مسئول پرونده: مینا حدادیان
برگردان: عطیه مددی‌نژاد
برنهایم این مقاله را برای گرامی‌داشت میراث کورچاک تقدیم می‌کند.
در شماره‌ای از مجله «بوک برد» که ویژه اروپای شرقی است، شایسته است به نقش و جایگاه پزشک، نویسنده، مربی و فعّال حقوق کودکان لهستانی، یانوش کورچاک (۱۸۷۸- ۱۹۴۲) که نیرویی پیشرو برای اصلاح جامعه در نیم سده گذشته داشت، توجه شایانی داشته باشیم.
اکنون با تغییر وضعیّت سیاسی در شرق اروپا، بار دیگر کورچاک چهره‌ای مهم شده است که همه زمینه‌های فرهنگ بین‌المللی را در نگرانی مشترک برای وضعیّت دوران کودکی و اصلاحات اجتماعی می‌تواند به هم پیوند دهد.
نام واقعی کورچاک، «هنریک گولدسمیت» است. وی از خانواده‌ای یهودی‌تبارِ لهستانی بود، و پزشک کودکان شد. او در سال‌های جنگ دوم جهانی در سراسر اروپا، برای رمان کلاسیک کودکانه‌اش «هنس کوچولو» و همچنین به دلیل روش‌های بنیادی آموزشی‌اش در روان‌شناسی کودک و پزشکی سرشناس شد. او ایده‌هایش را درباره «جمهوری کودکان» در دو یتیم‌خانه‌ای که در «ورشو» راه‌اندازی و اداره می‌کرد، توانست به‌کار گیرد. او نویسنده اصلی «اعلامیه حقوق کودک» است که «جامعه ملل» آن را در سال ۱۹۲۴، تصویب کرد و پیش‌تر در «منشور سازمان ملل متحد» گنجانده شد.
کورچاک ترکیبی از ویژگی‌های «ماهاتما گاندی»، «بنیامین اسپاک»، و «آلبرت شوایتزر» است. او بحث‌برانگیز و بیشتر درگیر مخالفت با قدرت‌های مستقر و کنوانسیون‌ها بود. او خود را وقف کامل تربیت دویست کودک یتیم کرد. وی دربارهٔ چشم‌پوشی از زندگی خصوصی‌اش گفت: «من همه بچه‌ها را مانند فرزندان خودم می‌دانم.»
برپایه گفته‌ها، هنگامی که نازی‌ها تصمیم گرفتند در نخستین روزهای اعزام به «تربلینکا» در جولای (ژوئیه) سال ۱۹۴۲، یتیم‌خانه او را برچینند، پس از چندین سال ماندگاری یتیم‌خانه در سخت‌ترین شرایط زندگی در گتو ورشو، به کورچاک در ازای همکاری، آزادی موقت پیشنهاد دادند. اما او پاسخ داد: «من پزشک هستم و فرزندانم را رها نمی‌کنم.» و همراه آن‌ها سوار واگن‌های قطار باری شد. این داستان در برخی از زندگی‌نامه‌ها و در فیلم سینمایی بحث‌برانگیز کورچاک، که کارگردان لهستانی «آندری وایدا» ۱۹۹۰)) با فیلم‌نامهٔ «آگنیشکا هول‌اند» که بیشتر به «باغ مخفی» معروف شده، آمده است. از این فیلم به دلیل نشان دادن رهایی احتمالی از مرگ برای کودکان و کورچاک، انتقاد و دفاع گسترده‌ای شده است.
کورچاک از جنگ جهانی دوم در لهستان و برخی کشورها، به شیوه‌های گوناگون با تعریف متفاوتی از هویت و وفاداری‌اش، مانند یک قهرمان شناخته شده است. همچنین، گروه‌هایی که خود را وقف یاد و خاطرهٔ او کرده بودند، در مناطق دیگری نیز پدید آمدند. سازمان ملل متحد به مناسبت صدمین سالگرد تولد کورچاک، بزرگداشتی در سال ۱۹۷۸ با عنوان «سال کورچاک»، همراه با چاپ تمبرهای پُستی و بناهای یادبودی از او، برگزار کرد.
چندین انجمن با نام کورچاک نیز راه‌اندازی شد که در میان این پیش‌گامان، شماری از (اروپای غربی) آلمان بودند. در «دانشگاه گیسن»، دکتر «اریش دووزنروت» آرشیو بزرگی را گردآوری و نگه‌داری کرده و از پژوهش‌های بسیاری نیز در این‌باره پشتیبانی کرده است. پژوهشگران فعاّلی در پیوند با کورچاک از دفتر مرکزی انجمن کورچاک در ژنو سوئیس، فرانسه، انگلیس و هلند فعّالیت می‌کنند. در سال‌های اخیر، نشست‌هایی برای مبارزان گتو در ژنو و چند شهر دیگر برگزار شده‌است.
«انجمن کورچاک» در آمریکا در سال ۱۹۹۱ پایه‌گذاری شد. این نشست‌ها در ماه اکتبر در آمریکا و برای مبارزه با نادیده گرفتن کوشش‌ها و ماموریت کورچاک برگزار شد.
دانشمندان و آموزگاران روسی که از فعّال‌ترین گروه‌ها در اروپا هستند، در ژوئیه ۱۹۹۳ میزبان گردهمایی بزرگ بودند و مدرسه‌ای را با رویکردهای کورچاک راه‌اندازی کردند. در سراسر اروپای شرقی، می‌توان انتظار داشت که نفوذ کورچاک افزایش یابد. در سال‌های حکومت کمونیست‌ها در لهستان، کورچاک یک قهرمان و شهید با آرمان‌های ضد فاشیستی معرفی شد. اما با نگاهی به آیندهٔ اصلاحات در آموزش و پرورش، میراث او به بررسی و شناساندن بسیار بیشتر به همهٔ نسل‌ها نیاز دارد.
به کوشش چند آموزگار و روان‌شناسان در وین، گروهی فعّال در اتریش تأسیس شده، و به‌تازگی و به همت دولت اتریش در این شهر، فهرستی جهانی از علما و فعّالان کورچاک فراهم آمده است. با توجه به موقعیّت جغرافیایی وین که دروازه‌ای برای اروپای شرقی است، افزایش آگاهی از کوشش‌های کورچاک در آن‌جا اهمیّت بنیادی دارد.
یانوش کورچاک، بزرگ‌ترین و ستیزه‌جوترین مخالف ظلم و ستمی است که قدرت‌های ظالم به کودکان روا می‌دارند، او کودکان را «بزرگ‌ترین اقلیت مظلوم جهان» می‌داند. یانوش کورچاک جامعه‌ها و دولت‌ها را به حفظ وضعیّت موجود برای نگه داشتن همه کودکان در نقشی همواره فرومایه متهم کرد. به‌ویژه «ضعیف‌ها»، کسانی که از نظر اجتماعی، اقتصادی و سیاسی روی پای خود نتوانند بایستند. او زندگی را درگیری میان ضعیف و قوی می‌دانست که در آن، کودکان محکوم به شکست و انواع گوناگون استثمار بودند. دست کم یتیمان او از خانه‌هایی که قادر به نبرد بودند، بیرون می‌آمدند!
اکنون در میان تغییر و تحوّل‌های فراگیر وضعیّت اروپای شرقی، که روزی باید در مدارس و دیگر نهادهای اجتماعی گسترش یابد تا چشم‌اندازهای نویی از تاریخ و اصلاحات ایجاد کند، یانوش کورچاک برای کسانی که گوش می‌دهند، حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد.
منبع
- برنهایم، مارک آی. «درخشش نویسنده: یانوش کورچاک»، بوک برد، ج ۳۲، ش ۱ (بهار ۱۹۹۴)، صص ۴۸- ۵۱.
- Bernheim, M. A. (2010). Janusz Korczak 1878-1942. In D. Ferguson (Ed.), Children's Literature Review (Vol. 152, pp. 92–93). Gale.
- Bernheim,Mark A. (1994)."Author spotlight: Janusz Korczak." Dana Ferguson (ed.) Children's Literature Review, Vol. 152, pp.92-93.
بیشتر بخوانید
درباره زندگی یانوش کورچاک
یانوش کورچاک (Junus Kurczack)
پادشاه مت اوّل یا هنس کوچولو، نماد امید
زمینی معلّق در ابدیت، بخش نخست
زمینی معلّق در ابدیت، بخش دوم