این موزه با عنوان «موزه کودک کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» درتاریخ 20 مهر ماه سال 1379 در مساحتی به وسعت 500 متر مربع تاسیس گردید.
هدف از تاسیس این موزه، حفظ آثار، منابع و تولیدات ارزشمند کانون از سال‌های آغازین افتتاح کانون پرورش فکری تا به حال بوده است. دربیست سالی که از عمر موزه می‌گذرد، گنجینه‌ای ارزشمند و فاخر از تصویرگری هنرمندان برجسته، منابع صوتی و تصویری، پوستر، ماکت، عروسک‌های نمایشی و آیینی، نشان و تندیس، تجهیزات کاربردی و اسناد و مدارک معتبر در حوزه هنر و ادبیات کودک، سازماندهی ومجموعه‌سازی شده‌اند. این آثار و منابع در‌بخش نمایشی در معرض دید علاقه مندان و بازدید کنندگان فردی یا گروهی (دانش آموزی، دانشجویی، اولیا و مربیان و... ) و در‌بخش مطالعاتی، پژوهشی نیزمورد بهره‌برداری اساتید، هنرمندان، پژوهشگران و دست اندرکاران فعالیت‌های مرتبط با کودک ونوجوان قرار دارد.
این موزه در نوزدهمین سال فعالیت خود، پس از انجام بازدیدها ونظارت‌های کارشناسی وزارت محترم میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، تحت عنوان «موزه ملی هنر و ادبیات کودک» ثبت گردید.
معرفی بخش‌های مختلف موزه ملی هنر و ادبیات کودک کانون پرورش فکری کودکان ونوجوانان
انتشارات کانون:
واحد انتشارات کانون از سال 1345 با هدف ترویج فرهنگ مطالعه در میان کودکان و نوجوانان شروع به فعالیت کرده واولین کتاب خود با عنوان «مهمان ناخوانده» نوشته فریده فرجام را در همان سال به چاپ رساند. این کتاب یکی از پرتیراژترین کتاب‌های کودک در نیم قرن گذشته است که تا به حال 20 بار تجدید چاپ شده و در سال 1394 توسط دفتر آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و دفتر کودک و نوجوان در فهرست میراث ناملموس قرار گرفته است.
از دیگراساتید به‌نامی که با انتشارات کانون در زمینه نویسندگی همکاری داشته‌اند می‌توان به بهرام بیضایی، احمدرضا احمدی، نیما یوشیج، جبار باغچه‌بان و... اشاره کرد. همچنین در حوزه تصویرگری کتاب کودک نیز چهره‌های شاخصی چون: نورالدین زرین کلک، فرشید مثقالی، پرویز کلانتری، علی اکبر صادقی، نیکزاد نجومی و... برای انتشارات کانون آثار تصویری زیبایی به جا گذارده‌اند.
جهت معرفی واحد انتشارات کانون در موزه، کلیه کتاب‌های منتشر شده در کانون از سال 1345 به تفکیک سال انتشار و گروه‌های سنی کودکان و نوجوانان بر روی تابلویی در قسمت ورودی موزه طراحی و معرفی شده است.
موزه علاوه بر معرفی واحد انتشارات، گنجینه‌ای از آثار تصویرگری کتاب‌های کانون از ابتدای تاسیس تا کنون را در دل خود جای داده است. از این آثار به صورت دوره‌ای، نمایشگاه‌هایی با موضوعات مختلف در محل موزه برگزار شده و برخی از این آثار نیز در نمایشگاه‌های داخلی و بین المللی به نمایش گذاشته می‌شوند. این گنجینه شامل 13000 قطعه اصل آثار تصویرگری کتاب کودک بوده و به نوعی تاریخ هنر تصویرگری کتاب کودک ایران به شمار می‌رود.
مرکز تئاتر و تولید تئاتر کانون:
در سال 1350، يكي از مراكز آموزش‌های هنری، يعني مركز تئاترکانون فعاليت خود را با تشكيل يک گروه حرفه‌ای تئاتر كودكان آغاز كرد.
بعد از گذشت دو سال از فعاليت این گروه و شناساندن اين هنر نوپا به جامعه‌ي هنری ايران، مركز تئاتر تصميم گرفت تا به دنبال اجراي «تئاتر براي كودكان»، روش آموزش «تئاتر كودكان» را براي اولين‌بار در سطح كتابخانه‌های كانون پياده و به مرحله‌ی اجرا در آورد.
از اين‌رو در سال 1352، نخستين گروه مربيان تعليم ديده در مركز تئاتر كه همگي از دانشجويان رشته تئاتر دانشكده هنرهای زيبا و دانشكده هنرهاي دراماتيک بودند به كتابخانه‌هاي كانون اعزام شدند و با تشكيل كلاس‌هاي ویژه كودكان و نوجوانان فعاليت خود را آغاز كردند. از جمله هنرمندانی که فعالیت خود را در حوزه تئاتر و تئاتر عروسکی در کانون آغاز کردند می‌توان به مرضیه برومند، راضیه برومند، رضا بابک، مریم سعادت، ایرج طهماسب، حمید جبلی، عادل بزدوده، حسن دادشکر و.... اشاره کرد.
جهت معرفی این دستاورد کانون، بخشی از موزه به ارائه نمونه‌هایی از عروسک‌های تولید شده این مرکزاختصاص یافته و بازدید کنندگان می‌توانند، با تکنیک‌ها وسبک‌های گوناگون نمایش عروسکی چون خیمه شب بازی، عروسک‌های سایه، نخی، بونراکو، میله‌ای و غیره نیز آشنا می‌شوند. (در بخشی از ویترین‌های موزه، قدیمی‌ترین عروسک‌های خیمه شب بازی ایران به نمایش گذاشته شده‌اند). همچنین قسمت‌هایی از تولیدات مرکز تئاتر کانون که به صورت تله تئاتر آماده شده است، برای مخاطبین نمایش داده می‌شود.
امور سینمایی کانون:
امور سینمایی کانون در سال 1349 با مدیریت ابراهیم فروزش و با همکاری فیلم سازان جوان آغاز به کار کرد.
پس از چندی، کلاس‌های آموزش فیلم‌سازی برای کودکان و نوجوانان عضو کتابخانه‌های کانون راه اندازی شد. آثار تولید شده توسط نوجوانان در این کلاس‌ها در جشنواره‌های جهانی فیلم‌های هشت میلی متری شرکت داده می‌شد که برخی از این آثار توانستند جوایزی را به خود اختصاص دهند. بسیاری از فیلمسازان، فیلمنامه نویسان و انیماتورهای برجسته ایرانی، فعالیت خود را از این واحدآغاز کرده و یا از اعضای مراکز کانون بوده‌اند. عباس کیارستمی، نورالدین زرین کلک، بهرام بیضایی، فرشیدمثقالی، مجید مجیدی، علی اکبر صادقی، پرویز دوایی و... ازجمله این افراد به شمار می‌روند.
در‌بخش معرفی واحد سینمایی در موزه، ماکت‌هایی از انیمیشن‌های تولید شده در کانون به چشم می‌خورد. از ماکت‌های موجود می‌توان به ماکت انیمیشن اصحاب فیل به کارگردانی علی اصغر زاده اشاره کرد. در ساخت این انیمیشن، هنرمند از تکنیک ویژه‌ای برای خلق اثر خود بهره برده است. قاب‌های نقش برجسته روایتگر صحنه‌های این انیمیشن 15 دقیقه‌ای است.
یکی از پر مخاطب‌ترین قسمتهای موزه، ماکت انیمیشن «قصه‌های بازار» به کارگردانی عبدا... علیمراد است. این ماکت با ثبت ظرافت‌هایی در ساخت و به تصویر کشیدن فضای یک بازار قدیمی نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب کرده و دقایق طولانی از بازدید موزه را به خود اختصاص می‌دهد. فیلم قصه‌های بازار شامل 3 قسمت «قصه طوطی و بقال»، «ورود به دنیای عروسکی»، «کوه جواهر» است که از دل همین ماکت و بازار کوچک بیرون آمده‌اند.
علاوه بر این دو ماکت ارزنده، بخش‌های کوچکی از ماکت انیمیشن‌های «حکایت کلاه غیبی»، «بهادر»(برنده جایزه جشنواره کن جونیور)، «ربات و کشاورز» و «کوه جواهر» نیز در ویترین‌های موزه به نمایش گذاشته شده‌اند.
سرگرمی‌های سازنده و بازی‌های رایانه‌ای:
فعالیت‌های این بخش در سال 1358 در زمینه طراحی و تولید اسباب بازی و کاردستی کودکان آغاز شد. تولید کارت‌های بازی، احجام هندسی و آموزش ماکت‌سازی ازجمله اولین فعالیت‌های سرگرمی‌های سازنده به شمار می‌روند. به تدریج فعالیت‌ها در زمینه تولید بازی و سرگرمی‌های فکری و علمی توسعه پیدا کرد و در سال‌های اخیر طراحی و تولید اسباب بازی‌های آیینی و سنتی نیز در دستور کار قرار گرفت. هدف این مجموعه تولید اسباب بازی برای کودکان و نوجوانان با توجه به نقش آموزشی این ابزار در جهت رشد و تقویت مهارت‌های مختلف و شکوفایی خلاقیت‌های آنان است.
در‌بخش معرفی سرگرمی‌های سازنده کانون درموزه، نمونه‌هایی از سرگرمی‌های علمی شامل «آسمان نما»، سرگرمی‌های خلاق فکری و کتاب سرگرمی‌های سازنده شامل جورچین‌ها، مجموعه دوباره نگاه کن، سنگ‌ها و رنگ‌ها، سنجاق‌ها، کاج‌ها و بلوط‌ها، نارگیل‌ها، چوب‌ها و ریشه‌ها، دکمه‌ها، دور ریختنی‌ها و... به نمایش گذاشته شده است.
مرکز تجربیات هنری:
مرکز تجربیات هنری کانون با هدف تولید آثارهنری بدیع، خلاقانه ومتفاوت با شیوه‌های رایج و معمول گذشته در سال 1360 با همکاری تعدادی از هنرمندان حرفه‌ای کار خود را آغاز کرد.
از جمله فعالیت‌های این مرکز می‌توان به این موارد اشاره کرد:
برپایی نمایشگاه ایران‌شناسی و معرفی تمدن و هنر ایران زمین با بهره گیری از آثار هنری فاخر درکشورهای ژاپن، کره و ایران
طراحی و تهیه نقشه حیات وحش ایران، تابلوی جاده ابریشم (که این دو اثر علاوه بر کاربرد نمایشگاهی امکان چاپ و نشر نیز داشتند) و تابلوی سرزمین انبیا که هر سه این آثار هم اینک در موزه در معرض دید علاقه مندان قرار دارند.
تهیه و تولید انیمیشن و ساخت فیلم‌های کوتاه نظیر فیلم بازگشت، تولید کتاب و تصویر‌سازی وخلق تابلوهای هنری نفیس توسط هنرمندان نامی نظیر بهرام خائف، عبدالله حاجی وند و...
