ایوا دیویس (مسوول IBBY بلژیک) و همسرش پیتر کمولمنس اواخر اردیبهشت‌ماه به ایران آمدند. ایوا دیویس در حال حاضر مسوولیت شعبه ملی (بخش هلندی‌زبان) IBBY (دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان) کشور بلژیک را بر عهده دارد. او با یک تور مسافرتی به مدت دو هفته به ایرانگردی آمد و برحسب اتفاق خبرنگار ایسنا متوجه حضور او در اولین روز اقامتش در ایران در محل شورای کتاب کودک شد.
ایوا دیویس بلژیکی بی‌تکلف است و شورای کتاب ایران را خیلی شبیه دفتر IBBY کشورش می‌داند؛ به ویژه برنامه‌ها و افق‌هایش را. اگر چه پیچیدگی‌های فعالیت آنان به سبب برخورداری از چند زبان رسمی، کارهای فرهنگی را در این کشور به ظاهر دشوار کرده و می‌کند اما به قول خودمان مشکلی نیست که آسان نشود. ایوا رمز این موفقیت را همکاری می‌داند.
او می‌گوید: بلژیک کشوری است با زبان فرانسه و هلندی که این ویژگی آن با توجه به تفاوت‌های فرهنگی و زبانی باعث شده است IBBY (دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان) در هر دو بخش بلژیکی و هلندی به صورت مجزا حضور داشته باشد، چون ۶۰ درصد مناطق بلژیک به زبان هلندی و ۴۰ درصد به زبان فرانسوی تکلم می‌کنند. آنچه مهم است این است که دفتر کتاب برای نسل جوان در هر دو بخش فعال است و هر دو بخش در این زمینه همکاری‌های خوبی یا یکدیگر دارند. مثلاً درباره منتخبان جایزه اندرسن یک دوره بخش هلندی‌زبان نویسنده یا تصویرگر را معرفی می‌کند و در دوره دیگر بخش فرانسوی‌زبان کاندیدای خود را معرفی می‌کند و یا در مورد پرداخت حق عضویت‌های سالانه دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان، این پرداخت‌ها کاملاً بین دو بخش مذکور نصف می‌شود. بنابراین می‌بینید که همکاری‌ها علی‌رغم تفاوت‌های زبانی که تفاوت‌های فرهنگی را به دنبال دارد، بسیار خوب است.
به هر حال این دیدار عاملی شد برای گفت‌وگوی کوتاه با این فعال فرهنگی بخش هلندی‌زبان IBBY بلژیک که ماحصل آن را در زیر می‌خوانید.
نحوه عضوگیری و فعالیت هر دو بخش در بلژیک با توجه به آنچه ذکر شد چگونه است؟
خب بخش فرانسوی‌زبان IBBY در بلژیک عمده فعالیت‌های خود را بر روی کتابداران و پرورش آنها و برنامه‌هایشان متمرکز کرده است و تخصصی‌تر عمل می‌کند. در حال حاضر این بخش ۳۰۰ تا ۴۰۰ عضو دارد. در واقع این بخش تنها نهاد فعال بلژیک در بخش فرانسوی‌زبان است که به مسائل کتابداران توجه می‌کند و برای آنان برنامه‌ریزی‌های دقیقی دارد. اما بخش هلندی IBBY بلژیک از مجموعه‌های مختلفی تشکیل شده که هر کدام به نوبه خود به مسائل مرتبط با کودکان و نوجوانان می‌پردازند و ۲۲۰۰ عضو دارد. درهای این بخش به روی همگان باز است و هر کسی و هر سازمان و نهادی که در حوزه کودک و نوجوان فعال است می‌تواند به عضویت آن درآید. البته ناگفته نماند که در بلژیک نهادهای زیادی در زمینه کودکان و نوجوانان فعال هستند. درباره عمده محور فعالیت این بخش باید بگویم که عمده فعالیت بخش هلندی IBBY بلژیک مثل شورای کتاب کودک ایران متوجه مسائل پژوهشی و تحقیقاتی در حوزه ادبیات کودکان و ترویج خواندن است.
می‌توانید در یک نگاه کلی نقشه‌ای از کتاب‌های IBBY بلژیک ارائه دهید؟
خوب بیشتر این کتاب‌ها به زبان فرانسه هستند؛ یعنی به این زبان نوشته و یا ترجمه شده‌اند. البته تعداد کتاب‌های کودک و نوجوانی که به زبان هلندی نوشته یا ترجمه شده باشند هم کم نیست. مضاف بر اینکه در IBBY بلژیک کتاب‌های تئوری قابل تأمل خوبی برای اهل فن در زمینه ادبیات کودک و نوجوان وجود دارد. حالا اگر از این نمای کلی بگذریم، باید به فعالیت‌های سازمان‌ها و نهادهایی که در دل بخش هلندی IBBY بلژیک هست هم اشاره‌ای بکنیم. ما در کشور خود مجموعه‌ای به نام BOOK START داریم که همه بچه‌هایی را که از ۶ ماهگی تا ۲٫۵ سالگی از سیستم سلامت عمومی (Heath Seastem سیستم سلامت) استفاده می‌کنند پوشش می‌دهد.
این رقم حدود ۹۰ درصد بچه و والدین آنان را دربر می‌گیرد. در این سیستم کتابهایی به صورت رایگان در اختیار بچه‌ها و والدین‌شان قرار می‌گیرد. یکی از جدیدترین کتابهایی که در این مجموعه قرار گرفته آوازهای کودکانه از سراسر جهان است. جالب است بدانید با توجه به فزونی مهاجرت به این کشور، بعضی از این کتاب‌ها مطالب خود را به ۱۰ زبان از جمله زبان دری (فارسی دری) نوشته‌اند. یعنی با توجه به فزونی مهاجران افغان و سوری به بلژیک طی سال‌های گذشته زبان دری و عربی نیز در لابه‌لای این کتاب‌ها گنجانده شده است.
سن شروع دوران تحصیل در بلژیک چه زمانی است؟
شروع مدرسه رفتن در بلژیک ۲٫۵ سالگی است و بچه‌ها تا پیش از رسیدن به این سن، تحت حمایت طرح‌هایی مثل Book Start قرار می‌گیرند اما پس از آن می‌توانند وارد سیستم آموزش رسمی شوند. اگرچه این آموزش تا سن ۶ سالگی اجباری نیست. اما تجربه نشان داده است بچه‌هایی که از این دوره آموزشی استفاده نمی‌کنند در تحصیل اجباری خود با مشکل مواجه‌اند.
بار مالی طرح‌هایی مثل Book Start چگونه تأمین می‌شود؟
از طریق دولت. همه این طرح‌ها به کمک دولت عملیاتی می‌شود و نهادهای مردمی عمده پشتیبان مالی خود را دولت می‌دانند. دولت بدون اینکه در کار این نهادها دخالت کند این حمایت‌های مالی را به گروه‌ها و نهادهای مدنی تخصیص می‌دهد. یعنی ما هر ۴ سال یک بار باید برنامه‌های خود را به بخش فرهنگی دولت ارائه دهیم و دولت متناسب با برنامه‌های نهادهای مردمی مثل ما بودجه‌ای به آنها اختصاص می‌دهد. البته نهادهایی که کمتر شناخته‌شده‌اند و کوچکترند بودجه کمتری می‌گیرند اما نهادهایی مثل ما «نهاد خواندن» از آنجایی که زیر نظر وزارت فرهنگ قرار داریم، بودجه خوبی را به دست می‌آوریم.
و اگر دولت عوض شود؟
اگر دولت عوض شود برخی سیاست‌ها دستخوش تغییر می‌شوند. مثلاً ممکن است دولتی برایش مساله مهاجرت حائز اهمیت‌تر باشد. بدین ترتیب نهادهای مردمی نیز در برخی از برنامه‌های خود تغییراتی را ایجاد می‌کنند تا بتوانند هرچه بیشتر خود را با اهداف دولت همسو کنند، چون ۹۰ درصد درآمد این نهادها را دولت تأمین می‌کند. اما تغییر دولت‌ها تاثیری بر سیاست‌ها و فعالیت‌های کلی نهادهای مدنی ندارد و ممکن است تنها تعدادی از برنامه‌ها متناسب‌سازی شود.
شما هم در کشورتان با پدیده‌ای به نام سانسور یا ممیزی پیش از چاپ مواجه‌اید؟ یعنی موضوع و مساله‌ای هست که سیاستگذاران بخواهند در کتاب‌ها درج نشود و اگر درج شود برخورد مسوولان با آن چگونه خواهد بود؟
ما اصلاً چیزی به نام سانسور نداریم. هر مطلبی می‌تواند در قالب کتاب نوشته و چاپ شود. اگرچه برخی از کتاب‌ها پس از چاپ و انتشار ممکن است محل مناقشه و جدل شود. این آزادی در بیان هر مطلبی در قالب کتاب‌های چاپی در کشورهای اسکاندیناوی خیلی بارز است ولی در برخی از کشورهای دیگر حتی در خود آمریکا برخی مسائل ممکن است حساسیت‌هایی را ایجاد کند، اما ما معتقدیم بچه‌ها باید همه چیز را بدانند.
شاید ادبیات بلژیک به دلیل مشکلات خاص زبانی آن خیلی فرصت مطرح شدن نداشته باشد اما شما به عنوان نماینده دفتر کتاب برای نسل جوان این کشور تا چه اندازه با ادبیات کودک و نوجوان ما آشنا هستید و میزان آشنایی شما با نویسندگان و تصویرگران ایرانی چگونه است؟
من تصویرگران ایرانی را به سبب حضورشان در نمایشگاه‌های بین‌المللی مثل جایزه هانس کریستین اندرسن، بولونیا و ... تا حدودی می‌شناسم اما درباره نویسندگان کودک و نوجوان ایرانی اطلاعی ندارم. مهم‌ترین مرکز اطلاعاتی ما در این زمینه لیست‌های IBBY است یا کتابهایی که به زبان‌های زنده دنیا مثل زبان انگلیسی ترجمه شده‌اند.
ولی کتاب‌های کودک و نوجوان ما به زبان انگلیسی ترجمه شده و می‌شوند؟
خب حتماً ناشر آنها ناشر کوچکی است و بنام نیست تا کتاب‌هایتان بتوانند به کتابخانه‌های عمومی منتقل شود و از این رهگذر دیده شوند. وقتی کتابی در عرصه جهانی دیده می‌شود که ناشر آن جزو ناشران قدرتمند باشد و بتواند شرایطی را ایجاد کند که کتاب به کتابخانه‌های عمومی راه پیدا کند. البته ما در دفتر IBBY بخشی را به معرفی ادبیات سایر کشورها اختصاص داده‌ایم و در این بخش کتاب بازنویسی «دویدم دویدم» از محمدهادی محمدی به عنوان یکی از کارهای ادبی از ایران به بچه‌ها معرفی می‌شود تا آنان بدانند که ادبیات ما تا چه اندازه با ادبیات سایر کشورها تفاوت دارد و شباهت‌های آنها در چیست.
عقیده عمومی بر این است که محور اصلی کتاب‌های تألیفی و داستانی در ایران عمدتاً مسائل اخلاقی و دینی است. حالا شما در کشور خود بیشتر به چه مسائلی برای گنجاندن در کتاب‌های کودکان و نوجوانان اهمیت می‌دهید؟
صحبت کردن درباره این مساله سخت است ولی فکر می‌کنم روابط انسانی و ارتباطات دوستانه علی‌رغم همه تفاوت‌های فردی و اجتماعی محور اصلی کتاب‌های کودک و نوجوان بلژیک است. بنابراین اگر بخواهیم از اخلاق هم صحبت کنیم آن را در دل داستان و در لایه‌های زیرین آن می‌گنجانیم و از عیان کردن آن خودداری می‌کنیم. البته یکی - دو ناشر مشخص هستند که به شکل خیلی محدود کتاب مقدس را برای بچه‌ها کار می‌کنند، ولی باز هم تاکید می‌کنم که فعالیت آنها خیلی محدود است. بنابراین همانطور که قبلاً گفتم محور اصلی محتوای کتاب‌های ادبیات کودک و نوجوان ما مسائل و مشکلاتی است که بچه‌ها به نوعی با آنها دست و پنجه نرم می‌کنند؛ البته با رویکرد طنز. این رویکرد در تألیف کتاب‌های کودک و نوجوان بلژیک خیلی مهم است.
