در این جلسه، کودکان با شیوه‌های مختلف صحافی کتاب و تاریخچه‌ی مختصر آن آشنا می‌شوند و در نهایت، یک کتاب دست‌ساز با صحافی سنتی می‌سازند.
برای شروع، چند نمونه کتاب با انواع صحافی به کودکان نشان دهید:
- کتابی با جلد مقوایی و تعداد صفحات کم که با یک منگنه متصل شده‌اند.
- کتاب‌هایی با جلد مقوایی و صفحات بیشتر که با چسب صحافی شده‌اند.
- کتاب‌هایی با جلد گالینگور و صحافی دقیق‌تر.
- یک کتاب قدیمی با صحافی سنتی.
در ادامه، درباره‌ی تاریخچه‌ی صحافی و سیر تحول آن صحبت کنید: در گذشته‌های دور، نه کاغذی برای نوشتن وجود داشت و نه دستگاه‌های چاپ. مردم از لوح‌های گلی یا ابزار سنگی برای نوشتن استفاده می‌کردند. بعدها از پوست حیوانات بهره می‌گرفتند تا اینکه کاغذ اختراع شد. پیش از اختراع دستگاه چاپ، کتاب‌ها به صورت دستی نوشته و صحافی می‌شدند و همین موضوع باعث می‌شد کتاب‌ها بسیار گران‌قیمت باشند و تنها طبقه‌ی اشراف به آن‌ها دسترسی داشته باشند. جلدسازی کتاب‌ها نیز با مواد مختلفی مانند استخوان، فلز، چرم یا عاج انجام می‌شد و خود یک هنر محسوب می‌شد.
هدف این کارگاه: آشنایی کودکان با هنر صحافی سنتی ایرانی.
از کودکان بخواهید در خانه به جلد و صحافی کتاب‌های قدیمی مانند قرآن، شاهنامه یا دیوان حافظ دقت کنند.
مواد مورد نیاز:
- کاغذ A4
- چسب صحافی
- مقوای رنگی و ضخیم
- قیچی
- کاغذ رنگی برای تزئین
- پارچه چلوار
مراحل ساخت کتاب (صحافی سنتی):
- مرتب‌سازی صفحات: ابتدا صفحات نوشته‌شده و تصویرگری‌شده‌ی کودکان را مرتب کنید.
- شماره‌گذاری: صفحات را شماره‌گذاری کنید.
- دوخت صفحات: صفحات کتاب را از وسط تا کنید و به یکدیگر منگنه بزنید (به‌جای دوخت، برای ایمنی بیشتر).
۴. سه برگ سفید A4 را از وسط تا کرده و در ابتدای و انتهای کتاب قرار دهید:
- صفحه سفید: بدون نوشته
- صفحه نیم‌عنوان: فقط عنوان کتاب نوشته شود
- صفحه عنوان: شامل عنوان، نام نویسنده، تصویرگر، تاریخ
۵. یک برگ کاغذ رنگی (دو برابر اندازه کتاب) را از وسط تا کرده و با چسب به صفحه سفید ابتدای کتاب بچسبانید. این صفحه آستر بدرقه نام دارد.
۶. یک نوار پارچه‌ای (۵ سانتی‌متر طول، ۲ سانتی‌متر عرض) برای استحکام بیشتر به بالا و پایین آستر بدرقه بچسبانید. به این نوار، شیرازه می‌گویند.
۷. از مقوای ضخیم برای ساخت جلد استفاده کنید:
- جلد جلو به آستر بدرقه (ابتدای کتاب)
- جلد پشت به صفحه سفید اضافی (انتهای کتاب) چسبانده شود.
۸. روی جلد، عنوان کتاب (بزرگ) و نام نویسنده (کوچک) را بنویسید.
۹. چهار مثلث کوچک از مقوای رنگی ببرید (با ضلع ۴ سانتی‌متر) و به چهار گوشه‌ی جلد بچسبانید. این‌ها گوشه نام دارند.
۱۰. یک مستطیل باریک از مقوای رنگی ببرید (۵ سانتی‌متر عرض و به طول کتاب) و از وسط تا کرده و به عطف کتاب بچسبانید. این قسمت، روکش عطف نام دارد.
۱۱. کودکان می‌توانند جلد یا آستر بدرقه‌ی کتاب خود را تزئین کنند؛ مثلاً با کلاژ، برش کاغذی یا طراحی.
با این فعالیت، کودکان ضمن یادگیری مراحل ساخت یک کتاب واقعی، ارزش و هنر کتاب‌سازی در گذشته را درک می‌کنند. این تجربه می‌تواند مقدمه‌ای برای درک بهتر میراث مکتوب و ارزش نگهداری از آن باشد.
