجع به کتاب‌هایی که متن‌هایی اطلاعاتی را ارائه می‌دهند، بحث کنید؛ مانند کتاب‌های علوم تجربی یا اجتماعی.
آموزگاران در مدرسه چه کمکی در تقویت درک مطلب در کودکان می‌توانند بکنند؟
- هنگامی‌که می‌خوانند، از آن‌ها سوال‌هایی با پایان باز بپرسید مانند «چرا اتفاق‌ها به آن صورت افتادند؟» یا «در اینجا نویسنده چه چیزی را می‌خواهد نشان دهد» و «چرا این قضیه گیج‌کننده است؟».
- به کودکان ساختارهای متفاوت متن‌ها را توضیح دهید. به عنوان نمونه: یک متن روایی دارای یک مشکل، یک نقطه اوج و یک راه‌حل برای آن مشکل است. متن‌هایی که اطلاعاتی را ارائه می‌دهند، ممکن است توضیح دهند، مقایسه کنند یا یک سری از وقایع را نشان دهند.
- هنگامی‌که در متن کاوش می‌کنید، درباره معنی واژگان بحث کنید. برخی از واژگان خاص را برای آموزش عمیق‌تر هدف قرار دهید، در معنای آن واژه و اینکه چگونه مورد استفاده قرار می‌گیرد جست‌وجو کنید.
- مهارت‌های یادداشت‌برداری و خلاصه‌نویسی را آموزش بدهید.
- از برنامه‌های گرافیکی برای تقسیم کردن اطلاعات و تسلط بر آنچه خوانده می‌شود، استفاده کنید.
- کودکان را تشویق کنید که به واژگان تازه‌ای که مورد هدف قرار گرفته‌اند، مراجعه کنند و از آن‌ها استفاده کنند.
- به کودکان بیاموزید که بر یادگیری خود آگاهی داشته باشند. به آن‌ها نشان دهید که به عنوان نمونه از خودشان بپرسند «چه چیزی اینجا روشن نیست؟» یا «چه اطلاعاتی را جا انداخته‌ام؟» و «چه چیزهای دیگری باید نویسنده به من بگوید؟».
- به کودکان آموزش دهید که چگونه پیش‌بینی و خلاصه کنند.
برای مطالعه بیشتر:
