ورود به وادی بازی
بازی و کودکی دو مفهوم در هم تنیده‌اند. مطالعه کودک و فرهنگ کودکی بدون بازی، حاصلی ابتر و سترون خواهد داشت. یک وجه از بازی کودک در درون و ذهن او نهفته می‌ماند و به چشم نمی‌آید. همان وجهی که کودک را به زندگی واقعی پیوند می‌زند. اما این وجه درونی محتاج وجود بازی‌افزارهایی در دنیای بیرون است. عروسک‌ها و اسباب‌بازی‌ها از قدیمی‌ترین این افزارها هستند و از این‌رو در زمره مهم‌ترین منابع شناخت کودک و فرهنگ کودکی به شمار می‌آیند.
پس از گذر از وادی آموزش، سفر در ایرانک را با ورود به وادی بازی پی می‌گیریم. وادی بازی در ایرانک، سرزمینی وسیع است. چندان که محدوده‌ای از ضلع شمالی موزه تا سالنی در ضلع شرقی، اختصاص به وادی ایمن بازی دارد.
متن و تصویری از کتاب‌های چاپ سنگی عهد قاجار، در بدو ورود به این وادی، ذهن مسافران ایرانک را وارد تونل زمان می‌کند. «مجلس عروسک‌بازی دختران در روز جمعه» و بازی پسرانه «لعب الملوک» از جمله روایت‌هایی از بازی در عهد قاجار هستند که توسط این کتاب‌ها گزارش شده‌اند.
چند قدمی آن سوتر، با دو نوع بازی‌افزار در فرهنگ کودکی ایران آشنا می‌شویم:
نخست، عروسک‌های دست‌ساخت یا مردم‌ساخت بومی از نواحی مختلف ایران و دوم، بازی‌افزارهای مهاجر از ینگه دنیا.
ویترینی بزرگ به چند ده عروسک ساخته شده توسط مردمان نواحی مختلف و توضیحات آن‌ها اختصاص داده شده است. در دو سوی این ویترین با دو بازی‌افزار مهاجر مواجه می‌شویم:
اولی عروسکی ساخته آلمان است که در نخستین دهه قرن جاری، تحفه‌ای از فرنگ برای کودکی نازپرورده در خانواده‌ای فرادست بوده است که پس از سفر به ایران و ورود به این خانواده نام «شبنم خانم» بر خود گرفته است.
دومی، بازی‌افزاری‌ست به نام «اسبک چرخ‌دار» که به گواهی متن نوشته پیرامونش در سده‌های هجدهم تا بیستم میلادی، محبوب کودکان بوده و گاهی نیز برای کودکان فرادست ایرانی به عنوان سوغات فرنگ، هدیه می‌شده است. نظیر عکس کودکی که اسبک چرخ‌دار به دست بر زانوی پدر نشسته است.
روایت تاریخی و زمان‌مند ایرانک از بازی و بازی‌افزارها با عروسک خیمه‌شب‌بازی اصفهان و عروسک‌های حسن لوئیان -معروف به حسن حقه‌باز (شعبده‌باز)- ادامه می‌یابد و به سالنی در ضلع غربی موزه می‌رسد.
گرداگرد این سالن مملو از روایت‌هایی پیرامون عروسک، نمایش و بازی است. عکس‌هایی از نمایشنامه‌های معروف اجرا شده در مدارس، عروسک‌هایی از شخصیت‌های داستان‌ها و قصه‌ها و از آن جمله شخصیت‌های «شهر قصه بیژن مفید» و شخصیت‌های خیمه‌شب‌بازی نظیر مبارک و... در این سالن جمع هستند.
آن‌چه روایت از بازی را برای مسافران ایرانک ملموس می‌کند، اجرای زنده خیمه‌شب‌بازی در این سالن است. اجرایی که ایرانک را از یک نمایشگاه اشیا بدل به یک موزه راوی و سخنگو می‌کند.
ادامه دارد...