کتاب و کتابخوانی دریچه ای است به سوی آگاهی و داشتن زندگی بهتر و پربارتر. کتاب، دید انسان را وسعت می دهد و آگاهی، از رنج می کاهد.
بسیاری از والدین تمایل دارند کودکان خود را کتاب خوان و اهل مطالعه بار بیاورند؛ اما شاید راه های اصولی این کار را بلد نباشند.
در این مقاله تلاش شده است به صورت خلاصه و فهرست وار و در دو بخش: الف) راه های علاقه مند کردن کودک به کتاب و ب) راه های درست کتاب خوانی برای کودکان و پرورش خلاقیت کودکان به وسیله ی کتاب توضیح داده شود.
برخی از این روشها برای خردسالان است و برخی برای کودکان بزرگتر. بعضی از این روش ها را می توانید حتی در مورد کودکان یک و دو ساله هم انجام دهید و بعضی دیگر برای کودکان پیش دبستانی، دبستانی و نوجوانان مناسب هستند.
الف) راه‌های علاقه‌مند کردن کودک به کتاب
- مهم ترین مسئله این است که بردباری و حوصله داشته باشید. یادتان باشد، "زمان" بهترین هدیه ای ست که می توانید به فرزندتان بدهید. پس کتاب خوانی را جزو برنامه ی هر روزه ی خود قرار دهید. حتی اگر ده دقیقه هم فرصت داشتید حتما این کار را انجام دهید و یکی دو صفحه کتاب برای کودکتان بخوانید.
- در خانه حتما یک کتابخانه حتی کوچک داشته باشید. می توانید از یک کمد یا یک قفسه به عنوان کتابخانه استفاده کنید.
- به کودکتان اجازه دهید، کتابخانه، قفسه، یا جعبه ی مخصوص کتاب های شخصی خودش را داشته باشد یادتان باشد، اینجا کلاس درس نیست و شما هم آموزگار نیستید.
- کودکان خردسال را در خواندن کتاب مشارکت دهید و کتاب خوانی را برای او شادی بخش کنید. برای نمونه کتاب هایی با برگ های ضدآب تهیه کنید و در حمام برای کودک بخوانید.
کتاب‌های مناسب برای گروه‌های سنی گوناگون را می‌توانید از سایت کتاب هدهد تهیه کنید
- هنگام خواندن کتاب، تلویزیون را خاموش کنید.
- یادتان باشد کتاب ها، باید مثل اسباب بازی ها یا کنترل تلویزیون، همیشه در دسترس کودک باشند.
- کتاب ها برای تزئین کتابخانه ی شما نیستند و نباید دسترسی به آن ها، برای کودک سخت باشد. پس همیشه یکی دو کتاب جذاب را روی میز، یا زمین در دسترس کودک قرار دهید.
- اگر کودکتان به چیز خاصی علاقه دارد (برای نمونه حیوانات، ماشین، هواپیما، ...) برای او کتاب های علمی در آن زمینه تهیه کنید و تشویقش کنید در رابطه با موضوع مورد علاقه اش اطلاعات کسب کند و در این مورد با او بحث کنید.
- کتاب هایی انتخاب کنید که از عکس در آن ها استفاده شده باشد.
- کودکتان را به عضویت یک کتابخانه عمومی در آورید و هر چند وقت یکبار با او به "گردش کتاب" بروید. اینگونه او هم احساس بزرگ بودن می کند، هم از کودکی با محیط کتابخانه ها آشنا می شود. خواهید دید که "گردش کتاب" از تفریح های مورد علاقه او خواهد شد. در این گردش او را به کتابخانه ببرید و اجازه دهید در قسمت کتاب کودک بگردد و کتاب ها را تماشا کند. به او استقلال عمل بدهید تا هر کتابی را که خواست انتخاب کند.
- همیشه یک کتاب کوچک جذاب در کیفتان داشته باشید. در مکان هایی که به همراه کودکتان مجبورید منتظر بمانید و امکان سرگرم کردن او هم وجود ندارد (مثلا در مطب پزشک) کتاب را به او بدهید تا تصاویرش را نگاه کند یا آن را بخواند.
- بسیاری از فیلم ها و کارتون ها، کتاب داستان هم دارند مانند سیندرلا، سفیدبرفی و ...، اگر کودکتان به این فیلم ها علاقه دارد، کتاب آن را برایش تهیه کنید. بگذارید از زبان شخصیت محبوبش دیالوگ های کتاب را بگوید.
- به کودکتان کتاب هدیه دهید و به او یاد بدهید اگر می خواهد به دوستانش هدیه ای بدهد، کتاب بهترین هدیه است.
- به کودک یاد بدهید که کتاب خواندن مانند غذا خوردن، بازی کردن یا تلویزیون نگاه کردن از عادت های روزمره اش شود. از او بخواهید در روز دست کم برای ده دقیقه وقت خود را با کتاب هایش بگذراند. برای خردسالان حتی نگاه کردن به عکس های کتاب هم مفید خواهد بود.
- در کودکان بزرگتر، اگر کودک به اینترنت علاقه زیادی دارد، سعی کنید سایت هایی که در آن ها کتاب های آنلاین قرار دارند را بیابید و کودک را تشویق کنید بخشی از وقت خود که در اینترنت است را به یافتن و خواندن کتاب های آنلاین مورد علاقه اش اختصاص دهد.
- برای کودکان در هر رده ی سنی ای از تشویق ها برای خواندن و تمام کردن هر کتاب استفاده کنید. دقت کنید این تشویق ها تلویزیون یا خوراکی نباشند. کارت های آفرین، ستاره های تشویقی و ... می تواند مفید باشد و با او قرار بگذارید که مثلا در ازای هر پنج کارت تشویقی او را به سینما، استخر، باغ وحش یا پارک مورد علاقه اش خواهید برد.
- کتاب مناسب سن کودکتان را تهیه کنید. بچه های کوچکتر به کتاب های شعر کودک بیشتر علاقه دارند، با کمک هم شعرها را حفظ کنید.
- یکی از راه های تشویق کودکان به خواندن، این است که نوشته های جالب را با هم بخوانید. مثلا بیلبردهای تبلیغاتی، نوشته های روی جلد مواد خوراکی و یا محصولات دیگر.
- از خردسالانی که توانایی نوشتن ندارند بخواهید تا ماجراهای روزانه شان را برای شما، مثل یک داستان تعریف کنند. مثلا "داستان پارک رفتن من و بابا" و به او کمک کنید تا ساختار درستی برای داستانش پیدا کند و به گفته های او نظم بدهید. برای کودکانی که توانایی نوشتن (حتی به صورت محدود) را دارند، دفتر خاطراتی تهیه کنید و از او بخواهید ماجراها و خاطرات روزانه اش را بنویسد. اشتباه های او را توضیح دهید و به او روش درست انشا نویسی را یاد دهید. اینگونه کودکان یاد می گیرند چطور واژه ها را کنار هم بگذارند و جمله بسازند و چگونه جمله ها را کنار هم بگذارند و متن بسازند. با این روش هم مهارت های نوشتاری و هم درک مطلب و خلاقیت و خیال پردازی کودک را تقویت کرده اید.
- به کودک نحوه ی مراقبت از کتاب ها و اهمیت این کار را توضیح دهید. ارزشمند بودن کتاب را به کودک یاد دهید و او را برای سالم نگه داشتن کتاب ها تشویق کنید.
- و نکته مهم پایانی این است که شما هم کتاب بخوانید. کودکان باید در محیطی بزرگ شوند که کتابخوانی در آن یک ارزش به شمار می رود و شما به عنوان قهرمان کودکتان بهترین الگو برای این کار هستید. در طور روز تلاش کنید یکبار در کنار کودکتان بنشینید و کتاب بخوانید. با این روش ها شما کتاب را وارد دنیای کودکتان کرده اید.
اکنون زمان آن است که روش صحیح و مفید کتاب خوانی را یاد بگیریم.
ب) راه‌های درست کتابخوانی برای کودکان و پرورش خلاقیت کودکان به وسیله‌ی کتاب
- یادتان باشد کتاب خوانی برای کودکان باید همراه با تفریح باشد. کتاب را با صدای بلند و هیجان انگیز بخوانید. صدای خود را متناسب با شخصیت های داستان تغییر دهید
- پیش از خواندن کتاب، تصاویر و نقاشی های آن را به کودک نشان دهید و از او بخواهید برای آن ها داستان بسازد. حدس بزند در تصویر چه اتفاقی در حال رخ دادن است. از کودکان خردسال بخواهید رنگ های را در تصویر شناسایی کند و نام ببرد.
- هنگام خواندن کتاب، انگشت خود را بر روی واژه ها بگذارید. به این صورت کودک با شکل کلمه ای که می خوانید آشنا می شود و حرکت چشم از راست به چپ خطوط متن را تمرین می کند.
- از کودکتان بخواهید برای داستان ها نقاشی بکشد. برای نمونه صحنه ای از داستان را انتخاب کند و آن را نقاشی کند.
- هنگامی که برای نخستین بار یک داستان را برای کودکتان می خوانید آن را تا آخر نخوانید. از او بخواهید پایان داستان را حدس بزند و پایان های مختلفی که به ذهنش می رسد را بیان کند و سپس با هم پایان داستان را بخوانید.
- داستان را همانند نمایش با کودکتان اجرا کنید.
- از کودکتان بخواهید بگوید کدام شخصیت داستان را و به چه دلیل دوست دارد. اینگونه بیشتر با روحیه او آشنا می شوید و می توانید نکات مثبت او را تقویت کنید و متوجه نکته های منفی او می شوید.
- اگر کودکتان در مورد چیزی یا شخصیتی، سوال داشت یا کنجکاوی کرد این بهترین روش برای تشویق به خواندن کتاب بعدی است. مثلا اگر در فیلمی، یا داستانی ... به کلمه ی "دانشمند" یا "دایناسور" برخورد و در مورد معنای آن سوال کرد، برای او کتابی در رابطه با دانشمندان یا دایناسورها تهیه کنید و در نوبت مطالعه قرار دهید. با این کار کودک روش جستجو و تحقیق را می آموزد و یاد می گیرد پاسخ پرسش هایش را در کتاب ها پیدا کند.
- از کودکتان بخواهید برای کارهای خوب شخصیت های داستان نام بگذارد. برای نمونه اگر می خوانید که: "مریم هر روز صبح به پدر و مادر سلام می کند" نام این کار "احترام گذاشتن" است. یا اگر "مریم در درس ها به خواهر کوچکش کمک می کند" این یعنی مریم دختر "مهربانی" است و ... و از او بخواهید برای این ویژگی ها، نمونه هایی بیاورد که خودش هم می تواند انجام دهد. به این صورت کودک کارهای خوب/ بد و درست/ نادرست را می آموزد و نیز خلاقیتش برای انجام کارهای خوب و درست تقویت می شود.
- همچنین خود شما کارهای خوب و بد شخصیت های داستانی را برای او توضیح دهید و علت درست و نادرست بودنش را هم بگویید و از او بخواهید بگوید کدام کار خوب را بلد است مثل آن شخصیت انجام دهد. می توانید برچسب های ستاره یا گل تهیه کنید و از کودک بخواهید هرجای داستان که فکر میکند یک نفر کار خوبی انجام داده کنار اسم او در کتاب یک برچسب بچسباند. این کار برای کودکان خیلی جذاب است و نیز با این روش به نوعی، الگو برداری از یک شخصیت مثبت را یاد می گیرد. و نیز کودک یاد می گیرد که چرا یک کار درست و دیگری غلط است و با فلسفه ی اخلاق آشنا می شود.
کتابک خواندن مطالب زیر را به شما پیشنهاد می کند:
