۱. ترویج کتابخوانی؛ ضرورتی فردی، خانوادگی و ملی
ترویج کتابخوانی در میان کودکان و نوجوانان، یعنی ایجاد علاقه، انگیزه و عادت به مطالعه به‌عنوان بخشی منظم از زندگی روزمره. این امر تنها یک انتخاب تربیتی نیست، بلکه ضرورتی فرهنگی، اجتماعی و حتی اقتصادی برای جامعه امروز و فردای ماست.
یونسکو از دهه‌های ۱۳۵۰ و ۱۳۶۰ (۱۹۷۰–۱۹۸۰) بر اهمیت کتابخوانی به‌عنوان یکی از شاخص‌های توسعه تأکید کرده است. گزارش‌های این نهاد نشان می‌دهد که کتابخوانی رابطه مستقیمی با سطح سواد، مهارت‌های شغلی، مشارکت اجتماعی و حتی توسعه اقتصادی کشورها دارد. به همین دلیل، بسیاری از کشورها ترویج مطالعه را به‌عنوان یک راهبرد ملی دنبال می‌کنند.
۲. ترویج مطالعه؛ فرآیندی چندلایه و چندوجهی
کتابخوانی پدیده‌ای چندبعدی است و از دو سطح قابل بررسی است:
سطح کلان: سیاست‌گذاری و زیرساخت
در این سطح، ترویج مطالعه نیازمند برنامه‌ریزی جامع در زنجیره نشر است: از تألیف و ترجمه، تا انتشار، قیمت‌گذاری عادلانه، ایجاد و تجهیز کتابخانه‌های عمومی و مدرسه‌ای، و مهم‌تر از همه، گسترش دسترسی و عدالت آموزشی در مناطق گوناگون.
سطح خرد: خانواده، مدرسه، کودک
در سطح خرد، مطالعه از دل خانه آغاز می‌شود؛ جایی که نخستین بذرهای علاقه و تخیل کاشته می‌شوند. اگر خانواده‌ای کتاب‌خوان باشد، احتمال کتاب‌خوان شدن کودک به‌شدت افزایش می‌یابد. نقش آموزگار، کتابخانه مدرسه، برنامه‌های بلندخوانی، قصه‌گویی و گفت‌وگوی جمعی نیز در تداوم این علاقه حیاتی هستند.
۳. بحران امروز؛ نیاز فوری به بازگشت به کتاب
ما در «دوران انفجار اطلاعات» زندگی می‌کنیم. کودکان و نوجوانان به‌طور پیوسته در معرض محتوای دیجیتال سطحی، کوتاه، رنگارنگ و ازپیش‌ساخته قرار دارند. در این میان، مهارت‌هایی چون تمرکز، تحلیل، تصمیم‌گیری، تخیل و تجربه‌ی تنهایی خلاق، به‌مرور تضعیف شده‌اند.
کودک امروزی فرصت چندانی برای بازی خلاقانه، تعامل واقعی با طبیعت یا لمس فرآیند یادگیری ندارد. از سوی دیگر، حس کاذب "همه‌چیزدانی" ناشی از دسترسی سریع به اطلاعات، موجب فرسایش شگفتی و کنجکاوی می‌شود؛ همان دو نیروی محرکه‌ای که کودکان را به سمت دانش و خلاقیت سوق می‌دهد.
۴. کتاب؛ پناهگاه امن ذهن و روان
کتاب در برابر این آشفتگی، ساختاری منسجم و قابل تأمل به کودک ارائه می‌دهد. کتاب به‌جای نمایش، روایت می‌کند. به‌جای سرگرمی لحظه‌ای، ذهن را به سفری عمیق می‌برد. کتابخوانی نه‌تنها منبع دانش، بلکه تمرینی برای تفکر، احساس، هم‌ذات‌پنداری، و پذیرش تفاوت‌هاست.
اگر کودک از خردسالی عادت به مطالعه پیدا نکند، ذهن او در نوجوانی تهی می‌ماند. این خلأ، راه را برای نفوذ تبلیغات، اندیشه‌های مخرب یا وابستگی به رسانه‌های بی‌هدف باز می‌کند.
۵. نقش خانواده‌ها؛ آغاز مسیر در خانه
تحقیقات نشان داده‌اند که بلندخوانی روزانه حتی به مدت ۱۵ دقیقه می‌تواند اثر چشمگیری در مهارت‌های زبانی، عاطفی و شناختی کودک بگذارد.
خانواده‌ها با اقداماتی ساده می‌توانند اثرات بلندمدت و بزرگی بر آینده مطالعه کودک داشته باشند:
-
اختصاص فضای مخصوص کتاب در خانه
-
برگزاری زمان ثابت برای مطالعه یا بلندخوانی خانوادگی
-
گفت‌وگو درباره کتاب‌ها و پرسش از کودک درباره شخصیت‌ها یا پایان‌بندی
-
تشویق کودک به انتخاب کتاب متناسب با علاقه‌اش
-
بازدید مشترک از کتابفروشی یا کتابخانه
۶. راهکارهایی برای والدین برای ترویج کتابخوانی
|
روش پیشنهادی |
هدف تربیتی |
مثال عملی |
|---|---|---|
|
بلندخوانی روزانه |
تقویت زبان و تمرکز |
۱۵ دقیقه قبل از خواب |
|
گفت‌وگوی کتاب‌محور |
تفکر انتقادی و تحلیل |
پرسیدن "اگر جای شخصیت بودی چه می‌کردی؟" |
|
نوشتن ادامه داستان |
خلاقیت و نویسندگی |
تشویق کودک به نوشتن پایان متفاوت |
|
طراحی دفتر مطالعه |
نظم و پیگیری |
ثبت تاریخ و عنوان کتاب‌های خوانده‌شده |
|
مشارکت کودک در انتخاب کتاب |
استقلال و انگیزه |
دادن حق انتخاب میان چند کتاب مناسب سن |
۷. نتیجه‌گیری: کتابخوانی، پایه‌ی سعادت فرد و جامعه
در جهانی که کودکان هر لحظه با محتواهای سطحی بمباران می‌شوند، مطالعه کتاب راهی است برای بازگرداندن معنا، تمرکز و تخیل به زندگی‌شان. نسل آینده را نه با نصیحت، بلکه با کتاب تربیت می‌کنیم.
پدر و مادرها، آموزگاران، سیاست‌گذاران فرهنگی و فعالان اجتماعی، اگر مسئولانه با این مسئله روبه‌رو شوند، می‌توانند نسل فردایی اهل اندیشه، گفت‌وگو، خلاقیت و انسانیت تربیت کنند.
