چگونه نوشتن پیشرفت می‌کند؟

هر تعامل در جهان کودکان، کم‌وبیش آنان را برای خواندن و نوشتن آماده می‌کند. این مقاله مراحل پیشرفت نوشتن را می‌شناساند و نکته‌هایی را برای کمک به پدرها و مادرها، در این روند بازگو می‌کند.

کودکان هنگام فراگیری نوشتن، از مراحلی گذر می‌کنند. افزایش دانش درباره‌ی قراردادهای سواد خواندن و نوشتن، مانند واک‌ها، صداها و فاصله‌ی میان واژه‌ها در جمله‌ها، در این دوره رخ می‌دهد. هر تعاملی در جهان کودکان، کم‌وبیش آن‌ها را برای خواندن و نوشتن آماده می‌کند. معیارها و نشانه‌های این مراحل در زیر آمده است.

یادآوری می‌شود که کودکان مراحل نوشتن را از مسیرهای گوناگونی می‌گذرانند. مراحل نوشتن مانند هم و همزمان رخ نمی‌دهد و هر مرحله چارچوب آشکاری ندارد. بسیاری از الگوهای نوشتاری و خواندن واژگان با بهره‌گیری از واژه‌ها و توصیف‌های گوناگون که دارند، مراحل را دسته‌بندی می‌کنند. در ادامه ویژگی‌های همگانی نوشتن آمده است.

مقاله «آیا می‌خواهید مطمئن شوید که کودکان شما درست می‌نویسند؟» را مطالعه کنید.

خط‌خطی کردن - ترسیم کردن

بیش‌تر کودکان نوشتن را با خط‌خطی کردن و ترسیم کردن آغاز می‌کنند. کودک در حالی که مدادرنگی یا مدادسیاه را در مشت می‌گیرد، به کشف فاصله‌ها و شکل‌ها می‌پردازد. او ایده‌ها و فکرهایش را برای همیشه ثبت می‌کند. این نخستین خط‌خطی‌ها، پیشرفت غرورآمیزی است! قلم‌های ماژیک ضخیم، مدادرنگی و کاغذهای بی‌خط، افزار خوبی برای این مرحله هستند.

تصویرها و شکل‌هایی مانند حروف

کودکان در این مرحله از نوشتن، درکشان را از این موضوع نشان می‌دهند که نویسندگان برای انتقال معنا از نشانه‌ها بهره می‌برند. نوشتن با ترسیم شکل‌های (دایره و مربع) و مانند آن، آغاز می‌شود. نویسنده در این مرحله بیش‌تر چیزی می‌نویسد و می‌پرسد: «این چیست؟» نمایش کم‌تری از شکل‌ها و تصویرها به نسبت فاصله وجود دارد. (یعنی فاصله‌ها به‌طور اتفاقی بین نوشتن یا ترسیم کردن ظاهر می‌شوند) قلم ماژیک، مدادرنگی و کاغذ همچنان افزارهای خوبی برای نوشتن هستند.

حروف!

نوشتن کودک آغاز به پیشرفت می‌کند. او اتفاقی حروف را به‌کار می‌برد. بیش‌تر کودکان با حروف بی‌صدا، به‌ویژه حروفی که در نام کودک آمده است، آغاز می‌کنند. بیش‌تر، نوشتن به شکل رشته‌ای از حروف بزرگِ بی‌صدا و بی‌توجه به فضای میان واژگان یا جهت آن‌هاست. در آغاز این مرحله، ناهمخوانی صدا و نشانه‌های میان واژگانی که آنان می‌خواهند بنویسند و حروفی که به‌کار می‌برند، رخ می‌دهد. کوشش‌های پیش‌تر کودک دربرگیرنده حروفی می‌شود که «صدای انفجاری»[1] در واژگان دارند و در صداهای نام خود کودک نیز هست. انواع کاغذ، مانند برگه‌های یادداشت، نامه، کاغذ بی‌خط، خودکار و مدادهای کوچک، افزارهای خوبی در این مرحله هستند. حروف‌های آهن‌ربایی یا از جنس فوم نیز کارایی دارند.

حروف و فاصله

نویسندگان تازه‌کار با آغاز نوشتن، مفاهیم بسیاری درباره‌ی نوشتار می‌آموزند. هنگامی که کودک به واژه‌ای بر روی صفحه‌ای که می‌خواند اشاره می‌کند و می‌آموزد که گفتارش را به واژگان نوشتاری پیوند دهد، مفهوم واژه در ذهن او رو به پیشرفت است. آگاهی از هدف و فاصله‌گذاری‌هایی که واژه‌ها را از هم جدا می‌کند، و همخوانی واژگان گفتاری با شکل‌های نوشتاری، به معنای مفهوم واژه است. این موضوع نقطه‌عطف کودکستان است و بزرگ‌سالان، کودکان نویسنده را می‌بینند که فاصله‌های کوچکی در نوشته‌های خود می‌گذارند. با اشاره‌ی انگشت بر روی هر واژه یا خط‌هایی که مربی میان نوشته می‌گذارد، کودکان تطابق هر یک از واژگان را نشان می‌دهند.

کودکان در این مرحله، صدای نخست و پایانی را می‌نویسند. حتی شاید صداکِشی درست برخی از واژگانِ پربسامد را آغاز کنند. حروف صدادار در واژگان جای می‌گیرند. چنان که دانش‌آموزان به نویسندگانی پیرو قواعد تبدیل می‌شوند، واژگان را همچنان که صداکِشی می‌کنند، می‌نویسند. نقطه‌گذاری نیز هنگامی آغاز می‌شود که نوشتن جمله‌ها آزمایش می‌شود.

نوشتن و هجی کردن برابر با قواعد

کودکان در این مرحله، بیش‌تر واژگان را با تکیه بر دانش واجی برای هجی کردن واژگان طولانی‌تر، درست بازگو می‌کنند. آن‌ها نقطه‌گذاری را درست انجام می‌دهند و از حروف بزرگ و کوچک به‌درستی به‌کار می‌برند. نوشتن با هدف‌های گوناگون، اهمیت بیش‌تری پیدا می‌کند. نوآموزان پایه اول و دوم دبستان، نشانه‌هایی برای اتاق خواب خود یا نامه‌ای به دوست خود می‌نویسند.

هنگامی که کودک به گروه نویسندگان با هدف داستان‌سرایی می‌پیوندد، زبانِ داستان‌سرایی «روزی روزگاری» و «با خوبی و خوشی زندگی کردند»، بخشی از نمادهای نوشتاری او می‌شود. همچنان که نوآموز مراحل نوشتن را می‌گذراند، موارد بسیاری خودکار و روان می‌شوند. دست‌خط او نیز مانند دیکته‌اش، در بیش‌تر واژگان روان می‌شود.

در همه مراحل، این موضوع اهمیّت دارد که به کوشش کودک‌تان برای نوشتن، افتخار کنید. به دنبال فرصت‌هایی باشید که کودک‌تان کارش را با دیگران به اشتراک بگذارد. پیامد کوشش او را روی دیوار یا دیواره یخچال به نمایش بگذارید. از کودک‌تان بخواهید نوشته‌اش را هنگام شام خوردن یا بر روی صندلی ویژه‌ی نویسنده بنشیند و بخواند.

می توانید مقاله کودکان چگونه خواندن را می‌آموزند؟ را نیز برای کسب اطلاعات بیشتر راجع به خواندن و نوشتن کودک مطالعه نمایید.