کودکان در سنین مختلف به تماشای تلویزیون می‌پردازند و با توجه به سن شان، برنامه‌های تلویزیونی را درک می‌کنند.
درک کودکان از برنامه‌های تلویزیونی به چند عامل وابسته است:
نخست این که، یک برنامه چگونه و چقدر توجه آن ها را جلب کرده است. دوم، روشی که کودک اطلاعات برگرفته از برنامه‌های تلویزیونی را تجزیه و تحلیل می کند. سوم، میزان تلاش روحی خرج شده از سوی کودک برای درک برنامه‌ها و در آخر تاثیر بازتاب تجربه های شخصی کودک در برنامه‌های تلویزیونی.
کودکان زیر ۱۸ ماه هم جذب تماشای تلویزیون می‌شوند، اما آن ها نمی توانند مدتی طولانی به تلویزیون خیره شوند. کودکان زیر ۱۸ ماه بیشتر وقت خود را به انجام فعالیت‌های خود می پردازند. جالب است بدانید که آن ها درک درستی از محتوای برنامه‌های تلویزیونی ندارند و بیشتر نور و صدای تلویزیون آن‌ها را جذب خود می‌کند. به باور کارشناسان در برخی موارد که کودک از ضریب هوشی بالاتری نسبت به دیگر کودکان برخوردار است، فقط می‌تواند فرق میان انسان و حیوان را در برنامه‌های تلویزیونی تشخیص دهد.
تاکنون پژوهشی درباره چگونگی تأثیرگذاری تلویزیون بر رفتار خشونت‌آمیز کودکان زیر ۱۸ ماه انجام نشده است، اما برخی مشاهدات علمی نشان می‌دهد که شماری از کودكان از برخی شخصیت‌های تلویزیونی تقلید می‌کنند. براین اساس، کودک صداهای ناهنجار و غیرمفهومی در می‌آورد یا رفتاری غیر از رفتار اصلی خود را بروز می‌دهد.
کودکان تا دو سالگی نمی‌توانند یک تماشاچی تمام عیار تلویزیون شوند. به باور کارشناسان، هنگامی که کودک شروع به راه رفتن می‌کند، توجهش بیشتر به تلویزیون جلب می‌شود و در آن زمان است که مغز کودک می تواند تعاریف درستی از محتوای برنامه‌های تلویزیونی داشته باشد. کودکان بالای دوسال می توانند به راحتی هر آن چه را که در تلویزیون دیده یا شنیده باشند، تقلید کنند.
مشاهده‌های انجام شده نشان می‌دهد که کودکان بالای دو سال از عادات ناشی از تماشای برنامه‌های تلویزیونی در زندگی خود استفاده می‌کنند. برای نمونه، کودکانی که از دیدن برنامه های کارتونی با شخصیت‌هایی که با سرعت زیاد حرکت می‌کنند لذت می‌برند، بیشتر با خطر خشونت ناشی از تماشای برنامه‌های تلویزیونی روبه رو می شوند.
کودک در سن پیش دبستان (۳ تا ۵ سالگی) با نگاهی کاوشگرانه به تماشای برنامه های تلویزیونی می‌نشیند. در این زمان کودک تمامی تلاش خود را به کار می‌گیرد تا معنایی درست از محتوای برنامه را در ذهن خود بسازد. اما همزمان، کودک از دیدن و شنیدن تصاویر روشن، حرکت سریع فریم‌ها و سر و صداهای غیر معمول لذت می‌برد.
از آن جا که خشونت تلویزیونی رهاورد برنامه‌های روشن و سریع تلویزیونی است، کودکان ۳ تا ۵ سال بسیار مستعد به گرفتن این خشونت خطرناک هستند.
این خشونت نیست که فیلم‌ها و انیمیشن‌ها را برای کودکان جذاب می‌کند، بلکه حرکت سریع تصاویر، استفاده از رنگ‌ها و اصوات مختلف، موجب می‌شود تا توجه کودک به یک برنامه تلویزیونی جلب شود. با توجه به بازخورد کارتون‌های خشونت‌آمیز، کودکان سعی می‌کنند که اصوات یا حرکات شخصیت‌های آن برنامه‌ها را در زندگی خود تقلید و اجرا کنند. براین اساس تحقیقات نشان می دهد کودکان، پس از تماشای برنامه‌های تلویزیونی خشن، به طور کامل این خشونت را تقلید می‌کنند و در صورت ادامه تماشای برنامه در دراز مدت ، این خشونت به عادت و سپس به یک رفتار تبدیل می‌شود.
کودکان در سن دبستان (۶ تا ۱۱ سالگی) دورانی بس بحرانی را می گذرانند، چون در این سن کودکان می‌توانند به درستی خشونت را از محتوای برنامه‌های تلویزیونی استخراج و آن را درک کنند. در این زمان کودک می‌تواند دنباله دار بودن برنامه ها را درک و تا حد امکان حرکات بدنی و رفتارهای شخصیت کارتونی مورد نظر خود را تقلید کند.
البته در شش تا یازده سالگی بیشتر تقلیدها، حرکتی هستند و کودک از نظر روانی کمتر از شخصیت کارتونی تاثیر می گیرد.
همزمان با رسیدن کودک به هشت سالگی، دیگر او آن چنان از برنامه‌های تلویزیونی خشن تاثیر نمی‌گیرد، چون به خوبی می‌تواند بد را از خوب تشخیص دهد و بازتاب این بینش را در زندگی خود جاری کند. برای نمونه کودک، رنج کشیدن انسان‌ها، انتقام و تنبیه شدن را درک می‌کند و این اعمال را نمی‌پسندد، از این رو تأثیر کمتری نیز از آن می‌گیرد. البته در برخی کودکان سرکش (معمولا پسرها)، مواردی از خشونت در این سن دیده شده است.
کودک در این مورد سعی می‌کند دقیقاً از رفتار شخصیت کارتونی مورد علاقه خود تقلید کند، حال اگر این شخصیت در برخی موارد، از خشونت نیز استفاده می‌کند، کودک چون آن كاراكتر را پذیرفته است، حركت او را تقلید می‌کند. در سن ۶ تا ۱۱ سالگی، آرام آرام سلیقه کودک در انتخاب برنامه تلویزیونی دچار دگردیسی می‌شود. او به مرور علاقه خود را به دیدن کارتون از دست می‌دهد و سعی می‌کند، از میان برنامه‌های تلویزیونی ویژه بزرگسالان، یکی را برای خود برگزیند.
جالب است که پژوهش های انجام شده نشان می دهند که کودک در این سن به دیدن فیلم‌های ترسناک گرایش پیدا می‌کند. دانشمندان در توجیه این رفتار می گویند که کودک سعی می‌کند با دیدن صحنه‌های ترسناک یک فیلم بر ترس مبهم موجود در وجود خود پیروز شود. البته کارشناسان این خنثی کردن ترس را نیز مثبت ارزیابی نمی‌کنند. به باور این افراد، کودکانی که دیگر از کمتر چیزی بترسند، به شدت مستعد هستند که در آینده افرادی خشن شوند.
در زمان نوجوانی (۱۲ تا ۱۷ سالگی) افراد می‌توانند به راحتی برنامه ها را تجزیه و تحلیل و آن را با توجه به برهان های موجود در ذهن خود، درک کنند. در این زمان، نوجوان کمتر از پیش به تماشای تلویزیون می‌پردازد و سعی می‌کند، زمانی که بنا دارد یک برنامه تلویزیونی را تماشا کند، در کنار خانواده‌اش حضور نداشته باشد. در سن نوجوانی، افراد علاقه زیادی به دیدن فیلم‌های ماجرایی، ترسناک، کلیپ‌های موسیقی و صد البته فیلم‌های غیراخلاقی پیدا می‌کنند. کارشناسان گذر از این دوره سنی را برای خانواده‌ها بسیار سخت و حساس قلمداد می‌کنند. پدر و مادر باید به دقت بر رفتار فرزند خود نظارت داشته باشند و با کنشی منطقی، او را در مسیری درست قرار دهند.
در این سن افراد می‌توانند تشخیص دهند که حرکات برخی شخصیت‌های تلویزیونی تنها یک جور بزرگ نمایی است و با واقعیت فاصله دارد. از این رو هیچ نگرانی نیز از تقلید حرکات فیزیکی فلان شخصیت کارتونی یا فیلمی در میان کودکان ۱۲ تا ۱۷ سال وجود ندارد. البته برخی رفتارهای بسیار خطرناک نوجوانان، از تماشای خشونت‌های تلویزیونی به دست می آيد. برای نمونه، پژوهش های انجام شده نشان می دهد که گاهی نوجوان با دیدن صحنه‌های خودکشی، دست به این کار زده اند. البته این مورد بسیار نادر است.
امروزه که خشونت در برنامه‌های تلویزیونی موج می‌زند، باید گفت که پدر و مادر یک نقش کاملاً تعادل بخش دارند و باید به دقت دیدگاه کودکان خود را برای برگزیدن برنامه‌های تلویزیونی زیرنظر داشته باشند. راه‌های مختلفی وجود دارد که پدر و مادرها می‌توانند با به کار بردن آن ها جلو خشونت در کودکان خود را بگیرند.
به برای نمونه، پدر و مادر می‌توانند تماشای برنامه‌های تلویزیونی در خانه را محدود کنند و از میان فقط چند برنامه، به فرزند خود اجازه دهند که یکی را انتخاب کند. در حال حاضر مقالات علمی گوناگونی وجود دارد که پدر و مادر می‌توانند با مطالعه آن ها راهبرد درست و علمی را در روبه رو شدن با پدیده خشونت در کودکان خود انتخاب کنند. یادآوری می کنیم که پدر و مادر نباید زیاد نگران تأثیرپذیری کودکان زیر ۱۸ ماه خود از تلویزیون باشند، اگر چه بر اساس برخی نظریه‌ها، حتی در سن زیر دو سالگی نیز پدر و مادر باید بر برنامه‌های تلویزیونی که مخاطبش کودک است، نظارت کنند.
به گفته پژوهشگران، پدر و مادر از هنگامی که کودک شان دو ساله شد، به صورت جدی بر شیوه گزینش برنامه های تلویزیونی کودک خود نظارت کنند. چون همان طور که پیش تر نیز اشاره شد، کودک در این سن شروع به تقلید کردن از برنامه‌های تلویزیونی می‌کند.
در سن پیش از دبستان نیز پدر و مادر باید حواس کودک خود را از دیدن صحنه‌های خشن پرت کنند و اجازه ندهند که فرزندشان صحنه‌های خشن و ترسناک را مشاهده کند.
از طرفی، خانواده باید پس از دوره سنی ۶ تا ۱۱ سال درباره محتوای برنامه‌های تلویزیونی با کودکان خود گفت‌وگو کنند و به آن‌ها توضیح دهند که چرا تماشای یک برنامه برای کودکی به این سن مناسب نیست. با این کار کودکان می‌توانند برنامه‌های تلویزیونی را درک و محتوای آن را تفسیر کنند و پس از آن به احتمال زیاد تأثیرپذیری کودک از خشونت‌های تلویزیونی به شدت کاهش می‌یابد.
در دوران بزرگسالی نیز پدر و مادر می‌توانند با فرزند یا فرزندان خود به تفسیر برنامه‌های تلویزیونی بپردازند و در مورد یک فیلم یا یک برنامه با فرزند خود پرسش و پاسخ انجام دهند. با این کار فرزندان می‌توانند به پدر و مادر خود اعتماد کنند و در رابطه با محتوای برنامه‌های تلویزیونی با آن ها گفت و گو کنند.
متأسفانه آگاهی نداشتن خانواده‌ها از شیوه گزینش برنامه‌های تلویزیونی و همچنین راه‌های مقابله با تأثیرپذیری کودک از خشونت نهفته در این برنامه ها، موجب می شود تا کودکان از خردسالی خشونت را درک کنند و آن را در زندگی آینده خود بازتاب دهند. در این میان ارگان‌ها و سازمان‌های دولتی و غیردولتی وظیفه‌ای خطیر در آگاهی دادن به پدر و مادر برعهده دارند. نباید این نکته را از یاد برد که خشونت امری اکتسابی است و به راحتی می‌تواند در رفتار فرزند شما بروز کند.
برگردان: آرش ميری‌خانی
به نقل از سایت عصر فردا
