آنچه می‌خوانید گفت‌وگوی خبرگزاری کتاب ایران با عباس جهانگیریان، نویسنده و کارشناس پیشکسوت ادبیات درباره رواج کتاب‌های کمک درسی در راه آموزش کودکان است. جهانگیریان در این گفت‌وگو از کتاب‌های کمک آموزشی به عنوان معضلی یاد می‌کند که خلاقیت و توانایی‌های کودکان و همچنین صنعت نشر را تحت تاثیر قرار داده است.
نویسنده و کارشناس پیشکسوت ادبیات درباره ظهور کتاب‌های کمک درسی در امر آموزش می‌گوید: «مروجان کتاب‌های کمک آموزشی سعی دارند انسان‌هایی را بار بیاورند که فاقد مهارت و خلاقیت باشند و فقط تمام هدف دانش‌آموزان را در رفتن به دانشگاه و کسب رتبه عالی در کنکور می‌دانند.
«من معتقدم که کتاب‌های کمک درسی دشمنان ادبیات و خلاقیت هستند و تاثیرات منفی بر فضای مطالعاتی کشور و دانش‌آموزان خواهد داشت. به نوعی این کتاب‌ها بازدارنده مطالعه آزاد دانش‌آموزان هستند.»
این نویسنده در ادامه افزود:
«برخی از ناشران کتاب‌های کمک آموزشی به صورت کتبی با پدر و مادرها و والدین دانش‌آموزان قرارداد بسته‌اند که فقط کتاب‌هایی را برای فرزندانشان تهیه کنند که از سوی خودشان معرفی شده است و این قول را از والدین گرفته‌اند که فرزندانشان فقط کتاب‌های انتخاب شده این ناشران را بخوانند.»
برده‌داری مطالعاتی بر فضای امروز حاکم است
این پژوهشگر همچنین درباره فضایی که اکنون در جامعه از حیث کتاب‌های کمک درسی پیش آمده است گفت:
«فضای موجود، کاملا فضای برده‌داری مطالعاتی است و متاسفانه دانش‌آموزان را مانند برده بار می‌آورند. مروجان کتاب‌های کمک‌درسی سعی دارند انسان‌هایی را بار بیاورند که فاقد مهارت و خلاقیت باشند و فقط تمام هدف دانش‌آموزان را در رفتن به دانشگاه و کسب رتبه عالی در کنکور می‌دانند.»
به گفته این نویسنده انسانی که فاقد مهارت، خلاقیت و ذهن و فکر باز است، نمی‌تواند انسان سالمی بار بیاید. نویسنده «هامون و دریا» خاطر نشان کرد:
«باید بگویم اغلب کتاب‌های کمک آموزشی، افرادی را تربیت می‌کنند که تک‌بعدی هستند. طبیعتا انسان‌های تک بعدی اگر هم یک پزشک، یک مهندس یا هر فرد حرفه‌ای دیگری با تحصیلات عالی شوند؛ نمی‌تواند برای رفع مشکلات خود و جامعه‌شان راه‌حلی داشته باشند و در نتیجه پزشک یا مهندس خوبی هم از آب در نمی‌آیند.»
این پژوهشگر و داستان‌نویس کودک و نوجوان، سازوکاری را که برای نظام آموزشی تعریف شده است، نگران‌کننده می‌داند. او در درباره همین موضوع اظهار دارد کتاب‌های کمک آموزشی حدود هشت‌هزار میلیارد تومان در سال گردش مالی دارد و طبیعتا منافع عده‌ای در آن بسیار دخیل است که بی‌گمان حاضر به تلطیف، تغییر و تحول نظام کنونی نخواهند بود.»
پذیرش دانشجویان با محوریت حافظه و نه توانایی و خلاقیت
وی در ادامه گفت: «در گذشته پذیرش دانشجویان بر اساس علاقه و خلاقیت فردی تعیین می‌شد اما متاسفانه در حال حاضر حافظه‌محوری حاکم شده است و توجهی به توانایی و خلاقیت افراد نمی‌شود. به عقیده من این امر آفت نظام آموزشی ماست.»
این داستان نویس حوزه کودک و نوجوان افزود: «من معتقدم در آینده‌ای نزدیک به دلیل تربیت نسلی فاقد خلاقیت و مهارت و حافظه محور هزینه سنگینی خواهیم پرداخت.»
با رواج کتاب‌های کمک‌درسی، کاربری کتاب‌فروشی‌ها تغییر کرده است
نویسنده «سایه هیولا» یکی از مضرات کتاب‌های کمک درسی و آموزشی را تغییر کاربری کتاب‌فروشی‌ها دانست چراکه آن‌ها به سمت فروش کتاب‌هایی می‌روند که تقاضای بیشتری در بازار نشر داشته باشند.
جهانگیریان در این‌باره تاکید کرد: «این تغییر کاربری کتاب‌فروشی‌ها به طبع در آینده تبعات خوبی نخواهد داشت و با حذف احتمالی کنکور و تقاضای کمتر، این کتاب‌ها در آینده‌ای نزدیک با رکود مواجه می‌شوند و به نوعی بیکار می‌شوند.»
خالق «توران تور» افزود:
«جداکردن توجه نسل جدید از کتاب‌های عمومی مانند رمان‌ها و نمایشنامه‌ها؛ به ویژه ادبیات داخلی و حافظه‌محوری، از آسیب‌های رسوخ کتاب‌های کمک درسی در زندگی دانش‌آموزان و تاثیرشان بر آن‌هاست. این مسئله در نهایت منجر به تربیت نسلی می‌شود که در شناخت علاقه‌مندی‌های خود با مشکل مواجه خواهند شد.»
این نمایشنامه‌نویس با اشاره به آسیب‌های کتاب‌های کمک درسی در آینده‌ای نزدیک به توانایی افراد گفت: «به نظر من افرادی باید وارد دانشگاه شوند که به علاقه‌مندی، توانایی و ظرفیت مهارت و خلاقیت آن‌ها توجه شود.
تاثیرپذیری سرانه مطالعه از انتشار بیش‌ازحد کتاب‌های کمک درسی
جهانگیریان درباره دیگر آسیب‌های انشتار و استفاده بیش‌ازحد از کتاب‌های کمک درسی گفت:
«از دیگر آسیب‌های انتشار بیش از حد کتاب‌های کمک آموزشی و ایجاب مطالعه آن‌ها از سوی معلمان و دست‌اندرکاران آموزش و پرورش کشور، پایین بودن سرانه مطالعه است. همین عامل است که حتی در کتابخانه‌های مدارس، کمتر با کتاب‌های ادبیات و تاریخ روبه‌رو می‌شویم و قفسه کتابخانه‌های مدارس از رمان‌ها و نمایشنامه‌های ایرانی برای فرزندان ایرانی فقیر است. دانش‌آموزی که با تاریخ و ادبیات معاصر کشورش غریبه باشد، چگونه می‌تواند در راه درست به فرهنگ‌سازی مثبت بپردازد؟ این کتابخانه‌ها از کتاب‌های کمک درسی و کمک آموزشی پر شده است.»
جهانگیریان درباره ناآگاهی والدین در امر آموزش فرزندانشان خاطرنشان کرد:
«متاسفانه والدین هم متوجه نیستند که با این روند، فرزندانشان فاقد مهارت‌های لازم زندگی می‌شوند و دقیقا باب میل ناشران کمک آموزشی عمل می‌کنند. توجه پدر و مادرها فقط به داشتن نمره بالا در مدرسه و کسب رتبه بالا در کنکور است و دیدگاه کمیتی بر افزایش کیفیت توانایی فرزندانشان غالب شده است.»
آموزش و پرورش فقط یک گام فراتر از داروالفنون زمان قاجار رفته است
او ضمن انتقاد از آموزش و پرورش درباره راه‌کارهای مناسب در امر آموزش صحیح گفت:
«آموزش و پرورش در این راه به صورت مکتب‌خانه‌ای عمل کرده و باید بگویم که فقط یک گام از دار‌الفنون زمان قاجار فراتر رفته است. عامل این امر هم خانه‌نشین شدن کاربلد‌ها در امر آموزش است که بیشترشان یا بازنشسته شده‌اند یا فعالیتی خارج از برنامه‌ریزی برای آموزش و پرورش انجام می‌دهند و در متن کار نیستند.»
به گفته جهانگیریان اکنون در جهانی زندگی می‌کنیم که بیشتر کشورها برای آموزش نسل جدید از مستقیم‌گویی و پند و اندز دوری می‌کنند. در جامعه کنونی ما محوریت اصلی بر روی آموزه‌های دینی است. به نظر من اگر تبلیغ دین هم شود، نباید راهکار مستقیم داشته باشند. برای آموزش بهتر باید با زبان ادبیات و نمایشنامه وارد شویم و از رسم منسوخ مستقیم‌گویی پرهیز کرد.
وی در پایان از تجربه‌های جهانی در آموزش نسل جدید خود گفت:
«تجربه کشورهایی که با زبان ادبیات به آموزش نسل جدید خود پرداخته‌اند ثابت کرده است که تاثیر ادبیات و قلم ادبیاتی‌ها در کتاب‌های درسی می‌تواند در سرعت آموزش و مهارت دانش‌آموزان بسیار سودمند باشد. برای مثال در فرانسه کتاب‌های درسی و حتی کمک‌درسی‌شان را نویسندگان کودک و نوجوان تالیف می‌کنند. بیشتر کشورها اینگونه عمل می‌کنند و در ایران هم باید از شاعران و نویسندگان کودک و نوجوتان برای تالیف کتاب‌درسی بهره‌مند شد.»
