نقش آموزگاران در پژوهش پیش‌دبستانی

راهنمایی، الهام‌بخشی و تسهیل کنجکاوی علمی در سال‌های طلایی رشد

مقدمه

در فرآیند آموزش و پژوهش با کودکان پیش‌دبستانی، یکی از اساسی‌ترین نقش‌ها بر عهده‌ی آموزگاران است. برخلاف تصور رایج، مربیان این دوره نیازی ندارند متخصص علوم یا پاسخگوی تمام پرسش‌های کودکان باشند؛ بلکه مهم‌ترین وظیفه‌ی آن‌ها هدایت و پشتیبانی کودکان در مسیر کشف، پرسش و تجربه است. نقش آموزگار در اینجا، بیش‌تر به نقش یک همراه، تسهیل‌گر و مدل یادگیری فعال شباهت دارد.

۱. آماده‌سازی کلاس و مربی برای پژوهش

پیش از اجرای یک واحد پژوهشی، مربی باید:

• مجموعه‌ای از فعالیت‌های ساده و کوتاه علمی طراحی کند.

• پیشاپیش خودش این فعالیت‌ها را انجام دهد تا با روند، دشواری‌ها و جذابیت‌های آن‌ها آشنا شود.

• ابزار و مواد لازم را برای فعالیت فراهم آورد (مثل قیف، آب، آینه، برگ، سنگ، ذره‌بین).

• فضای کلاس را طوری بچیند که امکان کاوش، مشاهده و تعامل فراهم باشد (مثلاً "گوشه‌ی کاوش").

هدف: ایجاد بستری امن، جذاب و باز برای کشف کودکانه، بدون نگرانی از اشتباه.

۲. همراهی فعال با کودکان در بازی‌های پژوهشی

پژوهش در این سن، در دل بازی آزاد و تجربی شکل می‌گیرد. مربی باید:

• کودکان را در بازی آزادانه‌شان مشاهده کند، به گفت‌وگوهایشان گوش دهد و رفتارشان را تحلیل کند.

• با آن‌ها وارد بازی شود، سؤالاتشان را بپرسد یا پیشنهاداتی بدهد که کاوش را عمیق‌تر کند.

• در حین بازی، رفتار علمی مانند دقت، تمرکز، به اشتراک‌گذاری نظر و احترام به فرضیه‌ها را الگو قرار دهد.

• تسهیل‌گر فعالیت‌ها باشد (مثلاً کمک به ریختن آب، نگه‌داشتن قیف، راهنمایی استفاده ایمن از ابزار).

مثال: وقتی کودکی تلاش می‌کند چند برگ را در آب غوطه‌ور کند، مربی با او مشارکت کند، مشاهده کند، بپرسد: "فکر می‌کنی چرا این یکی غرق شد ولی آن یکی نه؟"

۳. پرسش‌های باز بپرسید

پرسش‌های باز، ابزار قدرتمند مربی برای تبدیل بازی به پژوهش هستند. این نوع پرسش‌ها:

• پاسخ قطعی ندارند.

• تفکر واگرا و کنجکاوی را تقویت می‌کنند.

• کودکان را به مشاهده‌ی دقیق و بیان ایده سوق می‌دهند.

نمونه‌ها:

• "فکر می‌کنی این پر سبک‌تر است یا سنگ؟ چرا؟"

• "اگر آب را روی خاک بریزیم، چه اتفاقی می‌افتد؟"

• "چرا صدای این بطری با بطری دیگر فرق دارد؟"

۴. پیوند میان بازی‌های علمی و دیگر حوزه‌های یادگیری

پژوهش پیش‌دبستانی، فرصتی برای تقویت سایر حوزه‌های یادگیری است:

۵. کمک به کودک برای نشان دادن آموخته‌ها

نمایش آنچه کودک آموخته، گامی مهم در تثبیت یادگیری است. این کار می‌تواند از راه‌های گوناگون انجام شود:

• گفت‌وگوی گروهی یا دو نفره درباره‌ی تجربه‌ی پژوهشی

• نقاشی یا ساختن یک اثر دستی بر اساس یافته‌ها

• نوشتن یا کشیدن "دفترچه‌ی کشف" با کمک مربی

• نشان دادن کشف به دیگران (مثلاً به هم‌کلاسی‌ها یا والدین)

هدف: کمک به کودک برای معنا دادن به تجربه‌هایش و شکل‌گیری اعتماد به نفس علمی.

جمع‌بندی

نقش آموزگار در پژوهش‌های پیش‌دبستانی، نه در تدریس مستقیم، بلکه در ایجاد فرصت‌های غنی، الهام‌بخش و ساخت‌یافته برای کاوش کودکانه است. مربی با پرسیدن، گوش‌دادن، همراهی کردن و سازمان‌دهی فضا، به کودک کمک می‌کند تا دنیا را کشف کند، ایده‌هایش را بسازد و به شیوه‌ی خودش آن را بیان کند. در حقیقت، مربی پیش‌دبستانی، نخستین تسهیل‌گر علمی زندگی کودک است.