اگر کودکم از خوابیدن هراس دارد، واکنش من چگونه باید باشد؟
گوش کنید و درکش کنید
کوشش کنید ترس کودکتان را درک کنید. هرگز او را مسخره نکنید، و یا ترسش را نادیده نگیرید.
اطمینان‌بخشی
بسیار مهم است به کودکی که ترسیده، اطمینان دهید در امان است و این واکنش را بارها و بارها تکرار کنید.
آموزش مهارت‌های مقابله‌ای
به کودکتان مهارت‌های رویارویی با ترس‌هایش را آموزش دهید و راه‌های جانشین برای واکنش به آن‌ها را برایش بگویید. برای نمونه، این که شجاع باشد و مثبت فکر کند. شما نمونه‌هایی از غلبه بر ترس‌تان را می‌توانید برای او بازگو کنید. همچنین با کمک کتاب‌های کودکان و با داستان‌هایی که در آن قهرمان داستان بر ترس خود پیروز شده است، این مهارت‌ها را برایش ملموس‌تر کنید.
از تاریکی لذّت ببرید
بودن در تاریکی سرگرم‌کننده است. چراغ‌قوه بازی کنید. بازی‌هایی مانند کشف گنج و جست‌وجو برای چیزهایی که در تاریکی می‌درخشند، ترس کودک از تاریکی را می‌تواند بشکند.
از خلاقیت و تخیل خود کمک بگیرید
از تخیل خود کمک بگیرید و با ترس‌های خیالی مانند هیولاها بجنگید. بسیاری از خانواده‌ها «اسپری هیولا» را یک راه بسیار کارآمد برای کمک به کودک معرفی کردند. گاهی یک حیوان خانگی بسیار کمک‌کننده می‌تواند باشد. حتی در اندازه یک تُنگ ماهی در کنار تختخواب. هرگاه توانستید، از کودک در ایجاد حس مهار و مدیریت این شرایط، فعّالانه مشارکت بگیرید.
ابزار امنیّت!
به کودکتان یاری کنید تا از یکشی، مانند ابزاری برای ایجاد امنیت کمک بگیرد که با همراه داشتن آن در طول شب، حضورش به کودک آرامش دهد.
چراغ شب؟؟ چراغ‌خواب
یک چراغ‌خواب کمک خوبی می‌تواند باشد. این چراغ‌ها تا هنگامی که مانع خوابیدن کودک نشوند، به آرامش و موضوع ترس او می‌توانند کمک کنند. مورد دیگر، باز گذاشتن در اتاق کودک است که با این کار، کودک حس نکند از بقیه خانواده جدا شده است.
دور کردن کودک از دیدن برنامه‌های ترسناک تلویزیونی
کودک را از دیدن برنامه‌های ترسناک تلویزیونی، داستان‌های ترسناک، فیلم‌های ترسناک و هر چیزی که به ترس او دامن می‌زند، دور نگه‌دارید.
تمرین‌های آرامش‌بخشی
به کودک خود راه‌های آرامش‌بخشی را بیاموزید تا در رختخوابش آرام بگیرد و بخوابد. برای نمونه، تصویرسازی‌های آرمش‌بخش مانند تصور این‌که در ساحل دریا آرام دراز کشیده است یا غروب خورشید را تماشا می‌کند. با این کار ذهن کودک را از ترسش می‌توان منحرف کرد. همچنین این رفتار از نظر جسمی نشدنی است که بترسید ولی آرام باشید.
در طول روز مواردی که کودک را می‌ترساند، بیابید، و با او درباره آن‌ها گفت‌وگو کنید، و این‌که چگونه در شب می‌تواند کم‌تر بترسد. همچنین در روز اعتماد به‌نفس کودکتان را تقویت کنید. اگر در طول روز احساس آرامش کند، در شب نیز بیش‌تر احساس امنیت خواهد کرد.
محدودیت ایجاد کنید
هنگامی که به کودک خود اطمینان می‌دهید، باید محدودیت‌هایی نیز تعریف کنید. با ایجاد محدودیت، ترس کودکتان را مهار و از پیشرفت آن پیشگیری کنید. در کنار این محدودیت‌ها، رفتارهای مناسب او را تشویق کنید؛ برای نمونه به او یادآوری کنید که گریه و سروصدا کردن در رختخواب ممنوع است.
مجبورش کنید در رختخوابش بماند
او را تشویق نکنید که از رختخوابش بیرون بیاید. او باید در رختخوابش بماند و بفهمد که در امنیت است و بر ترس‌هایش غلبه کند. خیلی بهتر است که شما در اتاقش بمانید تا او به اتاق شما بیاید. اگر برای کودک سخت است که در اتاقش بماند و بسیار ترسیده است در مواردی خاص با او می‌توانید بمانید تا بخوابد. مراقب باشید این رفتار را زیاد انجام ندهید، حتی دو شب پیاپی پیش او نمانید، شاید به حضور شما وابسته شود. اگر نیمه‌شب کودک به اتاق شما آمد، بهتر است او را آرام به اتاقش ببرید و در رختخوابش بخوابانید.
به او سر بزنید
اگر کودکتان نسبت به این‌که اتاقش را ترک کنید حساس است، مرتب هنگام خوابیدنش به او سر بزنید. بهتر است رفت‌وآمد شما به اتاق کودکتان هر پنج یا ده دقیقه باشد تا این‌که برای گریه یا فریاد او به اتاقش بروید.
امتیازدهی ستاره‌ای
برخی از کودکان برای جلب توجه، ترس از شب را بهانه می‌کنند. اگر دلیل ترس او این است، ماجرا را تغییر دهید. به او بگویید که اگر شجاع باشد و شب را در اتاقش بخوابد، به او بسیار افتخار خواهید کرد، و با هربار انجام دادن این کار، یک ستاره امتیاز مثبت به او بدهید. هنگامی که شمار ستاره‌های امتیازش به اندازهٔ مشخص رسید، او را به پارک ببرید، یا اجازه دهید برنامه تلویزیونی دلخواهش را ببیند و یا همراه با شما کیک شکلاتی بپزد.
چه علت‌هایی باعث ترسیدن کودک از خوابیدن می‌شود؟
ترس‌ها و کابوس‌های شبانه در میان کودکان، به‌ویژه در کودکان پیش از دبستان بسیار رایج است، ولی این واکنش در کودکان دبستانی و نوجوانان نیز گاهی دیده می‌شود. این ترس‌ها بخشی از رشد طبیعی کودک است، زیرا تخیل کودک درحال نمو است و کودکان یاد می‌گیرند چیزهایی در این دنیا هست که شاید به او آسیب بزنند. گاهی نیز ریشه این ترس‌ها از تجربه‌های ترسناک کودک است؛ از ترسیدن از یک سگ بزرگ تا تماشای تصادف خودرو در برنامه تلویزیونی.
اما گاهی به نظر می‌رسد این ترس‌ها هیچ علت آشکاری ندارند. درگیری‌های خانوادگی و خشم پدر و مادر نیز در ترس کودک می‌توانند مؤثر باشند. هر چیزی که احساس‌های کودک را برانگیخته کند، به بیش‌تر شدن ترس و نگرانی او خواهد انجامید. همچنین کودکان در دوره‌های گوناگون رشدشان، ترس‌های مختلفی را تجربه می‌کنند. آن‌ها در سن پایین، بیش‌تر از هیولاها و دیگر موجودات تخیلی می‌ترسند. در حالی‌که در سن بالاتر، خطرهای واقعی‌تر مانند دزدها و رویدادهای طبیعی آن‌ها را به وحشت می‌اندازد.
برخی از کودکان یاد گرفته‌اند ترس‌شان را بهانه‌ای برای نخوابیدن کنند. از سوی دیگر، کودکان و نوجوانانی هستند که به‌راستی اختلال نگرانی دارند و این اختلال خواب‌شان را نیز آشفته می‌کند. بیش‌تر این کودکان و نوجوانان در روز نیز نگرانی‌های بسیاری دارند، یا مواردی هست که درباره‌شان بسیار ناراحتند و یا از آن‌ها دوری می‌کنند.
چگونه به کابوس‌های کودکم باید واکنش داشته باشم؟
کودک شما، به‌ویژه خردسال، پس از کابوس به اطمینان و امنیت نیاز دارد. نیاز است که در روند نمو کودک، شما نیز مهارت‌های رویارویی با ترس را به او آموزش دهید تا هنگام نگرانی یا ترس آن‌ها را به‌کار گیرد. متأسفانه شما همیشه هنگامی که کودکتان کابوس می‌بیند، در کنارش نخواهید بود. برای نمونه، هنگامی که در خانه کس دیگری مانده یا از سوی دبستان به اردو رفته است. مهم نیست کودک شما چند ساله است، ذهنیت اطمینان‌بخش راهی طولانی برای ایجاد احساس امنیت در برابر ترس‌ها و کابوس‌ها به شمار می‌آید.
کارهای دیگری نیز هست که شما با آن‌ها به کودکتان می‌توانید کمک کنید. به‌ویژه در پیوند با فرزندان کم‌سن‌تر، یک وسیله مانند عروسک دلخواه یا پتویی که به کودک در رختخواب احساس آرامش و امنیت دهد. از نکته‌های دیگر که به او می‌تواند کمک کند در طول شب کم‌تر از رختخوابش بیرون بیاید، آموزش روش‌های آرامش‌سازی است.
به کودک بیاموزید صحنه‌های آرامش‌بخش مانند ساحل آرام دریا، غروب آفتاب و یا صدای آبشار را تصور کند. این تصویرسازی به او کمک می‌کند که پس از یک خواب بد یا کابوس، احساس آرامش کند. به کودک بیاموزید به کمک نیروی تخیلش، پایان دیگری را برای خواب‌های بدش بازگو کند. یک دریم کچر (کابوس‌گیر) از بالای تختش آویزان کنید تا رویاهای بد او را بگیرد از کودک خود بخواهید کابوس‌هایش را نقاشی کند و با این کار آن‌ها از ذهنش بیرون کند.
منبع:
Owens, J. A. & Mindell, J. A. (2005). Take Charge of Your Child's Sleep: The All-in-One Resource for Solving Sleep Problems in Kids and Teens. New York: Marlowe and Co.
