چهره‌های محبوب و سلبریتی‌های کتاب‌خوان؛ الگوهای نو برای نوجوانان امروز

به استناد پژوهش‌ها و منابع علمی معتبر جهانی

مقدمه

در دنیای امروز، نوجوانان بیش از هر نسل دیگری زیر تأثیر چهره‌های عمومی و رسانه‌ای زندگی می‌کنند. شبکه‌های اجتماعی، موسیقی، سینما، ورزش و فضای مجازی الگوهای تازه‌ای از سبک زندگی را پیش چشم آنان قرار داده‌اند.
اگر در گذشته خانواده و آموزگار مهم‌ترین الگوهای فرهنگی بودند، امروز چهره‌های محبوب (role models) — از ورزشکاران و هنرمندان گرفته تا نویسندگان و اینفلوئنسرهای کتاب‌خوان — نقش مؤثری در نگرش نوجوان نسبت به کتاب و مطالعه دارند.

پژوهش Hoffner & Buchanan (2005) درباره‌ی «الگوگیری از شخصیت‌های رسانه‌ای» نشان می‌دهد نوجوانان از چهره‌هایی که تحسینشان می‌کنند، رفتار، گفتار و حتی نگرش فرهنگی می‌آموزند. بنابراین، اگر این چهره‌ها خود اهل کتاب باشند یا درباره‌ی خواندن سخن بگویند، پیام آن‌ها در ذهن نوجوان بسیار پرنفوذ است.

۱. تغییر الگوهای فرهنگی در عصر دیجیتال

با گسترش رسانه‌های اجتماعی، الگوهای نوجوانان از خانواده و مدرسه فراتر رفته‌اند. در پژوهش Arnett (2010) درباره‌ی «فرهنگ جوانی جهانی»، آمده است که رسانه‌ها اکنون یکی از سه منبع اصلی یادگیری اجتماعی نوجوانان در کنار خانواده و همسالان هستند.
بنابراین، چهره‌های محبوب می‌توانند در شکل‌گیری نگرش نوجوان نسبت به مطالعه و یادگیری، نقشی هم‌سنگ با معلمان و والدین ایفا کنند.

۲. سلبریتی کتاب‌خوان؛ الگویی تازه اما مؤثر

وقتی چهره‌ای شناخته‌شده از خواندن سخن می‌گوید یا کتابی را معرفی می‌کند، توجه میلیون‌ها نوجوان جلب می‌شود. نمونه‌های جهانی چون اما واتسون (بازیگر و بنیان‌گذار باشگاه کتابی Our Shared Shelf) یا باراک اوباما و بیل گیتس که فهرست کتاب‌های پیشنهادی‌شان را به‌صورت عمومی منتشر می‌کنند، نمونه‌های موفقی از اثرگذاری فرهنگی در حوزه‌ی خواندن‌اند.
مطالعه‌ی National Literacy Trust (2019) نشان می‌دهد ۴۱٪ از نوجوانانی که چهره‌ی محبوبی را در حال خواندن دیده‌اند، گفته‌اند این تجربه بر علاقه‌شان به کتاب اثر گذاشته است.

۳. چهره‌های محبوب به عنوان «واسط فرهنگی»

نوجوانان از طریق سلبریتی‌ها به تجربه‌های فرهنگی جدید دسترسی پیدا می‌کنند. وقتی یک خواننده یا ورزشکار از کتابی سخن می‌گوید، در واقع آن کتاب را از دنیای چاپی به فضای رسانه‌ای و اجتماعی منتقل می‌کند.
به گفته‌ی Livingstone (2014) در پژوهش دانشگاه لندن درباره‌ی «رسانه و یادگیری فرهنگی»، سلبریتی‌ها در نقش «واسط فرهنگی» عمل می‌کنند؛ یعنی ارزش‌های فرهنگی را در قالبی ساده و قابل‌دسترس بازنمایی می‌کنند. اگر این ارزش، کتاب‌خوانی باشد، دامنه‌ی اثرگذاری آن فراتر از هر کارزار رسمی خواهد بود.

۴. الگوگیری مثبت و خطر الگوهای سطحی

در حالی که برخی چهره‌ها با ترویج کتاب‌خوانی الهام‌بخش نوجوانان‌اند، بخشی از سلبریتی‌های فضای مجازی ممکن است الگوهای مصرف‌گرایانه یا سطحی ارائه دهند.
Bandura (2001) در نظریه‌ی «یادگیری اجتماعی از رسانه» هشدار می‌دهد که نوجوانان در صورت فقدان راهنمایی انتقادی، ممکن است رفتارهای رسانه‌ای را بدون تفکر تقلید کنند.
بنابراین، وظیفه‌ی والدین و مربیان این است که نوجوان را در انتخاب الگوهای فرهنگی یاری دهند و درباره‌ی تفاوت میان «شهرت» و «فرهنگ» گفت‌وگو کنند.

۵. قدرت کمپین‌ها و حرکت‌های اجتماعی کتاب‌خوانی

در دهه‌ی اخیر، موج‌های فرهنگی مانند #BookTok (در تیک‌تاک) و باشگاه‌های کتابی سلبریتی‌ها میلیون‌ها کاربر نوجوان را به خواندن جذب کرده‌اند.
گزارش The Publishers Association (2023) نشان می‌دهد که رشد فروش کتاب در میان نوجوانان در سال‌های اخیر، به‌ویژه در ژانر رمان‌های معاصر، تا حد زیادی نتیجه‌ی همین جنبش‌های رسانه‌ای بوده است.
این پدیده نشان می‌دهد که کتاب، اگر با زبان نسل جدید معرفی شود، هنوز توان الهام‌بخشی و محبوبیت دارد.

۶. ترکیب رسانه و کتاب‌خوانی؛ راه آینده

الگوهای جدید کتاب‌خوان، میان رسانه و کتاب پیوند برقرار می‌کنند. آن‌ها از پلتفرم‌هایی مانند یوتیوب، پادکست یا اینستاگرام برای گفت‌وگو درباره‌ی کتاب‌ها بهره می‌برند.
Mackey (2020) در پژوهش خود درباره‌ی «سواد دیجیتال و ترویج خواندن» بیان می‌کند که کتاب‌خوانی در عصر دیجیتال دیگر تنها در قالب چاپی معنا ندارد؛ بلکه در گفت‌وگو، نقد، و اشتراک تجربه در فضای آنلاین ادامه می‌یابد.

۷. نقش خانواده و مدرسه در هدایت الگوگیری

هرچند رسانه‌ها الگوهای جدیدی می‌سازند، اما خانواده و مدرسه هنوز می‌توانند جهت‌دهنده باشند. گفت‌وگو با نوجوان درباره‌ی چهره‌های محبوب، تحلیل پیام‌های فرهنگی و تشویق او به نقد و انتخاب آگاهانه، از مهم‌ترین مهارت‌های سواد رسانه‌ای است.
به گفته‌ی Buckingham (2013)، آموزش سواد رسانه‌ای و فرهنگی در مدارس، به نوجوان کمک می‌کند تا میان «الهام از الگو» و «تقلید کورکورانه» تمایز بگذارد.

جمع‌بندی

چهره‌های محبوب و سلبریتی‌های کتاب‌خوان، در جهان امروز می‌توانند هم‌پای والدین و آموزگاران، الهام‌بخش نسل جدید باشند. آنان کتاب را از قفسه‌های خاموش به گفت‌وگوهای آنلاین، پست‌های شبکه‌های اجتماعی و زندگی روزمره‌ی نوجوانان می‌برند.
در عین حال، مسئولیت خانواده‌ها و مربیان این است که نوجوان را در مسیر انتخاب الگوهای فرهنگی راهنمایی کنند تا خواندن نه به تقلید، بلکه به انتخابی آگاهانه و شخصی تبدیل شود.
در دنیای پرهیاهوی رسانه، هنوز صدای کتاب می‌تواند شنیده شود — اگر آن را کسانی بخوانند که نوجوانان دوستشان دارند و به آن‌ها اعتماد دارند.

منابع

• Arnett, J. J. (2010). Adolescence and Emerging Adulthood: A Cultural Approach. Pearson Education.

• Bandura, A. (2001). Social Cognitive Theory of Mass Communication. Media Psychology, 3(3), 265–299.

• Buckingham, D. (2013). Media Education: Literacy, Learning and Contemporary Culture. Polity Press.

• Hoffner, C., & Buchanan, M. (2005). Young Adults’ Wishful Identification with Television Characters: The Role of Perceived Similarity and Character Attributes. Media Psychology, 7(4), 325–351.

• Livingstone, S. (2014). Children, Adolescents and the Internet: A Comparative Study of Use, Risks and Opportunities. Oxford University Press.

• Mackey, M. (2020). Reading from the Screen: Digital Literacy and Book Culture. Routledge.

• National Literacy Trust. (2019). Young People’s Reading in the Digital Age.

• The Publishers Association. (2023). BookTok and the Reading Revival among Teens.

• OECD. (2022). PISA Reading Literacy Framework. Paris: OECD Publishing.