بیشتر کتاب‌های کودکان، مصور هستـند، اما همه‌ی کتاب‌های مصور، تصویری نیستند. کتاب تصویری کتابی است که به کمک یک رشته تصویرهای زیاد همراه با متنی کمابیش اندک یا بدون متن، اطلاعاتی را منتقل کرده یا داستانی را بازگو می‌کنند.
در کتاب‌های تصویری، تصویرها به اندازه‌ی متن یا حتی بیش از آن اهمیت دارند. برخی کتاب‌های تصویری بدون داشتن هیچ کلامی، گیرا و اثر بخشاند. چون کودکان به داستان‌هایی که به شکل دیداری ارائه می‌شوند به همان میزان که به شکل شفاهی بازگو می‌شوند، واکنش نشان می‌دهند.
مخاطب بیشتر کتاب‌های تصویری کودکان پیش‌دبستانی هستند. از نوزادی تا زمانی که پا به مدرسه می‌گذارند. این کتاب‌های دارای صفحه‌های کم، متن‌هایی کوتاه و ساده و تصویرهای زیاد هستند. هرچه کودک کم سن‌تر باشد، موضوع داستان‌ها یا مفهوم متنها ساده‌تر هستند.
کتاب‌های تصویری برای نوزادان و یا نوپایان گاهی فقط رنگ‌ها و شکل‌ها را به آن‌ها می‌شناساند. کتاب‌های تصویری برای ۲ و ۳ ساله‌ها داستان‌هایی کوتاه و قابل فهم دارند. موضوع‌هایی را مطرح می‌کنند که از حوزه‌ی درک کودک فراتر نرود.
کتاب‌های تصویری دارای چندین گونه است. کتاب‌های تصویری داستانی که تصویر و متن به کمک یکدیگر داستانی را بیان می‌کنند.
واکنش‌های کودکان به کتاب تصویری
این واکنش بستگی به سن وتجربه آن‌ها دارد. نخستین کنش خردسالان به کتاب تصویری، به طور عمده، فیزیکی است، مانند زمانی که کودک اندازه، شکل، بافت و بخش‌های متحرک یک جسم ناآشنا را مورد وارسی قرار می‌دهد.
کودک ممکن است برای شناختن کتاب، آن را در دهانش بگذارد و یا حتی سر و ته ورق بزند. با راهنمایی بزرگسالان، کودک خیلی زود به هدف‌های خاص کتاب و لذت‌های نهفته درآن پی می‌برد و به خصلت نمادین کتاب‌ها واکنش نشان می‌دهد، به محتوای تصویرها توجه می‌کند، بین اجسام تصویر شده و مفاهیم با صداها و نام‌های آن‌ها ارتباط برقرار می‌کند. چیزی نمی‌گذرد که کودک می‌پندارد که کتاب دارای داستان است.
هنگامی که درک کودک از زمان رشد کند، پیوند بین گذشته، حال، وآینده را در تصویر و متن تشخیص می‌دهد و پیش بینی می‌کند که هر داستان آغاز، میانه و پایانی دارد. سرانجام پس از مدتی که تجربه‌ی او از کتاب و زندگی روزمره بیشتر شد، کودک بر اساس دیدگاه خود از واقعیت و احساس‌ها و گرایش‌های خود، کتاب را ارزیابی می‌کند. بنابراین، گونه‌های مختلف کتاب و تجربه‌های مربوط به آن، متناسب با سنین و مراحل رشد مختلف کودکان است.
انواع کتاب‌های تصویری
کتاب‌های اسباب بازی
خرید کتاب پارچه‌ای دم‌های جنگلی
بسیاری از کتاب‌های اسباب بازی شامل کتاب‌های مقوایی، کتاب‌های پاپ آپ، کتاب‌های زبان‌های متحرک، کتاب‌های پارچه‌ای و کتاب‌های پلاستیکی، کودکان را به سوی کتاب و درگیر شدن با داستان آن جلب می‌کنند و از این راه گنجینه‌ی واژگانی آن‌ها، توانایی در شمارش اعداد و تشخیص رنگ‌ها تقویت می‌شود و باب گفت و گویی با بزرگسالان را می‌گشاید.
این گروه از کتاب‌ها، ضمایم با ارزشی برای ادبیات کودکان به شمار می‌آیند، زیرا رشد زبانی، شناخت و رشد اجتماعی کودکان پیش دبستان را تسریع می‌کنند و همچنین کود کان از کتاب، تجربه و خاطره‌ی شیرینی کسب می‌کنند که تا سنین بالاتر و بزرگسالی در ذهنشان باقی می‌ماند. موضوع کتاب‌های مقوایی می‌تواند از آشنایی با لباس‌های یک نوزاد تا آشنایی با مدرسه و یا مطب یک دکتر باشد.
کتاب‌های مقوایی به کودکان کمک می‌کنند تا تجربه‌های بیشتری به دست آورند و محیط دور و بر خود را بهتر درک کنند. کتاب‌های پاپ آپ، کتاب‌های زبان‌های متحرک و دیگر کتاب‌های مکانیکی کودکان را به کنش متقابل با متن برمیانگیزد. کتاب‌های پاپ آپ، کودکان را با شخصیت‌های محبوب کتاب‌های داستانی آشنا می‌کنند، داستان سادهای را برایشان بیان می‌کنند یا فضای سه بعدی گیرایی برای کود کان فراهم می‌سازند.
کتاب‌های الفبا (الفباآموزها)
سال‌هاست که الفباآموزها برای کودکان کم سن و سال جهت شناسایی اشیاء آشنا، حروف و صداها استفاده می‌شود. در الفباآموزها از تصویر اشیایی استفاده می‌شود که شناسایی آن‌ها برای کودکان کم سن و سال آسان است و بیش از یک اسم عام ندارند. هدف اصلی الفبا آموزها شناسایی حرف/ صدا است، حروف و تصویرهای مربوط به آن باید به آسانی قابل شناسایی باشند.
در کتاب الفباآموزی که بچه‌های کوچک به طور مستقل از آن استفاده می‌کنند، نباید در هر صفحه تصویر چندین چیز در کنار هم قرارگیرد، زیرا کودکان نمی‌توانند رابطه‌ی آن حرف و صدا را شناسایی کنند.
وقتی بزرگسالان الفباآموزها را با کودکان بزرگتر می‌خوانند، می‌توانند از کتاب‌هایی که تصویرها به ریزه کاری‌های بیشتری پرداخته‌اند و در هر صفحه چند چیز عرضه شده است، استفاده کنند. چنین کتاب‌هایی به کودکان کمک می‌کند که مهارت‌های دیداری و گفتاری خود را تقویت کنند.
به هنگام ارزیابی یک کتاب الفباآموز، سن کودک و هدف‌های آموزشی باید مورد توجه و بررسی باشد. الفباآموزها بیشتر برای بچه‌های کوچک تهیه شده‌اند، با این حال برخی از الفباآموزها دارای تصویرهایی است که به دلیل جزییات زیاد و بینش تاریخی آن‌ها برای کودکان بزرگتر هم بسیار گیرایی دارد.
کتاب‌های عددآموز (عددآموزها)
عددآموزها، مانند الفباآموزها، بیشتر برای هدف‌های آموزشی ویژه استفاده می‌شوند. هدف عددآموزها این است که کودکان بتوانند دو چیز همسان هم را به یکدیگر مربوط سازند و اعداد را به ترتیب، از یک تا ده بشمارند.
برای این منظور در عددآموزها باید عددها و اجسام مربوط به آن قابل تشخیص باشند. عددآموزهای خوب برای کودکان کم سن و سال معمولاً یک عدد بزرگ را همراه با واژهٔ آن عدد و به تعداد آن، اشیایی را در یک صفحه یا دو صفحه روبه روی هم نشان می‌دهند. عدد مورد نظر باید کاملاً روشن باشد.
خرید کتاب عددآموز چه و چه و چه یک بچه!
کتاب‌هایی که کودکان را به شمارش اجسام مشخصی برمیانگیزد، کتاب‌های بسیار مفیدی برای این منظور هستند. برای نمونه، یک عددآموز که عدد ۲ و ۲ تا ساختمان را نشان می‌دهد، کودک را تشویق می‌کند که این دو ساختمان را بشمارد. یکی از عددآموزهای ساده برای بچه‌های کوچک، کتاب بدون کلام «اولین عدد شمار من» نوشته‌ی «اریک کارل» است. این کتاب به گونه‌ای طراحی شده است که کودکان می‌توانند عددهای درون مربع‌ها را با تصویرهای مربوط به آن ارتباط دهند.
کتاب‌های عددآموز برای بچه‌های کوچک، رشد زبانی آن‌ها را تقویت می‌کند و آن‌ها را در ایجاد رابطه با متن، توانا می‌سازد.
برخی از کتاب‌های عدد آموز هم مهارت‌های دیداری و هم توانایی شمارش را در کودکان تقویت می‌کنند. کتاب‌های عدد شمار برای کودکان بزرگتر، مفهوم اعداد و جمع و تفریق کردن را نشان می‌دهد و کودکان را تشویق می‌کند که گروه‌های دیگری از همان عدد را در آن صفحه بیابند. شما باید با توجه به توانایی‌های کودک، کتاب مناسبی برای او انتخاب کنید.
کتاب‌های مفهومی
بسیاری از کتاب‌هایی که برای رشد شناختی کودکان پیشنهاد می‌شود، کتاب‌های مفهومی هستند. این کتاب‌ها با تکیه بر تصویر، کودکان را در درک مفاهیم کمک می‌کنند؛ درک مفاهیم نسبتاً سادهای همچون رنگ قرمز یا شکل دایره و مفاهیم مجردتری که درک آن‌ها برای کودکان دشوارتر است، همچون حروف اضافه (مانند از میان) و متضادها (مانند سریع و آرام)، کتاب‌های مفهومی نیز همچون عددآموزها، دارای درجه‌های مختلفی از دشواری و آسانی است. بنابراین آموزگاران باید هنگام گزینش کتاب برای کودکان، به سطح درک کودک توجه کنند.
بسیاری از کتاب‌ها برای کمک به کودکان در درک مفاهیم پایه، همچون رنگ و شکل، طراحی شده‌اند. «اولین کتاب رنگ من» اثر «اریک کارل»، کتاب ساده‌ی تصویری و بدون کلام است که از کودکان می‌خواهد، هر رنگ را با جسمی که در تصویر آمده است، هماهنگ سازند.
کتاب‌های بدون کلام
یکی از گونه‌های جدید کتاب‌های تصویری، کتاب تصویری بدون کلام است، که تصویرها به تنهایی داستان را بیان می‌کنند. کودکان از داستان سازی برای این گونه کتاب‌ها، لذت می‌برند و این روش خوب برای تقویت مهارت گفتاری و شنیداری آنان است. از آنجا که کودکان به هنگام تماشای کتاب‌های تصویری بدون کلام، برای پی بردن به معنای کنش‌ها باید دقت کنند، در نتیجه، تفکر خلاق و سواد دیداری آن‌ها تقویت می‌شود.
کتاب‌های تصویری بدون کلام به ویژه از این نظر ارزشمند هستند که به کودکان با پیشینه‌های گوناگون و سطح سواد مختلف اجازه می‌دهند تا از یک کتاب واحد لذت ببرند.
در طیف کتاب‌های تصویری، کتاب‌هایی با ریزه کاری‌های متفاوت و یا با پیرنگ‌های ساده یا پیچیده دیده می‌شوند. برخی از کتاب‌ها دارای ریزه کاری‌های زیاد است، در حالی که برخی وارد جزئیات نمی‌شوند.
خرید کتاب‌های تصویری بدون‌کلام
برخی، کتاب‌های بزرگی هستند که کودکان به شکل گروهی می‌توانند از آن استفاده کنند و برخی اندازهای کوچک دارند که کودک یا بزرگسالی که کودکی نیز درآغوش دارد، می‌تواند به آسانی آن را در دست گیرد. وقتی می‌خواهید برای کودکان سنین گوناگون، با علاقه‌های متفاوت، کتابی را برگزینید، باید تمام این ویژگی‌ها را در یک کتاب تصویری بدون کلام، در نظر بگیرید.
بسیاری از کتاب‌های بدون کلام، برای تقویت زبان گفتاری بسیار مناسب هستند. وقتی یک کتاب تصویری بدون کلام برمی‌گزینید، به ساده بودن مفهوم و طرح داستانی کتاب توجه کنید. کتاب‌های تصویری بدون کلام بنا به آسانی یا دشواری، مناسب کودکان کوچک‌تر یا بزرگتر خواهد بود.
کتاب‌های داستانی تصویری
اگرچه کتاب‌های تصویری داستانی شامل تصوی‌های زیادی است، اما خط داستانی متن نیز در آن‌ها قوی است. در یک کتاب تصویری خوب داستانی، متن و روایت تصویری یکدیگر را کامل می‌کنند، به گونه‌ای که کودکان نمی‌توانند بدون متن، داستان را بفهمند. تصویرها با خط داستانی در هم آمیخته‌اند و کنش‌های داستان، فضاسازی‌ها و شخصیت سازی‌ها را تقویت کرده‌اند.
خرید مجموعه تصویری فیلی و فیگی
کتاب‌های آسان‌خوان
کتاب‌های آسان‌خوان به گونه‌ای طراحی شده‌اند که کودکان با داشتن مهارت‌های ابتدایی سواد، بتوانند آن‌ها را بخوانند. این کتاب‌های پایه، به عنوان پلی میان نوآموزان و خوانندگان کتاب‌های بازاری کتابخانه هستند. این کتاب‌ها نیز همچون کتاب‌های تصویری داستانی، دارای تصویرهایی است که خط داستانی را پیش می‌برند. برخلاف کتاب‌های داستانی، واژه‌ها به هر حال کنترل شده است تا نوآموزان بتوانند به طور مستقل آن را بخوانند. کنترل واژه‌ها با توان نوآموزان، به هر حال سبب می‌شود که زبان داستان ساختگی شود، زیرا هنگامی‌که بخواهید تمام واژه‌ها را از واژه‌های بسیار ساده برگزینید، داستان لحنی ساختگی پیدا می‌کند.
خرید مجموعه آسان‌خوان کارآگاه زبل
نویسندگان، آموزگاران و کتابداران از چندین قانون متفاوت برای تعیین سطح آسانی یا دشواری کتاب استفاده می‌کنند. نمودار «فرای» برای اندازه‌گیری سطح سادگی، تعیین میانگین جمله‌ها و هجاها در صد واژه است. این میانگین را بر روی یک نمودار می‌توان رسم کرد تا سطح ارتباط کتاب، تعیین شود. کارشناسان این زمینه بر این باورند که کتاب‌های ساده‌تر، جمله‌های کوتاه و واژه‌های تک‌سیلابی دارند. وقتی خواندن کتاب‌ها در سطح دشوارتری قرار می‌گیرد، جمله‌ها بلندتر و واژها چند هجایی می‌شوند.
یکی از کتاب‌های صد واژه‌ای از کتاب‌های ساده شدهٔ «دکتر زئوس» به نام «گربه با کلاه» را انتخاب کنید و به 16 جملهٔ این کتاب و یک صد واژهٔ آن توجه کنید. جمله‌ها بسیار کوتاه و همهٔ واژه‌ها یک سیلابی هستند. با گذاشتن این دو یافته بر روی نمودار فرای روشن می‌شود که این کتاب در سطح کلاس اول است. در مقابل در یک کتاب تصویری داستانی «دکتر زئوس» به نام «فکرش را بکن این چیزها را در خیابان مالبری دیدم» که آن هم برای کلاس اول نوشته شده است و هفت و نیم جمله و یک صد واژه گزینش شده دارد، از جنبهٔ سادگی در سطح کلاس پنجم است. هر دو کتاب اگر چه برای کودکان کلاس اول گیراست، اما خود کودکان، بیشتر برای خواندن، کتاب اول را برمی‌گزینند و کتاب دوم را بزرگترها برایشان می‌خوانند.
خرید مجموعه آسان‌خوان دکتر زئوس
اگر چه ممکن است کیفیت ادبی کتاب‌های آسان‌خوان در سطح استاندارد نباشد، اما نیازهای نوآموزان را پاسخ می‌گویند. از آنجا که کودکان به کتاب‌هایی نیاز دارند که در خواندن مهارت یابند و از انجام این کار احساس غرور کنند، لازم است که کتاب‌های آسان‌خوان را در هر مجموعه پیشنهادی برای کودکان کلاس‌های اول، جای دهید. کتاب‌های آسان‌خوان همچنین به دانش‌آموزانی که نیاز به تجربه‌های موفقیت‌آمیز در کلاس‌های تقویتی خواندن دارند، کمک بسیار می‌کند. کتاب‌های آسان‌خوان به دلیل داشتن زبان کنترل شده و ساختار جمله‌ها، برای بلندخوانی، مناسب نیست.
