«پایان تک‌زبانی» مجموعه سیزده گفتوگوی پژوهشی درباره حق زبانی مادری است که سومین اثر اصغر زارع‌کهنمویی روزنامه‌نگار و پژوهشگر اخلاق است.
مقدمه کتاب «پایان تک‌زبانی» نوشته اصغر زارع کهنمویی را عبدالله رمضان‌زاده استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران نوشته و افزون بر مقدمه بلند نویسنده، گفت‌وگوهای مفصلی درباره وجوه مختلف حق زبان مادری با اندیشمندان و استادان برجسته ایرانی و خارجی، محتوای کتاب را شکل می‌دهند.
رمضان‌زاده در مقدمه این کتاب می‌نویسد: «در ایـران تا قبـل از دولت پهلـوی اول و الگوبـرداری او از آتـاتورک همتای ترکیه‌ای خود، موضوعی به عنوان اختلاف زبانـی در سطح ملـی گـزارش نشده است. سیاست‌هـای غلط رضاشاه در حوزه‌های زبانی و فرهنگـی یکی از عوامـل تعارضات قومی پس از جنگ جهانی دوم در سطح ملی شناخته شده است. قانون اساسی جمهوری اسلامی ضمن رسمیت دادن به زبان فارسی، تلویحا گسترش زبان های مادری اقـوام ایرانی را زمینه‌ساز غنای فرهنگ ملی دانسته و بر آموزش ادبیات قومی تـاکید ورزیده است. طبیعی است که آموزش ادبیات قومی نیازمند تقویت زبان‌های قومی ایرانی است و این، بر غنای فرهنگی کشور خواهد افزود. مجموعه حاضر که به کوشش برادرمان آقای اصغرزارع کهنمویی در فضای رسانه‌ای کشور به فـرجـام رسیده، تلاشی است برای بازکردن باب گفت‌وگو درباره یکی از مسائل استراتژیک ایران. قطع یقین، گفتگو مهم‌ترین راهکـار حل مسائل مختلف است.»
مهمان برگ نخست این دفتر، مصطفی ملکیان، روشنفکر و فیلسوف برجسته معاصر است که با عنوان «خطای اخلاقی، حقوقی، زیبایی‌شناختـی و مصلحت‌انگارانه مخالفـانِ آموزش زبان مادری» در صدر نشسته است. رنج دائمیِ انسان محروم از «آموزش زبان مادری» دومین گفتوگوی این مجموعه و دومین بخش مصاحبه مبسوط با استاد ملکیان است که این بار به تبیین رهیافت روانشناختی حق زبان مادری پرداخته شده است. تبیین رهیافت عصب‌روان‌شناختی حق زبان مادری گفتگوی سوم است که با دکتر حسن عشایری، عصب‌شناس مشهور کشورمان انجـام شده است.
دکتر نـاصر فکوهـی، انسان‌شناس بـرجسته ایـرانـی، از معـدود اندیشمندانی است که در برابر نگاه‌های جزم‌اندیش، مواضع دقیق، عالمانه و به‌موقع اتخاذ کرده است. چهارمین برگ دفتر پایانی تک‌زبانی، به تبیین دیدگاه‌های انسان‌شناختی او درباره زبان مادری اختصاص دارد. تبارشناسی مخالفت‌ها و البته مطالبات جدی اقوام، محتوای پنجمین گفتگوی این مجموعه را شکل می‌دهد که با اکبر اعلمی نماینده مجالس شش و هفتم و یکی از جدی‌ترین سیاستمداران پیگیر اجرایی شدن اصل ۱۵ قانون اساسی انجام شده است.
گفتوگوی ششم مجموعه «پایـان تـک زبانی» بـه بررسی آمـاری وضعیت زبانی درایران و جهـان اختصاص دارد. این گفت‌وگو به همراه دو گفتوگوی دیگر، با دکتر محرم آقازاده مشاور آموزشی سازمان ملل متحد انجام شده است.» حق آموزش به زبان مادری تفسیربردار نیست»، عنوان برگ هفتم مجموعه و بخش دوم گفتگوی مبسوط با دکتر آقازاده است که در آن مساله حق زبان مـادری از منظر مسائل آموزشی تبیین شده است. بخش سوم این گفت‌وگـو به بعد روانشناختی حق زبان مادری می‌پردازد و گفتگوی هشتم مجموعه » پایان تک زبانـی» را شکل می‌دهد.
زارع‌کهنمویی در بـرگ نهم این دفتر، برای تبیین دقیق‌تر متون حقوق بین‌الملل درباره زبان مادری به گفت‌وگو با دکتر اسعد اردلان، استاد حقوق بین‌الملل پرداخته است. گفتگوی دهـم به بررسـی مهم‌ترین بهانه مخالفان زبان مادری اختصـاص دارد. این گفتگو با دکتر ستار عزیزی متخصص قومیت و حقوق بین‌الملل انجام شده است. وی همگام با انبوه متفکران داخلـی و خارجـی، نگاه جزم‌گرایانه مخالفان را با اتکا به تجربه دیگر کشورهای چندزبانه، مطلقا نفی می‌کند.
تبیین مساله آموزش زبان مادری در اندیشه سیاسی، یازدهمین گفتوگوی مجموعه را شکل می‌دهد که با دکتر فرامرز تقی‌لو، استاد علوم سیاسی دانشگاه تبریز و پژوهشگر قومیت و جهانی شدن انجام شده است. گفت‌وگو با جنوا اسپیترمن، زبـان‌شناس و متخصـص سیاست‌هــای زبانـی در دوران پسااستعمـاری، دوازهمین بـرگ مجمـوعه «پایـــان تکصدایی» را شکل می‌دهد. «جایی برای نگرانی درباره زبان مادری وجود ندارد»، عنوان آخرین گفتوگوی این مجموعه است که به دیدگاه‌های کاتلین هوگ، استاد زبان‌شناسی دانشگاه استرالیای جنوبی اختصاص دارد.
زارع‌کهنمویی در بخشی از مقدمه بلند خود بر کتاب می‌نویسد: «اجـرایی کردن اصل ۱۵ قانـون اساسی و تحقـق حـق آمـوزش زبان مادری قطعـا به هرچه عادلانه کردن نظام آموزشی خواهد انجامید. از نظر بسیاری از کارشناسان زبده، مساله به حد کافی روشن است. اجرایی کـردن مقوله زبان مادری، در تمام ابعاد سیاسی، فرهنگی، آموزشی و حقوقی، ضروری و در بعد عملـی بسیار روشن است. عده‌ای تلاش دارند برای جلوگیری و سنگ‌انـدازی، مسالـه را بسیار پیچیـده و بغرنج جلوه بدهند. مخالفـان می‌خـواهند با ارائه براهینی متناقض و نادرست، مسالـه را از سطح فرهنگی و آموزشی به سطح سیاسی ارتقا دهند و حق آموزش را دقیقا در برابر مصلحت ارزنده امنیت قـرار دهند. این هنر دولتمردان است که آهنگ ایـن مخالفت‌ها را بشناسند.»
اصغر زارع‌کهنمویی، پیش از این، دو مجموعه «انقلاب اخلاقی» و «برابری و رفع تبعیض» را منتشر کرده است.
