بیماری برای کودکان تجربه‌ای دشوار و ترسناک است؛ به‌ویژه زمانی که ناچارند روزها یا هفته‌ها در فضای ناآشنای بیمارستان بمانند. دوری از خانه و خانواده، صداها و بوهای ناشناخته و پیوسته‌بودن فرایندهای درمانی، اضطراب آن‌ها را افزایش می‌دهد. در چنین شرایطی، بلندخوانی و کتابخوانی می‌تواند یکی از مؤثرترین شیوه‌های حمایت از کودکان باشد؛ روشی ساده اما عمیق که توجه کودک را از رنجِ بیماری دور می‌کند و فرصت تجربه‌ی آرامش، خیال‌پردازی و امید را برای او فراهم می‌آورد.
برنامه‌ی «با من بخوان» با تکیه بر تجربه‌های عملی و نتایج اثبات‌شده‌اش، در سال‌های گذشته در برخی از بیمارستان‌ها نیز آزموده شده است؛ اما اکنون این فعالیت را در قالب کتابخانه‌های کوچک سیار یا «گنجه‌های کتاب» به‌صورت منظم و سازمان‌یافته در شماری از بیمارستان‌های تخصصی کودکان آغاز کرده است. این گنجه‌ها فرصتی ارزشمند را برای کاهش ترس، ایجاد لحظاتی لذت‌بخش و تقویت پیوند عاطفی میان کودک، والدین و کادر درمان فراهم می‌کنند.
نمونه‌ای از گنجه‌های با من بخوان
در کتابک بخوانید: کتابخانه‌های کوچک سیار، یا گنجه‌ی کتاب! طرحی نو از برنامه ی «با من بخوان»!
به همین مناسبت، در این مقاله تجربه‌های مشابه‌ای را از کشور آلمان در دسترس علاقه‌مندان قرار می‌دهم؛ تجربه‌هایی که نشان می‌دهند کتاب و قصه چگونه می‌توانند در دل بیمارستان نقش درمانگری نامرئی داشته باشند.
تجربه‌ی آلمان: «خواندن کمک می‌کند - خواندن درمان می‌کند»
سال‌هاست در بسیاری از کشورها گروه‌های داوطلب، انجمن‌های فرهنگی یا گروه‌های خودجوش محلی برنامه‌هایی برای کتابخوانی در بیمارستان‌ها اجرا می‌کنند. در آلمان نیز همین تجربه وجود دارد و نتایج آن نشان داده کتاب می‌تواند در فضای سخت و سرد بیمارستان، نیرو و امیدی تازه به کودکان ببخشد.
بر پایه‌ی این تجربه‌ها، طرح آزمایشی «Lesen hilft – Lesen heilt» (خواندن کمک می‌کند – خواندن درمان می‌کند) در آلمان شکل گرفت؛ طرحی که در سال ۲۰۲۳ برنده‌ی جایزه‌ی آلمانیِ کتابخوانی از سوی «بنیاد خواندن» شد.
در این پروژه، مجموعه‌ای ویژه از کتاب‌ها گردآوری می‌شود که موضوعات مربوط به بدن، بیماری و فرایند درمان را با زبانی کودک‌پسند و هم‌دلانه توضیح می‌دهد. بسیاری از این کتاب‌ها همراه با بروشوری معرفی شده‌اند تا پرستاران، والدین و داوطلبان بتوانند کتاب‌های مناسب سن و وضعیت کودک را به‌آسانی انتخاب کنند.
خرید کتاب کودک درباره بهداشت وسلامتی
کتاب، پلی میان ترس و آرامش
بیماری تنها مسئله‌ای جسمی نیست؛ کودک را از نظر روحی نیز شکننده و آسیب‌پذیر می‌کند. قصه و کتاب می‌توانند این واقعیت سخت را نرم‌تر و قابل تحمل‌تر کنند. داستان‌هایی که کودک را به دنیایی خیال‌انگیز، قدرتمند و طنزآلود می‌برد، به‌طور محسوسی ترس کودک را کاهش می‌دهد. ازاین‌رو کتاب‌هایی با مضامین شجاعت، امید، طنز، مواجهه با واقعیت و تاب‌آوری از مناسب‌ترین انتخاب‌ها برای کودکان بیمار هستند.
بلندخوانی با صدایی آرام، گرم و مهربان نه‌تنها سرگرم‌کننده است، بلکه در روند بهبودی تأثیر مستقیم دارد. پژوهش‌های انجام‌شده در بیمارستان‌های آلمان، از جمله در شهر درسدن، نشان می‌دهد کودکانی که برای آن‌ها به‌طور منظم کتاب خوانده شده است، اضطراب کمتری داشتند.ارتباط آرام و صمیمانه‌ای که هنگام کتاب خواندن شکل می‌گیرد، نقش مهمی در روند درمان آن‌ها داشته است.
در کتابک بخوانید: کتابخوانی برای کودکان بیمار
توجه به شرایط کودک در انتخاب کتاب
طبیعی است که نیازهای کودکی با شکستگی عضو با کودکی که تحت شیمی‌درمانی یا عمل‌های پیچیده قرار دارد، متفاوت است. هدف از کتابخوانی در بیمارستان درمان مستقیم پزشکی نیست، بلکه ایجاد لحظاتی خوشایند، امیدبخش و آرام‌کننده است؛ لحظاتی که خود، بخشی از روند بهبودی خواهند بود.
نمونه‌ای از گنجه‌ی با من بخوان در فضای بیمارستان
شادی و خنده، همراهان پنهان سلامت
در پژوهش‌های بسیاری در آلمان کشف شده است که در کنار کتابخوانی، خنده، شوخی و فضای شاد تأثیر چشمگیری بر کاهش استرس کودکان بیمار دارد. به همین دلیل حضور دلقک‌های بیمارستانی در دو دهه‌ی اخیر در بسیاری از بیمارستان‌ها به تجربه‌ای موفق و ثابت‌شده تبدیل شده است.
نتایج بسیاری از پژوهش‌ها این را تأیید می‌کند که:
- کودکانی که هنگام گرفتن نمونه‌ی خون، دلقکی کنارشان بوده، کم‌تر گریه کرده‌اند و حتی در آزمایش‌های بعدی بدون حضور دلقک، ترس کمتری داشته‌اند.
- پژوهشی در سال ۲۰۲۰ نشان داد حضور دلقک‌ها پیش از جراحی یا در روند درمان بیماری‌های مزمن، سبب کاهش استرس، درد و خستگی کودکان می‌شود.
- تحقیقات در روتردام و دانشگاه بازل از کاهش احساس درد در کودکانی حکایت می‌کند که هنگام معاینه با دلقک سرگرم شده‌اند.
میک‌پیس، نماینده‌ی دلقک‌ها، می‌گوید:
«ما برای درمان وارد بیمارستان نمی‌شویم؛ کاش می‌توانستیم، اما نمی‌توانیم. هدف ما ایجاد فضایی آرام و کم‌تنش‌تر است.»
شادی‌افزایی‌ها در برنامه‌ی بلندخوانی
با توجه به تجربه‌ی آلمان، می‌توان برنامه‌ی بلندخوانی در بیمارستان‌ها را با عناصر شادی‌بخش همراه کرد:
اجرای متل‌خوانی هاجستم‌وواجستم در بیمارستان
- استفاده از عروسک‌های سخنگو
- ماسک‌های بامزه یا رنگارنگ
- خواندن متل‌ها و اشعار طنزآمیز یا آشنا برای کودک
- استفاده از زبان مادری یا محلی کودک، که برایش آرامش‌بخش است
این روش‌ها نه‌تنها اضطراب کودک را کاهش می‌دهند، بلکه والدین و حتی کادر درمان را نیز آرام‌تر می‌کنند.
منابع:
در تهیه‌ی این مقاله از گزارش‌های مرکز پزشکی آلمان و گزارش‌های انجمن مرکزی بنیادهای ناسودبر در آلمان استفاده شده است.
https://www.stiftunglesen.de/ueber-uns/forschung/projekte/heal
