متن کامل سخنرانی فرشته دباغ، مسئول اجرای برنامه‌ی «با من بخوان» در محمودآباد و آموزشگر تخصصی خواندن با نوزاد و نوپا در نخستین همایش دوسالانه «با من بخوان»:
«دو سال نخست زندگی مرحله‌ای مهم و حیاتی در رشد ذهنی، زبانی و اجتماعی کودکان است و در این دوران نقش تعیین‌کننده‌ی نخستین آموزگاران، یعنی پدر و مادر، در گسترش دایره‌ی واژگان، قدرت تمرکز و پایه‌ریزی آنچه فرزندانشان برای مهارت‌های سخن گفتن، خواندن، نوشتن و برقراری ارتباط نیاز دارند، انکار‌ناپذیر است. امروزه ثابت شده است عادت و علاقه به خواندن از دوران نوزادی یا حتی زمانی که کودک در شکم مادر است، آغاز می‌شود.
امروزه ثابت شده است که نوزاد از آخرین ماه‌های بارداری مادر می‌تواند بشنود و از لحظه‌ی تولد در حال یاد گرفتن واژههاست. کودکان از حدود دو سالگی شروع به سخن گفتن می‌کنند. در واقع مغز نوزاد از همان لحظه تولد تا دو سالگی در حال جذب زبانی است که در پیرامونش به کار رفته است. در واقع فراگیری مهارت‌های خواندن و نوشتن به یک‌باره از زمانی که کودک به مدرسه می‌رود آغاز نمی‌شود، بلکه کودک از ابتدای تولد در حال یادگیری و غوطه‌ور شدن در دنیای واژههاست. هر واژه‌ای که برای نوزاد بیان می‌شود یک اتصال مغزی ایجاد می‌کند که سبب رشد مغز نوزاد می‌شود. این واژه‌ها خوراک مغز نوزاد هستند و در حقیقت هر زمان که برای نوزاد کتابی خوانده می‌شود، پایه‌های سواد، یادگیری و ارتباط عاطفی و اجتماعی برای همه طول زندگی در او در حال شکل‌گیری است.
بر اساس نظرات کارشناسان کودک، جنین از شش ماهگی در شکم مادر قادر به شنیدن است و به صداهای خارج از رحم مادر واکنش نشان می‌دهد. صدای مادر را از سایر صداها تشخیص می‌دهد. حتی برنامه‌های تلویزیونی‌ای را که مادر می‌بیند و یا موسیقی‌ای را که گوش می‌کند نیز می‌شنود و به آن واکنش نشان می‌دهد. مادر باردار می‌تواند با جنین خود صبحت کند، او را نوازش کند و برایش شعر و قصه بگوید. او به شما گوش می‌دهد. لمس شدن را می‌فهمد و این رابطه خوشایند با مادر و حتی پدر باعث می‌شود مغز کودک بهتر رشد کند. پس از تولد نیز این روند با سرعت و اهمیت بیشتری دنبال می‌شود. کارشناسان کودک بر این باورند که اگر در دوران نخست زندگی با کودک سخن گفته نشود، برایش کتاب خوانده نشود و یا واژه‌های زیادی به گوشش نرسیده باشد، بخش‌های اصلی ساختار زبان که برای خواندن مهم و ضروری است در مغز کودک شکل نمی‌گیرد. صحبت کردن، شعر، لالایی، کتاب و قصه خواندن نه تنها برای رشد زبانی کودک مهم است بلکه منجر به حس نزدیکی و تقویت مهارت‌های عاطفی، شناختی و اجتماعی او می‌گردد.
بر اساس این پایه‌های تئوری، موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان و برنامه‌ی با من بخوان، بخشی از فعالیت‌های خود را به ترویج خواندن با نوزادان و نوپایان اختصاص داده است تا با آگاه ساختن و توانمند کردن مادران و پدران به ویژه در خانواده‌های کم‌درآمد، در جهت کتاب خواندن و گفتوگو با کودکان از همان بدو تولد گام بردارد
موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان با پشتیبانی نیکوکاران در چند منطقه برنامه‌ی خواندن با نوزاد و نوپا را اجرا می‌کند. با بازخوردهای موفقیت‌آمیز این تجربه‌ها می‌توان امیدوار بود با گسترش این برنامه، نوزادان و نوپایان بیشتری از ارتباط و گفت‌وگویی پربار بهره‌مند شوند و از راه کتاب و بلندخوانی، از رشد واژگانی، ذهنی و اجتماعی آنان پشتیبانی شود.
این برنامه تا کنون در سه منطقه و مرکز اجرا شده و به نتایج شگفت و قابل‌توجهی دست یافته است. این سه مرکز عبارت‌اند از:
- گروه مادر و نوزاد منطقه حصه اصفهان
- گروه مادر و نوزاد محمودآباد شهرری
- خواندن با نوزادان در شیرخوارگاه آمنه
شیوه‌ی اجرای برنامه خواندن با نوزاد و نوپا در طرح با من بخوان
برنامه خواندن با نوزاد و نوپا چند بخش دارد:
الف - برگزاری کارگاه‌ها برای مادران و پدران جوان و آنان که با نوزادان و نوپایان سروکار دارند
ب- ارائه کیسه کتاب‌ها و لوازم مناسب برای تضمین رشد همه‌جانبه کودکان
ج – پیگیری و راهنمایی والدین برای اجرای شیوه‌های آموخته با فرزندانشان
این برنامه در دو مرحله اجرا می‌شود:
در محله اول در طی یک ماه چهار جلسه که هفته‌ای یک جلسه با مادران تشکیل می‌شود. در مرحله‌ی دوم هر سه ماه یک نشست برگزار می‌شود و به این ترتیب مادران به مدت یک سال تحت پوشش طرح با من بخوان قرار می‌گیرند.
کتاب «خواندن با نوزاد و نوپا: چگونه به نوزاد و نوپای خود کمک کنیم تا دنیای واژه‌ها را کشف کند؟» راهنمایی است کاربردی که به زبان ساده به مادران و پدران جوان نشان می‌دهد که چگونه می‌توانند با داشتن برنامه بلندخوانی روزانه، از دوره نوزادی و نوپایی، رشد همه‌جانبه و موفقیت فرزندانشان را در زندگی پشتیبانی کنند. این کتاب نوشته کارولین بلیک مور و باربارا وستون رامیرز است و در سال ۱۳۹۳ انتشارات موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان آن را با ترجمه زهره قایینی منتشر کرده است. آموزش‌های برنامه خواندن با نوزاد و نوپا بر پایه‌ی رهنمودهای این کتاب اجرا می‌شود. این کتاب در همان جلسه‌‌ی اول در اختیار مادران قرار می‌گیرد.
جلسه اول: قبل از ورود مادران به کلاس تصاویری از کتابخوانی با نوزاد و واکنش نوزاد در هنگام کتابخوانی و همچنین گزیده‌هایی از نوشته‌های کتاب خواندن با نوزاد و نوپا به دیوار کلاس نصب می‌شود و به مادران فرصت داده می‌شود تصاویر و نوشته‌ها را با دقت ببینند و بخوانند و آن‌هایی که سواد دارند یادداشت‌برداری کنند. مرحله بعد مادران آنچه دیدن و برایشان جالب و یا سوال برانگیز بوده گفتوگو کنند. در ادامه آموزشگر گفتوگو را به سمت کارکرد مغز نوزاد و اهمیت و سودمندی خواندن برای نوزاد هدایت می‌کند. اولین کیسه کتاب خواندن با نوزاد و نوپا به آن‌ها اهدا می‌شود. این کتاب دربردارنده‌ی:
- بروشور برنامه خواندن با نوزاد و نوپا. این بروشور به معرفی برنامه خواندن با نوزاد و نوپای طرح با من بخوان و دلایل، محورها، هدف‌ها و مراحل آن می‌پردازد.
- مجموعه کتاب نخستین کتابخانه من. این مجموعه شش جلدی، کودکان را با آوای جانوران، اعداد، اشیا، خوراکی‌ها و رنگ‌ها آشنا می‌کند و در رشد دیداری، شنیداری و شناختی کودک موثر است. این کتاب‌ها با یک کتابخانه کوچک پارچه‌ای همراه است که کتاب‌ها در آن قرار می‌گیرند و در اتاق نوزاد آویزان می‌شود.
- دو عدد مکعب پارچه‌ای که نرم و قابل‌انعطاف و دارای لایه‌ی مخصوص برای ایجاد صدا هستند. این مکعبها با تصاویر جذاب و رنگ‌های شاد به زبان‌آموزی کودک کمک می‌کنند و برای تقویت ماهیچه‌های کوچک دست کودک مناسب هستند. این مکعبها قابلیت شست‌وشو دارند و برای کودکان سه‌ماهه و بالاتر مناسب‌اند.
در این جلسه نمونه‌های خواندن به شکل عملی به مادران آموزش داده می‌شود. اینکه روزی ۵ الی ۱۰ دقیقه برای نوزاد کتاب بخوانند، واکنش او را یادداشت و عکس یا فیلم بگیرند. به آنان توصیه می‌شود کتاب خواندن با نوزاد صفحاتی که تعیین‌شده مطالعه کنند و اگر اشکالی یا سوال بود در جلسه بعد بپرسند.
جلسه دوم: با آوردن عروسک دست‌ساز به کلاس آموزشگر با عروسک شروع به خواندن شعر و لالایی می‌کند و مادران هم به شکل عملی با نوزاد خود این کار را انجام میدهند. در ادامه ۸ اصل خواندن برای نوزاد برای مادران شرح داده می‌شود و درباره‌ی به ویژگی‌های زبان مادرانه با آنان گفتوگو می‌شود. همراه با کار عملی آموزشگر و مادران این موارد را اجرا می‌کنند.
جلسه سوم: مادران بر حسب گروه سنی نوزادشان گروه‌بندی می‌شوند.۰-۴ ماهه، ۴-۸ ماهه، ۸-۱۲، ۱۲-۱۸ ماهه و ۱۸-۲۴ ماهه تقسیم می‌شوند. از مادران خواسته می‌شود که بر اساس کتاب خواندن با نوزاد و نوپا و بخش مربوط به ویژگی‌های نوزاد و شش مرحله بلندخوانی با نوزاد، هر آنچه متوجه شده‌اند برای بقیه بیان کنند و به این ترتیب یک گفت‌وگوی گروهی برقرار می‌شود.
جلسه چهارم: مادران با توجه به آموخته‌های خود، از تجربه خواندن با نوزادشان می‌گویند. سپس پارچه، قیچی، سوزن و نخ در اختیارشان قرار می‌گیرد و هر گروه با یک موضوع (اعداد، اشکال، رنگ‌ها ،میوه‌ها، جانوران، اشیاء) کتاب‌سازی انجام میدهند. به مادران یادآوری می‌شود تا برای سه ماه آینده و نشست بعدی تجربیات خواندن با نوزادشان را با عکس و فیلم و یا یادداشت‌برداری همراه خود بیاورند و برای نوزادشان کتاب‌های دست‌ساز بسازند.
دو تا سه ماه بعد، نشست بعدی انجام برگزار می‌شود. مادران انتقال تجربه می‌کنند. کتاب‌های دست‌ساز خود را به نمایش می‌گذارند. در این جلسه دومین کیسه کتاب خواندن با نوزاد و نوپا شامل:
- مجموعه کتاب‌های مقوایی اما نوشته یوتا باوئر
- یک نمونه کتاب پارچه‌ای
به این ترتیب و با همین روند در طول یک سال مادران تحت پوشش طرح قرار می‌گیرند و هر سه ماه یک پکیج کتاب به آنان اهدا می‌شود. به این روش مادران در هر نشست به تجارب جدیدی دست پیدا می‌کنند.
دستاوردها و تاثیرات برنامه خواندن با نوزاد و نوپا
طرح با من بخوان و خواندن با نوزاد و نوپا تاثیر بسیار خوبی بر مادران نوزادان و حتی پدران داشته و مورد استقبال خانواده‌ها قرار گرفته است. مادران این چنین اظهار نظر می‌کردند:
مادری می‌گوید من فکر می‌کردم که نوزادم را فقط باید سیر کنم، تمیز و یا بخوابانم‌اش، با آموزش‌هایی که گذراندم متوجه شدم که باید با او حرف بزنم و کتاب بخوانم، شعر بخوانم، لالایی بخوانم. مادر دیگری می‌گفت رفتارم با کودکم تغییر کرده، با زبانه مادرانه با او حرف می‌زنم و او به من می‌خندد، باحوصله شدم، یا اینکه من وقتی فرزندم گریه می‌کرد می‌رفتم سراغش و یا شیر می‌دادم یا تمیزش می‌کردم غیر از این طرفش نمی‌رفتم ولی حال یاد گرفتم که باید برایش وقت بگذارم. همسرم به من می‌گوید رفتارت با فرزندمان خیلی بهتر شده است و مهربان شده‌ای و توجه بیشتر می‌کنید، کاش زودتر از این آموزش‌ها را یاد می‌گرفتی، فرزندم نسبت به فرزند اولی خیلی باهوش‌تر است و خیلی کنجکاوتر، کتاب که برای نوزادم می‌خوانم فرزند بزرگ‌ترم گوش می‌دهد و خیلی علاقه به کتاب خواندن پیدا کرده است، فرزند بزرگ‌ترم از من یاد گرفته و برای نوزادمان کتاب می‌خواند و هر روز به من یادآوری می‌کند که برایشان کتاب بخوانم. مادری می‌گفت در جلسات اول خجالت می‌کشیدم خودم را معرفی کنم و یا با مادران دیگر ارتباط برقرار کنم، ولی حالا اعتمادبه‌نفسم بالا رفته و ارتباط خوبی با مادران برقرار کرده‌ام و مرتب از تجربیات آن‌ها استفاده می‌کنم. و دوستان جدیدی پیدا کرده‌ام.
طی دو سالی که از طرح با من بخوان می‌گذرد مادران و کودکان پیشرفت چشمگیری داشته‌اند تعدادی از مادران که بی‌سواد یا کم‌سواد بودند به ضرورت باسواد شدن پی بردند و باعث شد در کلاس‌های نهضت سوادآموزی شرکت کنند و تعداد قابل توجهی از مادران با سواد شده و خواندن با کودکشان توسط خودشان انجام می‌شود و احساس خوشایندی پیدا کرده‌اند مادران عضو کتابخانه شده‌اند و از کتاب‌های کتابخانه برای خود و کودکانشان استفاده می‌کنند. مادرانی که قبلا در رخوت و سستی و بی‌انگیزگی زندگی روزمره خود را سپری می‌کردند در حال حاضر به علت ارتباط‌های جدید و آموزش به مادرانی خوشحال و امیدوار به زندگی تبدیل شده‌اند. در کلاس خیاطی شرکت می‌کنند به این امید که خیاطی یاد بگیرند تا بتوانند برای خانواده لباس بدوزند. و یا اینکه بتوانند در آینده شغلی داشته وکمک خرج خانواده باشند؛ و تعدادی از مادران برای نوزاد خود با پارچه همراه با عشق و علاقه کتاب درست کرده اند. مادران خواهان برگزاری کلاس های رفتار با کودک و نوجوان شدند تا یاد بگیرند با مشکلات رفتاری کودک و نوجوان خود چگونه برخورد کنند.
در نمایشگاه با من بخوان تعدادی از نمونه کارهای این مادران به نمایش گذاشته شده است. از شما دعوت می کنیم که حتما از این بخش دیدن کنید.
لازم به ذکر است که برنامه خواندن با نوزاد و نوپا در شیرخوارگاه آمنه به شکلی متفاوت اجرا شده است. با پیگیری‌های فراوان از مهرماه ۹۴ مسئولان شیرخوارگاه موافقت کردند که برنامه خواندن با نوزاد و نوپا به طور رسمی در بخش نوزادان این شیرخوارگاه آغاز شود. همچنین مسئولان شیرخوارگاه موافقت کردند که کارشناسان موسسه کتابخانه‌ای مناسب برای نوزادان و نوپایان در این بخش برپا دارند.
یکی از آموزشگران دلسوز برنامه‌ی با من بخوان، از آن تاریخ تا به امروز پیوسته هفته‌ای دو بار در این شیرخوارگاه حاضر شده و به کتابخوانی با نوزادان و نوپایان این مرکز پرداخته است. او با پیگیری، بردباری و محبت بی‌دریغ خود توانسته است تغییرات مثبت چشمگیری در روند رشد زبانی، اجتماعی و عاطفی این کودکان ایجاد کند.
اینک با اجرای برنامه خواندن با نوزاد و نوپا و تاثیرات چشمگیر آن بر این کودکان مربیان شیرخوارگاه آمنه که در روزهای نخست با کنجکاوی می‌پرسیدند: کتاب خواندن برای نوزاد چه فایده‌ای دارد؟ مگر نوزاد هم چیزی می‌فهمد؟ چرا این قدر با این‌ها حرف می‌زنید؟ آیا اگر با بچه‌های بزرگ‌تر کار کنید، بهتر نتیجه نمی‌گیرید؟… دریافته‌اند که گفتوگو و خواندن با نوزادان سودمندی‌های روحی و جسمی زیادی برای آن‌ها به ارمغان خواهد آورد.»
