کودکان دبستانی بیش ازهر چیز شادی و بازی را دوست دارند. تکلیف و تحمیل، روح کودکانه‌ی آن‌ها را می‌آزارد و ازآنچه ممکن است حتی به سود آن‌ها باشد، گریزان می‌کند.
موضوع سخن من برانگیختن شوق و بخشیدن لذت خواندن به کودکانمان است. این کار چندان آسان به نظر نمی‌رسد، اما خیلی هم سخت نیست، تنها باید فکر کرد و ابتکار و حوصله به خرج داد. برای پرورش علاقه‌ی کودک به کتابخوانی باید به سه عامل مهم توجه کرد:
- انتخاب روش کتابخوانی
- انتخاب کتاب و موضوع مناسب
- انتخاب زمان مناسب
انتخاب روش کتابخوانی
برای کودک در سال‌های اول دبستان دل‌چسب است که همراه پدر یا مادرش که کتاب را برای او بلند می‌خواند، تصویرهای کتاب را نگاه کند، معنای واژه‌های نادانسته را بپرسد و به کشف دنیای پرراز و رمز واژگان بپردازد و از آن‌ها رمزگشایی کند، از شادی‌های قهرمان داستان بخندد، برای پیروزی‌اش دعا کند و برای مشکلاتش راه‌حل بیابد. کسی که کتاب را برای کودک می‌خواند، باید از پیش با متن آن آشنا باشد. چند بار به‌تنهایی کتاب را بخواند تا بتواند اوج و فرود داستان را با لحن و زبان بدن خود به کودک انتقال دهد. باید از این توانایی برخوردار باشد که کودک را در شادی‌های متن سهیم کند، او را در گذرگاه‌های پرپیچ‌وخم در کنار قهرمان داستان قرار دهد تا کودک برای گذر از فراز و نشیب‌های زندگی واقعی آماده شود. در هنگامه‌ی داستان، از خواندن بازایستد و از کودک بپرسد اگر او به‌جای قهرمان داستان بود، چه می‌کرد. به‌این‌ترتیب به شکل غیرمستقیم، کودک را به چاره‌اندیشی و تفکر برای حل مسئله رهنمون شود. فعالیت‌های کناری در گسترش درک کودک از داستان و افزایش لذت و علاقه‌ی او به خواندن تأثیرگذار خواهد بود. این فعالیت‌ها گستره‌ی بزرگی را دربرمی گیرند، از بازگویی داستان از سوی کودک و نقاشی بخش‌هایی که برای کودک گیراتر بوده است گرفته تا درست کردن عروسک‌های انگشتی شخصیت‌ها با مشارکت خود او و اجرای نمایش با آن‌ها، ساخت شخصیت‌ها و صحنه‌ها با گل و سفال، اجرای نمایش خلاق از داستان با شرکت اعضای خانواده، درست کردن کلاژ همراه پدر، مادر، برادر یا خواهر بزرگ‌تر، اظهارنظر درباره‌ی تصویرها که سبب افزایش دقت در مشاهده و تقویت حس زیبایی‌شناسی او خواهد شد، کتاب سازی تصویری با کمک بزرگ‌ترها و تشویق او به نقل داستان به زبان خودش.
انتخاب کتاب و موضوع مناسب
کار با کودکان دبستان درزمینه‌ی ترویج کتابخوانی، به من آموخت که بهتر است کار خواندن را با متن‌های آهنگین و ریتمیک آغاز کرد. بلندخوانی شعرهایی که روح، خواسته‌ها و نیازهای کودکانه در آن‌ها بازتاب دارد، برای آن‌ها بسیار لذت‌بخش است. ممکن است خیلی از ما بزرگ‌ترها بسیاری از شعرهای کتاب‌های دوره‌ی دبستانمان را فراموش کرده باشیم، اما فکر می‌کنم بیشتر ما شعر «باز باران با ترانه« را اگرنه به شکل کامل، اما بیشتر بخش‌هایش را به یاد داریم. می‌دانید چرا؟ چون پر از تصویرهای ذهنی زیبا، حرکت و جنبش و سرزندگی کودکانه است. ما تصویر کودکانه‌ی خود را در این شعر بازمی‌یابیم، انگار که رو به روی آینه‌ای ایستاده‌ایم و خود را تمام‌قد در آن می‌بینیم. هیچ‌کس در این شعر به ما هشدار نمی‌دهد: »مبادا خیس بشوی! سرما می‌خوری! لباس‌هایت گلی می‌شوند!«. ما با این شعر از روی برکه‌ها می‌پریم، از تماس قطره‌های باران با بدنمان لذت می‌بریم، از مواهب طبیعت بهره‌مند می‌شویم و با آن احساس یگانگی می‌کنیم. خواندن چنین شعرهایی که شیطنت‌ها و بازیگوشی‌ها و گاه کلک‌های کودکانه‌ی کودک را به او بازمی‌نمایانند و به شکل غیرمستقیم او را به خودش می‌شناسانند، به نظر من اولین گام برای علاقه‌مند کردن کودک به مطالعه است. به‌جز این، آشنا کردن کودک با ادبیات شفاهی و پیش از همه لالایی‌ها و متل‌ها و بازی‌های سنتی، انجام این بازی‌ها که بیشتر گروهی هستند، دادن تکلیف به بچه‌ها برای گرد‌آوری لالایی و متل‌های زادگاه خود یا پدر و مادرشان، هم آن‌ها راهم با میراث ادبی و فرهنگی میهنشان آشنا می‌کند، هم روابطشان را با بزرگ‌ترهای فامیل که باید برای گرد‌آوری ادبیات شفاهی به آن‌ها مراجعه کنند، تحکیم می‌بخشد و هم به شکل‌گیری پایه‌های هویت ملی در آن‌ها کمک می‌کند. در این میان ادبیات کلاسیک را فراموش نکنید. بازنویسی‌های ارزشمندی از شاهنامه فردوسی، قصص قرآن، مثنوی مولوی و مرزبان‌نامه و... در بازار نشر در دسترس هستند که هم می‌توان آن‌ها را بلند خوانی کرد و هم برخی‌ها را کودکان سال‌های آخر دبستان خود می‌توانند بخوانند. از داستان‌های شاهنامه، زال و سیمرغ، کشف آتش، هفت‌خان رستم و ضحاک و کاوه آهنگر به سبب وجود شخصیت کودک، موضوع کشف تصادفی آتش، هیجان و تحرک و پیروزی خیر بر شر، برای کودکان این گروه سنی مناسب‌اند. از مثنوی، می‌توانید داستان طوطی و بازرگان، حکایت مرد بقال و طوطی و... از قصص قرآن، حکایت کشتی نوح، یونس در دهان ماهی، ابراهیم و اسماعیل و... را برای بلندخوانی یا پیشنهاد مطالعه به کودکان انتخاب کنید.
انتخاب زمان مناسب
کودکان این گروه سنی، مشکلات ویژه‌ی خود رادارند. برای آموختن مهارت‌های زندگی از راه کتاب مطالعه‌ی کتاب‌های مربوط به موضوعات مهم جهان امروز، همچون بهداشت، روابط خانوادگی مشارکت، فناوری‌های نو، صلح و دوستی، پرهیز از خشونت، محافظت خود از استثمار و سو استفاده‌ی جنسی، حقوق کودک، موضوعات مربوط به روان‌شناسی تربیتی ازجمله اعتمادبه‌نفس، مبارزه با ترس‌های بی‌مورد، حسادت، خودپسندی بیش‌ازاندازه، پرخاشگری، اندوه، دیگر دوستی و... را در برنامه‌ی مطالعاتی کودکان بگذارید و اهمیت این دسته از موضوعات را هرگز دست‌کم نگیرید.
خواندن بخش‌های سرگرم‌کننده‌ی نشریه‌های کودکانه، ازجمله لطیفه‌ها، معماها، حل جدول‌ها با مشارکت کودک، خواندن شعرها، داستان‌های کوتاه یا دنباله‌دار آن‌ها را نیز فراموش نکنید. خیلی از کودکان گریزان از مطالعه که حوصله‌ی خواندن کتاب‌ها و داستان‌های بلند را نداشته‌اند، با عادت به خواندن نشریه‌های کودکانه به مطالعه علاقه‌مند شده‌اند.
کتاب‌های پیشنهادی برای بلندخوانی و مطالعه‌ی کودک
- مجموعه تاریخ ادبیات کودکان ایران، انتشارات چیستا
- کتابشناسی‌های سالانه شورای کتاب کودک (برای انتخاب کتاب بنا بر گروه سنی)
- مجموعه قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب نویسنده مهدی آذر یزدی، انتشارات امیرکبیر، کتاب‌های شکوفه
- مجموعه کتاب‌های سبز و کتاب‌های سفید شرکت انتشارات فنی ایران
