سبزکاران گیلان، یک نهاد غیردولتی مستقل و ناسودبر است که برای حفاظت از محیط زیست گیلان به طور ویژه و ایران به طور کلی فعالیت می کند. سبزکاران در سال ۱۳۷۹ راه اندازی شده و به مشارکت زنان و کودکان در فعالیت های اجتماعی و نگهداری از محیط زیست باور ویژه دارد. برپایی چند همایش و چاپ کتاب هایی برای آشنایی کودکان با محیط زیست از فعالیت های این نهاد است. برای آشنایی بیشتر با فعالیت های این گروه در آموزش محیط زیستی به کودکان و نگرش آن ها به این موضوع، با نسیم طواف زاده، مدیر آموزش سبزکاران، گفت و گویی انجام دادیم که می خوانید:
لطفا کمی از خود بگویید؟
نسیم طواف زاده هستم،مدیر آموزش موسسه سبزکاران گیلان. اندیشه فعالیت های داوطلبانه و محیط زیستی در واقع از زمان دوران نوجوانی در من شکل گرفت و فکر می کنم نوجوانان اثرگذارترین گروه در جامعه هستند.
گروه هدف موسسه سبزکاران چه کسانی هستند؟ و چرا؟
گروه هدف موسسه عموم مردم است. اهداف ما هم بسیار گسترده است. از نهادینه کردن فرهنگ و اخلاق محیط زیستی و ایجاد الگوی مشارکتی در جامعه و افزایش توانمندی های زنان برای دستیابی به توسعه پایدار تا تغییر نگرش مدیران به محیط زیست و برپایی کارگاه های عمومی محیط زیست.
سبزکاران در سال های ۷۹ و۸۱، همایش "کودکان و محیط زیست" را برگزار کرد. این همایش با چه هدفی برگزار شد؟ آیا نهاد شما به هدف هایی که از برگزاری همایش داشت رسید؟
این همایش با هدف افزایش آگاهی کودکان به صورت غیرمستقیم و اثرگذاری بر روی مربیان مهد کودک ها، پیش دبستانی ها و دبستان ها با حمایت اداره کل محیط زیست گیلان اجرا شد. همایش با راهپیمایی از چهارراه میکاییل آغاز شد و با برگزاری کارگاه نقاشی، مسابقه و شعرخوانی توسط کودکان در پارک شهر رشت به پایان رسید. نتایج طراحی شده برای این برنامه افزایش مشارکت مردم برای حمایت و حفاظت از محیط زیست، اثرگذاری بر کودکان و ایجاد پرسش برای آن ها بود. از دستاوردهای این همایش تعداد زیادی نقاشی بود که توسط کودکان درباره محیط زیست کشیده شد و سیل تماس هایی برای برنامه تابستانه کودکان به موسسه می شد. دوست داشتیم این نقاشی ها را به صورت کتاب چاپ کنیم، اما متاسفانه امکان مالی چاپ با کیفیت خوب را نداشتیم. با وجود اثرگذاری این برنامه ها، سبزکاران موفق نشد سازمان آموزش پرورش را وا دارد تا این برنامه را به صورت یک آموزش غیررسمی سالانه در آورد.
در سال ۸۰ در جشنواره ای با نام "استقبال از پرندگان مهاجر" برای کودکان برگزار کردید. لطفا درباره آن برنامه، بیشتر توضیح دهید.
در واقع جشنواره "استقبال از پرنده های مهاجر" برای بزرگ سالان برنامه ریزی شده بود و سبزکاران بخش کودکان را به آن افزود. در این جشنواره، کودکان برای پرنده های مهاجر که سازمان محیط زیست از شکارچیان گرفته بود، دانه پاشیدند، بادبادک هوا کردند و در مورد پرواز آموختند. یکی از اتفاقات جالبی که افتاد این بود که بچه ها پرنده ها را رهاسازی کردند. آن ها بدون این که آموزش خاصی ببینند، ارتباط خیلی خوبی با پرنده ها برقرار کرده بودند. در یکی از بخش های برنامه، فردی داستان پرواز را برای بچه ها تعریف کرد. این برای بچه ها خیلی جالب بود و مدام پرنده ها را با هواپیما ها مقایسه می کردند و به این نتیجه می رسیدند که پرواز پرنده خیلی منحصر به فرد تر و جالب تر از پرواز هواپیما است . از دستاوردهای ملموس این برنامه ثبت نخستین پارک ملی آبی- خشکی کشور بود. این پارک هر چند که هنوز با مشکلاتی دست و پنجه نرم می کند، اما قدم های موثری در راه حفاظت از گونه های ارزشمند این منطقه و مصب رودخانه سپیدرود که از ارزشمندترین زیستگاه های حاشیه جنوبی دریای کاسپین است برداشته شده است.
در جشنواره "روز دریای کاسپین و کارگاه درخت مشکلات دریای کاسپین" در سال ۸۶ ، قطار کودکان با چه هدفی تشکیل شد و چه نتایجی داشت؟
کودکان پیام رسان آینده اند و قطار همواره پیام آور داستانی از گذشته بوده است. داستان زندگی ای کهن به قدمت محیط زیست. در این برنامه کودکان پشت سر هم قرار گرفتند و یک قطار ساختند. قطاری با شعارهای "زندگی مال ماست"، "دریای کاسپین را نجات دهیم" و "ما دریای آبی می خوایم". آن ها از والدین و دیگران می خواستند تا به نجات دریای کاسپین بپردازند. شعارهایی مانند "زندگی مال ماست" را خود بچه ها انتخاب کرده بودند، به شوق آمده بودند و می گفتند. شعارهای خیلی جالبی داده شد و بعد از این که شعار دادند، آمدند و جایی نشستند و تمام شعارها را نوشتند و به ما گفتند که این ها مال ماست، این ها را داشته باشید به عنوان شعارهایی که ما دادیم.
برنامه کتابخانی که در سال ۸۸ برای آشناکردن کودکان با روش های خواندن، خلاصه برداری و مسایل ابتدایی محیط زیست اجرا شد، شامل چه کتاب هایی می شد و چه بازخوردی داشت؟
تعداد کتاب های محیط زیستی کودک و نوجوان موجود در کتابخانه سبزکاران (که در حال حاضر به عنوان اولین کتابخانه محیط زیستی مشارکتی کشور ثبت شده است) بسیار زیاد است. از محبوب ترین کتاب های این دوره "سیاره محبوب من" چاپ کمیسیون ملی یونسکو در ایران، "ماموریت نجات زمین" (البته برای نوجوانان)، "مجموعه دانستنی های محیط زیست" شامل گیاهان، پستانداران و مجموعه کتاب های "مارمولک و محیط زیست" را می توانم نام ببرم. در این برنامه کودکان در چند گروه قرار گرفتند و هر گروه کتاب هایی را خواندند. آن ها یاد گرفتند که کتاب را باید با هدف مشخصی بخوانند، نکته های جالب و اطلاعات را در دفتر یادداشت خود جمع آوری کنند تا بتوانند در آینده از آن ها استفاده کنند. همچنین آن ها مطالعات خود را با دیگر اعضای گروه هم خوان، در میان می گذاشتند که این روش کمک کرد تا هرگروه درباره کتاب هایی که گروه های دیگر خوانده بودند هم اطلاعاتی به دست آورد.
محورهای برنامه آموزشی که در سال ۸۸ برای مدرسه های ابتدایی و راهنمایی شهرهای لنگرود و بندرکیاشهر و رشت برگزار کردید را برای ما توضیح دهید؟
با توجه به این که اهمیت آموزش مفاهیم و مبانی محیط زیست به کودکان بر کسی پوشیده نیست، این برنامه ها طراحی و به اجرا گذاشته شد که حاصل بخشی از این آموزش ها به صورت کتابی با نام راهنمای آموزش تالاب برای آموزشگران به زودی عرضه خواهد شد و سبزکاران قصد دارد نتایج تمامی این سال ها آموزش را به صورت کتاب های راهنمایی که بومی باشد در اختیار فعالان محیط زیستی و اجتماعی قرار دهد.
رابطه جامعه، خانواده، کودک و محیط زیست از چه جنبه هایی قابل بررسی است؟
واقعیت این است که در دنیای امروز کودکان از اثر و نقش متفاوتی برخوردارند. در تمامی گزارش های موجود در اسناد سازمان ملل متحد از کودکان و زنان به عنوان آسیب پذیرترین گروه در اثر تخریب محیط زیست، نام برده شده است. شاید توجه به کودکان و زنان، بخشی جدایی ناپذیر از مسیر دستیابی به توسعه پایدار باشد. با توجه به این که آموزش نقش اساسی در پیشرفت بشر دارد، کشورها تصویب کرده اند که آموزش ابتدایی همگانی را تا سال ۲۰۱۵ از اهداف توسعه هزاره قرار دهند. آموزش، سود بسیاری به ویژه برای خانم ها دارد. سطح پیشرفت کودکان تقریبا به سطح تحصیلات مادرشان مرتبط است. آموزش زنان کلید از هم گسستن چرخه فقر است. فقر عامل اصلی تخریب محیط زیست است. از این رو همواره باید تلاش نمود تا این چرخه ناتوان کننده را از هم گسیخت.
چگونه می توانیم کودکان را با مفهوم توسعه پایدار پرورش دهیم؟ برای رسیدن به این هدف، چه دیدگاهی را باید پیش چشم خانواده ها گشود؟
برنامه های آموزشی این توانایی را در افراد ایجاد می کند که علم خود را گسترش داده و مهارت های خود را بیشتر کنند، تا از این طریق بتوانند در تصمیم گیری های شخصی و جمعی شرکت کرده در رشد کیفیت زندگی تاثیر گذار باشند. از این رو لازم است که متناسب با نیازهای امروز جامعه، برنامه هایی برای آشنایی کودکان با محیط زیست تدارک دیده شود تا کودکان بتوانند در ساخت دنیایی بهتر، موفق تر از ما عمل کنند.
در یکی از نشریه هاتان اصطلاح "ذهن زباله ساز" به کار برده اید. منظور از ذهن زباله ساز چیست؟
ما به مصرف گرایی خو کرده ایم و بدون داشتن برنامه ای و حتی در بسیاری موارد بر اساس ناخودآگاه به مصرف می پردازیم و این از ذهن ما می آید که همواره به مصرف و زباله سازی تشنه است و به آن سوق داده شده است. شما ردپای این بخش ناشناخته از ذهن مان را می توانید در تمامی عرصه های طبیعی ببینید.
برای این که کودکانی با ذهن و دستی زباله ساز پرورش ندهیم چه توصیه هایی دارید؟
آموزش محیط زیستی باید در برنامه درسی مدرسه ها و همین طور آموزش های غیر رسمی، وارد شود و در همه مراحل زندگی انسان وجود داشته باشد.
شما به مشارکت مردمی و استفاده از نیروهای بومی تاکید دارید. کودکان و نوجوانان را چگونه در این کار مشارکت می دهید؟
کودکان همواره نموداری از خانواده و جامعه خود هستند. بنابراین می توان از آن ها به عنوان آموزشگر بومی برای افزایش آگاهی کمک گرفت. نمونه این همکاری ها و موفقیت های کسب شده در آن را می توان در طرح ما به عنوان "قهرمانی تالاب برای کودکان" دید. در این برنامه که در مدارس بندر کیاشهر، آموزش محیط زیست و به ویژه حفاظت از تالاب دادیم، به بچه ها گفتیم اگر محیط زیست را به ده نفر آموزش بدهند و اگر روزنامه دیواری درست کنند، شعر بنویسند یا نقاشی گروهی بکشند، ما به آن ها جایزه می دهیم. کسانی که به ده نفر آموزش داده باشند و یکی از کارهای دیگری که نام بردم را انجام داده باشند، به عنوان قهرمان تالاب انتخاب می شوند. هنگامی که از کودکان به عنوان آموزشگر استفاده کنیم، چیزی را که یادگرفته اند به دیگران منتقل می کنند. در هنگام این انتقال، دانسته هایشان را بار دیگر مرور می کنند و یک بازآموزی اتفاق می افتد. در پایان طرح، کارت قهرمانی تالاب را به بچه ها دادیم و همچنین کتاب هایی که درباره محیط زیست بود به بچه ها اهدا کردیم، بنابراین خیلی توانست اثرگذار باشد.
سال ۲۰۱۰، سال جهانی تنوع زیستی نام گذاری شده بود. امسال (۲۰۱۱) نیز سال جهانی جنگل ها نامیده شده است. انجمن سبزکاران برنامه ای به این مناسبت دارد؟
بله، در این ارتباط شاید بد نباشد که بدانیم ۸۰٪ تنوع زیستی جهان در جنگل ها زندگی می کنند. ما در سال ۲۰۱۰، که سال جهانی تنوع زیستی بود، مدرسه تنوع زیستی را طراحی و اجرا کردیم تا کودکان با ارزش ها و کارکردهای تنوع زیستی آشنا شوند. این مدرسه تنوع زیستی شامل یک فضایی بود که بچه ها از یک طرف وارد می شدند و در بخش های مختلف آن به شکل کوتاه آموزش می دیدند. در واقع بازی می کردند، پازل برای تنوع زیستی درست می کردند و همچنین در برنامه داستان گویی برای تنوع زیستی و کارگاه های عملی مانند نقاشی و طراحی در مورد حیات وحش شرکت می کردند. دوست داشتیم این مدرسه، برای یک سال تمام دایر باشد اما به دلیل همکاری نکردن آموزش و پرورش نتوانستیم ادامه بدهیم. در واقع مدرسه تنوع زیستی نگاهی داشت به کارکردها و چیزهایی که تنوع زیستی می تواند به انسان بدهد و بعد نقشی که ما در از بین رفتن تنوع زیستی داریم. برای سال جهانی جنگل ها نیز برنامه هایی داریم. از جمله آشنایی با درختان و درختچه های هیرکانی. البته شایان توجه است که دهه ای که از ۲۰۱۱ آغاز شده است، دهه تنوع زیستی است.
