بازی‌های سنتی و بومی یکی از فعالیت‌های لذت‌بخشی است که کودکان و نوجوانان در اوقات فراغت خود انجام می‌دهند. «الک دولک» بازی است که در بیش‌تر مناطق ایران رواج دارد. با بررسی‌های انجام شده، مشخص شد این بازی در بین کودکان افغانستان، تاجیکستان و عراق هم رایج است.
مشخصات بازی الک دولک
دولک: چوبی به طول 75 سانتی‌متر (اندازه‌ها نسبی است)
الک: چوبی به طول 30 سانتی‌متر (اندازه‌ها نسبی است)
مره: دو تکه سنگ که الک را روی آن می‌گذارند.
نوع بازی: دسته جمعی
تعداد بازیکن: بازی گروهی است (دو نفر به بالا).
سن بازیکن: از هفت - هشت سال به بالا (در بعضی از کتاب‌ها نوشته شده 12 تا 17 سال)
زمان بازی: اوقات فراغت (به‌ویژه در روزهای نوروز و سیزده بدر)
مکان بازی: زمین صاف و مسطح، محیط باز
سودمندی‌های بازی الک دولک
تقویت مهارت در نشانه‌گیری و بالا رفتن دقت و تمرکز و هماهنگی بین چشم و دست، بالارفتن سرعت عمل، ایجاد نظم گروهی، تقویت نیروی همکاری بین اعضای گروه و تقویت اعتماد به نفس.
شرح بازی یا نحوه بازی الک دولک
بازی «الک دولک» به‌دلیل رایج بودن بازی در مناطق مختلف، از قواعد متفاوتی برخوردار است. شرکتکنندگان به دو دسته تقسیم می‌شوند تیم شروع‌کننده به قید قرعه انتخاب می‌شوند. سر تیم دسته اول، به وسیله چوبی به طول حدودا 80 سانتی‌متر (الک)، چوب کوچک (دولک) را به سمت تیم مقابل پرتاب می‌کند و الک را در کنار محل پرتاب می‌گذارند.
گروه مقابل سعی می‌کند چوب دولک را در هوا بگیرد، در این صورت، بازی به نفع آن‌ها تمام می‌شود و گروه‌ها جابه‌جا می‌شوند. در غیر این‌صورت، یک نفر از گروه دوم چوب دولک را برمی‌دارد و به سمت الک پرتاب می‌کند و سر تیم گروه اول سعی می‌کند دولک را در هوا بزند اما اگر نتواند مانع به زمین افتادن دولک شود، این بار نوبت آن بازیکن تمام شده و بازی را به یکی از یاران گروه خود واگذار می‌کند.
بازی الک دولک
پس از برنده شدن، هر عضو تیم برنده با الک، دولک را روی هوا می‌زند (مانند عمل روپایی در فوتبال).
هر تعداد ضربه که بتواند به دولک بزند، به همان تعداد می‌تواند توسط الک، دولک را به دورتر پرتاب کند. همه اعضا این کار را کرده و پشت سر هم دولک را به منطقه دورتر می‌برند. افراد بازنده باید از آخرین نقطه، تا نقطه شروع بازی، به افراد برنده کولی دهند.
اصطلاحات مربوط به بازی الک دولک
سوتی
اگر الکی که از روی سنگ توسط دولک به هوا پرتاب می‌شود، هنگام زدن ضربه دوم به آن خطا شود و بر زمین بیفتد، به آن «سوتی» می‌گویند. سوتی قراردادی بین بازیکنان است. در آغاز بازی مشخص می‌شود که هر بازیکن، تا چند سوتی می‌تواند خطا کند. معمولا کسانی که مبتدی هستند تا سه سوتی و بازیکنانی که تمرین بیشتری دارند تا یک سوتی حق خطا دارند. اگر بازیکنی بیش از حق خود «سوتی کرد» از بازی محروم شده و می‌میرد و فرد دیگری از همان گروه جایگزین او می‌شود.
تیر کردن
الکی که توسط دولک به هوا پرتاب می‌شود، چنان چه کج رود یا بچرخد یا طوری باشد که مورد پسند بازیکن نباشد، می‌تواند دوباره الک را روی سنگ گذاشته و به آن ضربه بزند. این کار خطا محسوب نمی‌شود و به آن «تیر کردن» می‌گویند.
بُل گرفتن
گرفتن الک را بعد از زدن ضربه به آن توسط گروه مدافع «بُل گرفتن» گویند.
بُل گرفتن در بازی الک دولک
مردن یا کشته‌شدن
اگر الک بر زمین بیافتد و گروه مدافع نتواند آن را بُل بگیرد، باید الک را به طرف دولک بیاندازد، اگر الک به دولک اصابت کرد؛ یک نفر از گروه مهاجم از بازی محروم شده و می‌میرد.
زنده‌شدن
بازیکنی که «می‌میرد» یا «می‌سوزد» و یا «کشته می‌شود» ممکن است به وسیله بازیکن بعدی که جانشین او شد؛ دوباره زنده شود و از این قرار است که الک بازیکن بعدی را فرد مدافع نتواند به دولک بزند. در این صورت به انتخاب کسی که الک را پرانده است، یکی از افراد دسته بالا دوباره به بازی برمی‌گردد و به اصطلاح «زنده» می‌شود.
یک یار در شکم
در شروع بازی بازیکنان به دو دسته مساوی تقسیم می‌شوند. در صورت کم‌بودن یک طرف به طرف دیگر طوری اضافه می‌کنند که دو دسته حریف از حیث قوه مساوی باشند؛ و معمولا اصطلاحی در این مورد به کار می‌برند و می‌گویند «یک یار در شکم» و این یار در شکم را مطابق زور و توانایی حریفی که در یکی از دو گروه بازی زیادی است؛ از بین بازیکنان طرف دیگر انتخاب می‌کنند و به او حق دو بازی می‌دهند. یکی برای خود او و دیگر برای فردی که آن وعده کم دارند و او فرزند «در شکم آن دسته است».
منابع
- روش بازی الک دولک، ژیلا مشیری، پژوهشکده مردم‌شناسی، چاپ اول 1383.
- بازی‌های بومی و محلی ايران، مرتضی رضوانفر، آباد بوم، چاپ اول 1390.