راهکاری که برای همه دانش‌آموزان کلاس سودمند است
آیا آخرین باری که غرق در خواندن کتابی باکیفیت بودید، به‌یاد دارید؟ گمان می‌کنم پاسخ این پرسش با توجه به درگیری‌های زندگی روزمره، جز این نباشد که مدّت زیادی از آخرین کتاب باکیفیتی که خوانده‌اید می‌گذرد. اما چه مدتی از آخرین باری که کتاب کودک خوانده‌اید، می‌گذرد؟ پاسخ افراد به این پرسش‌ها گوناگون است. «گیل جانسون» (Gill Johnson) در ادامه‌ی این نوشته، به شناساندن کتاب باکیفیت کودک می‌پردازد، و می‌گوید که چگونه با بهره‌گیری از ادبیات کودک، تأثیرهای مثبتی در آموزش و کلاس درس می‌توان پدید آورد.
بهره‌گیری از کتاب باکیفیتِ کودک در کلاس درس در آموزش ادبیات، به یاری آموزگار می‌آید و آموزش را آسان‌تر می‌کند. همچنین، با چاشنی کتابِ باکیفیت، مدتی را که کودکان در کلاس درس به‌سر می‌برند، لذّت‌بخش خواهد شد. «خواندن برای لذّت»، بخشی از برنامه‌ی رسمی آموزشی دولت بریتانیا است و در ادامه، به بررسی کوتاهی بر ابعاد گوناگون آن پرداخته می‌شود.
کتابِ باکیفیت کودک چه ویژگی‌هایی دارد؟
با آن که از برخی جنبه‌ها، کیفیت هر کتاب به دیدگاه مخاطب آن بستگی دارد و تا اندازه‌ای سلیقه‌ای است، بخشی از ویژگی‌های مشترک کتاب‌های باکیفیت چنین است:
- کتاب باکیفیت کودک را جذب می‌کند و او را درگیر خوانشی عمیق با کتاب می‌کند.
برخی از کتاب‌های کودک ساده هستند، لایه‌های پنهانی ندارند و تنها از یک نظر، توجه شما را جلب می‌کنند، اما کتاب باکیفیت کودک از چند سو با شما درگیر می‌شود. این موارد در بهره‌گیری خلاقانه از زبان، پیرنگ قوی و شخصیت‌پردازی دقیق و یا به‌کارگیری تصویرگری‌های درخشان، می‌توانند نهادینه شده باشند.
- کتاب باکیفیت با زندگی حقیقی کودک پیوند می‌خورد.
بسیاری از پژوهش‌های انجام شده در گستره‌ی کتاب‌خوانی، بر این باورند که برای رشد مهارت‌های ادراکی کودک به کمک ادبیات، نیاز است تا کودک میان داستان کتاب و زندگی‌اش، پیوند معناداری بتواند پدید بیاورد. اگر کودکان با خواندن کتاب، داستان آن را با تجربه‌های شخصی خود در زندگی بتوانند پیوند دهند، احتمال تأثیرگذاری کتاب و به‌یاد داشتن درون‌مایه‌ی آن، بیش‌تر خواهد بود.
- کتاب باکیفیت به‌خوبی روایت شده است.
همه ما از شنیدن یک داستان خوب لذّت می‌بریم. بسیاری از نویسندگان باور دارند که قصه‌گویی بخش جدایی‌ناپذیری از هویت انسان‌ها را می‌سازد. «باربارا هاردی» (Barbara Hardy ۱۹۷۷:۱۲) روایت داستان را «کنش بنیادین ذهن» می‌نامد. داستان به ما کمک می‌کند تا به خودمان، انسان‌های دیگر و زمین پیرامون‌مان معنا ببخشیم.
- کتاب باکیفیت روش و صدای یگانه‌ی نویسنده را آشکار می‌کند.
برخی از نویسندگان با روش یا «صدا» ی ویژه‌ی خودشان داستان را روایت می‌کنند. صدای نویسنده شاید تا مدت‌ها پس از پایان کتاب، خواننده را درگیر کند. برای دست‌یابی به روش و لحن شخصی، شاید نویسنده چهارچوب‌هایی را بشکند. این نکته آغازگر گفت‌وگوی با اهمیّتی با کودک می‌تواند باشد، چنان که او با شیوه‌ی به کارگیری دستور زبان و نشانه‌های نگارشی آن آشنا شود و از این راه، به او یادآوری شود که برای فراگیریِ مهارت نویسندگی، انتخاب‌های گوناگونی در دسترس اوست.
- خواندن کتاب باکیفیت، لذت‌بخش خواهد بود؛ از این رو، آن کتاب را همواره به‌یاد خواهید داشت.
برخی از نویسنده‌ها با واژه‌ها، داستان و مخاطب بازی می‌کنند. به این ترتیب، کودک تجربه‌ی نویی خواهد داشت که از آن در رشد مهارت‌های نوشتاری‌اش می‌تواند بهره ببرد.
- کتاب باکیفیت فرصت‌هایی برای یادگیری پدید می‌آورد.
شما در جایگاه یک آموزگار، نیاز دارید از راه‌ها و فرصت‌هایی که کتاب‌خوانی برای یادگیری پدید می‌آورد، آگاه باشید. این فرصت‌ها از مرز یادگیری ادبیات می‌توانند فراتر بروند و باقی درس‌های برنامه‌ی آموزشی را (مانند PSHE که در بریتانیا مجموعه‌ای از آموزش‌های فردی، اجتماعی و در پیوند با سلامت دانش‌آموز است)، درگیر خود کند؛ زیرا کودکان با درون‌مایه‌ی کتاب‌های باکیفیت می‌توانند ارتباط بگیرند و با مفهوم آن درگیر شوند.
- کتاب باکیفیت ساختار منسجمی دارد.
اگر ساختار داستان با دقت و به‌درستی پی‌ریزی شده باشد، متن کتاب کودک را جذب می‌کند. همچنین، ساختار چنین کتاب‌هایی الگوی مناسبی برای تمرین مهارت‌های نوشتاری کودک می‌تواند باشد، و به او کمک کند تا داستان خودش را بیافریند.
- خواندن کتاب باکیفیت به رشد و پرورش دانش مخاطب کمک می‌کند.
از دیدگاه یک آموزگار، کتاب‌هایی را می‌توانید انتخاب کنید که تمرکز آن بر موضوع ویژه‌ای مانند گسترش دایره‌ی واژگان، بهبود هجی کردن، رشد دانش دستور زبان و نشانه‌های نگارشی باشد. چنین مهارت‌هایی به‌خوبی در چهارچوب کتاب‌خوانی و فعّالیت‌های در پیوند با آن، تقویت می‌شوند.
چگونه کتاب باکیفیت آموزش را آسان می‌کند؟
بسیاری از آموزگارانی که از ادبیات در کلاس درس بهره برده‌اند، به بهبود آموزش خود و یادگیری کودکان اشاره کرده‌اند. خواندن کتاب باکیفیت فرصت‌های بسیاری را برای رشد مهارت‌های زبانی و دایره‌ی واژگان کودک فراهم می‌کند. پرورش مهارت‌های زبانی NC (بررسی و نشانه‌گذاری، طرح پرسش از متن، درک تصویر و مهارت گمانه‌زنی)، و مهارت‌های که برای کتاب‌خوانی مستقل و بیرون از گروه نیاز است، با بهره‌گیری از کتاب باکیفیت آسان‌تر خواهد بود.
با برنامه‌ریزی و هماهنگ کردن کتاب‌ها با برنامهٔ آموزشی مدرسه، گزینش‌های بیش‌تری برای آموزش خلاق خواهید داشت. به‌یاد داشته باشید که از دانش‌آموزان مشتاق، باانگیزه و همواره کتاب‌خوان، پشتیبانی کنید تا هرچه بیش‌تر بخوانند و بنویسند.
کتاب هدهد مرجع کتاب باکیفیت کودک و نوجوان می‌کوشد تا بهترین کتاب‌ها را برای آموزگاران، تسهیل‌گران و کودکان فراهم کند: https://hodhod.com/xyTMk