بازی‌های سنتی و بومی از فعالیت‌های لذت‌بخشی هستند که کودکان و نوجوانان، در اوقات فراغت خود انجام می‌دهند. از میان بازی‌های محلی ایرانی، بازی «کلاهپران» با توجه به فراگیر بودن آن در بیشتر نقاط ایران و حوزه فرهنگ ایرانی به جهت نوع معیشت شبانی غالب و تداخل فرهنگی جوامع انتخاب گردیده است.
«کلاهپران» بازی سنتی ایرانی است که علاوه بر کودکان، نوجوانان و بزرگسالان نیز در زمان‌های فراغت از کار، بازی می‌کنند و به سبب تطابق این بازی با نظام فرهنگی، در بسیاری از نقاط ایران با اندکی تفاوت، بازی می‌شود. گستره آن در کل کشور و مناطق فرهنگی هم‌جوار، وسیع است و می‌تواند به عنوان یک بازی ملی در ایران مورد توجه قرار گیرد و حتی در سطح کشورهای منطقه مسابقات رسمی آن پیشنهاد می‌گردد.
بازی «کلاهپران»
بازی با وسیله‌ای ساده، که همان کلاه است، اجرا می‌شود و این کلاه از هر نوعی می‌تواند باشد اما شکل سنتی آن، کلاه نمدی است که جزیی از لباس افراد محسوب می‌شده است. تعداد آن نیز بسته به نوع بازی، ممکن است یکی یا بیشتر باشد؛ بنابراین این بازی بدون هیچ هزینه‌ای در هر زمان و مکان قابل اجرا است و هیچ فشار اقتصادی را بر خانواده تحمیل نمی‌کند.
مشخصات بازی کلاهپران
وسیله بازی: کلاه (معمولا کلاه نمدی است) به تعداد بازیکنان یک گروه.
نوع بازی: دسته‌جمعی
تعداد بازیکنان: اعضای هر تیم 10 نفر است که 6 نفر آن‌ها اصلی و 4 نفر دیگر ذخیره می‌باشند.
سن بازیکنان: 6 سال به بالا
زمان بازی: اوقات فراغت غیر از فصل سرما
مکان بازی: فضای باز و زمین مسطح به طول و عرض 40 تا 60 متر
فواید بازی کلاهپران
- بالا بردن اعتماد به نفس
- تقویت ضریب هوشی
- بالا بردن قدرت تمرکز
- بالا بردن توانایی و هماهنگی چشم و دیگر اعضای بدن
شرح بازی یا نحوه بازی کلاهپران
«کلاهپران» یکی از متداول‌ترین بازی‌های سنتی در اکثر استان‌ها است. بازیکنان به دو گروه تقسیم می‌شوند و به روش‌های معمول، گروه مدافع و مهاجم را مشخص می‌کنند. یکی از افراد که ورزیده‌تر است، به عنوان سالار انتخاب می‌شود. گروه مدافع داخل دایره‌ای به قطر 3 تا 5 متر قرار گرفته و هر یک کلاه نمدی به سر می‌گذارند. سالار گروه مدافع می‌تواند در داخل دایره بایستد و از گروه خود محافظت کند. نحوه قرار گرفتن گروه مدافع در داخل دایره به شکل حرکت شنا، در ورزش باستانی است. سر تمام بازیکنان مدافع در مرکز دایره و بدن آن‌ها به شکل شعاع دایره است.
همچنین یک پا روی زمین و یک پا بالا و آزاد است که بتوانند حمله گروه مهاجم را برای ربودن کلاه دفع کنند و در فرصت مناسب با زدن ضربه به پای مهاجمین برنده، جای دو گروه عوض می‌شود.
محلی که بازیکنان پس از ربودن کلاه باید به آن‌جا برسند «دک»1 می‌نامند. فاصله آن تا دایره حدود 25 تا 30 متر است.
گروه مهاجم سعی می‌کند بدون اینکه پای‌اش داخل دایره شود کلاه را از سر یکی از افراد گروه مدافع برباید و به محل دک برساند. به محض اینکه یکی از گروه مهاجم موفق شد کلاه از سر گروه مدافع بردارد، همراه با گروه خود به طرف دک می‌دود و گروه مدافع آن‌ها را تعقیب می‌کند و در بین راه گروه مهاجم با پاس دادن سعی در نگهداری کلاه دارند. حال گروه مدافع باید بکوشد کلاه را پس بگیرد. اگر گروه مهاجم موفق شود کلاه را به دک برساند برنده خواهد شد در غیر این صورت کلاه به دست گروه مدافع بیافتد جای دو گروه عوض خواهد شد.
بازی «کلاهپران»
بازی «کلاهپران» در اکثر مناطق با تفاوت‌هایی انجام می‌گیرد، تفاوت عمده این بازی در نحوه نشستن گروه مدافع در داخل دایره است که در بعضی مناطق به صورت چمباتمه که موقع دفاع پای راست با چپ را صاف کرده ضربه می‌زنند.
در بعضی مناطق پشت به پشت در وسط دایره نشسته و پاها صاف روی زمین است تا زمین دفاع به راحتی از پای راست و چپ کمک بگیرند. البته انجمن ورزش‌های بومی و محلی این شکل نشستن را در ضوابط و مقررات بازی به‌کار می‌گیرد.
منبع
روش بازی کلاهپران، ناهید سخاییان، پژوهشکده مردم‌شناسی، چاپ اول 1383.
1. دک (dek)