مجموعه‌سازی در کتابخانه کودک و نوجوان
مجموعهٔ کتابخانه شامل تمام منابع اطلاعاتی اعم از کتاب، نشریه، منابع دیداری-شنیداری و دیجیتال است که برای استفادهٔ مراجعه‌کنندگان گردآوری می‌شود. این منابع به‌عنوان موجودی کتابخانه نیز شناخته می‌شوند.
تعریف مجموعه‌سازی
مجموعه‌سازی به فرآیندی برنامه‌ریزی‌شده اطلاق می‌شود که طی آن منابع مورد نیاز کتابخانه با هدف پاسخگویی به نیازهای کنونی و آتی کاربران گردآوری می‌گردند. این منابع از طریق خرید، اهدا یا مبادله تهیه می‌شوند. هدف از مجموعه‌سازی، ایجاد مجموعه‌ای منسجم و معتبر است که بتواند در راستای اهداف کتابخانه، برای آموزش، تحقیق، سرگرمی و توسعهٔ عادت مطالعه، مورد استفادهٔ کاربران قرار گیرد.
اصول کلی انتخاب منابع
- شناخت نیازها، ویژگی‌های فرهنگی و علایق جامعهٔ هدف
- تأمین آثار در موضوعات مرتبط و مورد نیاز
- پرهیز از انتخاب منابع بدون مخاطب
- بی‌طرفی در انتخاب و رعایت عدالت موضوعی
- توجه به کیفیت علمی، زبانی و تناسب با سطح درک مخاطب
- تهیهٔ منابع به‌روز و پرهیز از محتوای کهنه و قدیمی
- پذیرش منابع اهدایی مطابق با سیاست‌های انتخاب منابع
- حذف منابع غیرکاربردی به‌روش علمی و دقیق
ویژگی‌های مجموعه از نظر کیفی
- جامعیت موضوعی در موضوعات گوناگون متناسب با گروه‌های سنی و نیازهای اطلاعاتی
- منابع کمک‌درسی و غیردرسی برای دانش‌آموزان و آموزگاران
- ادبیات داستانی، مستند، علمی، آموزشی، هنری و سرگرمی
- منابع مرجع، دیداری-شنیداری، کتاب‌های تصویری، شعر، نمایشنامه، و فانتزی
- توجه ویژه به منابع مورد نیاز گروه‌های خاص مانند نابینایان، ناشنوایان و ناتوانان ذهنی
ویژگی‌های مجموعه از نظر کمی
- آموزشگاهی: ۸ تا ۱۰ کتاب برای هر دانش‌آموز در شروع، سپس ۳ کتاب در مجموعهٔ اصلی و هر سال ۱ کتاب برای هر ۲ دانش‌آموز
- کودک: حداقل یک کتاب برای هر کودک، به‌طور معمول ۲ کتاب برای هر ۳ کودک
- گروه‌های ویژه: حداقل یک کتاب برای هر عضو با توجه به نوع ناتوانی و هزینه‌های تولید بالا
انتخاب‌کنندگان منابع
- کمیته‌ای با حضور کتابدار، آموزگار، نمایندهٔ دانش‌آموزان و کارشناسان آموزشی
- دارای دانش کتابداری و شناخت مخاطبان
- تصمیم‌گیری مشارکتی برای جلوگیری از اعمال سلیقه
خط‌مشی مجموعه‌سازی
- تعریف اهداف و معیارهای انتخاب منابع
- معرفی جامعهٔ استفاده‌کننده (سن، تحصیلات، نیازها)
- موضوعات و انواع منابع اطلاعاتی
- سیاست‌های دسترسی، ارزشیابی و وجین
- پذیرش منابع اهدایی
- سیاست حفاظت از مجموعه
- ترکیب اعضای کمیتهٔ انتخاب و ضوابط بازنگری خط‌مشی
ابزارهای انتخاب منابع
- کتابشناسی‌ها (ملی، تجاری، تخصصی کودک و نوجوان)
- فهرست کتابخانه‌ها، فهرست کتاب‌های مناسب از مراکز معتبر
- فهرست انتشارات ناشران، مراکز پخش، نمایشگاه‌های کتاب
- نشریه‌های تخصصی و عمومی مرتبط
سفارش و خرید منابع
- تهیهٔ فهرست منابع و بررسی نیاز کتابخانه
- تکمیل اطلاعات کتابشناسی، سفارش به ناشر یا مرکز پخش
- دریافت، بررسی، تطبیق منابع با فاکتور، تحویل به امور مالی
- بایگانی اسناد به‌عنوان سابقهٔ خرید
تهیهٔ منابع دیگر
- نشریه‌های ادواری: از طریق اشتراک یا تهیه مستقیم
- منابع دیداری-شنیداری: از مراکز پخش یا نمایشگاه‌ها
- اهدا، مبادله، امانت موقت: مشروط بر رعایت سیاست‌ها و نیاز کتابخانه
ارزشیابی مجموعه
- بررسی مستمر مجموعه از نظر تازگی، کاربرد و تناسب
- وجین منابع به دلایل زیر:
- غیرمفید بودن برای کاربران
- کهنگی محتوا و عدم انطباق با شرایط روز
- فرسودگی فیزیکی و عدم جذابیت برای مخاطب
با ارزشیابی منظم، جانشین‌سازی منابع و مدیریت حرفه‌ای، کتابخانه می‌تواند همیشه مجموعه‌ای پویا، کارآمد و جذاب برای کودکان، نوجوانان، آموزگاران و گروه‌های دارای نیاز ویژه فراهم آورد.
