گفت‌وگوی زهره قایینی با مونیک و هانس هاگن، شاعران کتاب «تو مامانی‌ترین هستی!»
مونیک هاگن (۱۹۵۶) و هانس هاگن (۱۹۵۵) زوج نویسنده و شاعر هلندی بیش از دو دهه است که در عرصه‌های گوناگون ادبیات کودکان می‌‌نویسند، می‌‌سرایند و در اجراهای نمایشی یا برنامه‌های تلویزیونی شرکت میکنند. گاهی کارشان مشترک است، مانند کتاب «تو مامانی‌ترین هستی!» و گاهی هم آثارشان را فردی می‌‌نویسند یا می‌‌سرایند و منتشر میکنند. یکی از گرایش‌های شاخص آن‌ها در میان انبوه کاری که برای کودکان و نوجوانان انجام میدهند گرایش به شعر خردسالان است، گونه‌ای که علاقه‌ی زیادی به آن دارند.
هانس هاگن که از سال ۱۹۸۷ کار نویسندگی حرفه‌ای را شروع کرد، پیش از آن آموزگار تاریخ و تئاتر بود و کم‌کم به نوشتن برای کودکان جلب شد. مونیک هاگن که افزون بر نویسندگی مجری برنامه‌های تلویزیونی است کتاب‌هایی از زبان‌هایی مانند فرانسه نیز به هلندی برمی‌گرداند.
روش کار مونیک و هانس این است که نه تنها شعر می‌‌سرایند، بلکه به کودکستان‌ها و دبستان‌ها می‌‌روند و شعرهایی را که سروده‌اند با کودکان سهیم می‌شوند. آن‌ها سال‌های زیادی در کنار هم در یک نشریه‌ی ویژه‌ی گروه سنی ۸-۱۱ ساله کار کرده و در بسیاری از مدرسه‌های هلند به اجرای نمایش پرداخته‌اند. پرفروش‌ترین اثرشان که به زبان‌های زیادی ترجمه شده کتاب «تو مامانی ترین هستی» است که در سال ۲۰۰۰ ابتدا در هلند منتشر شد و سپس در کشورهای گوناگونی انتشار یافته است.
کتاب «تو مامانی‌ترین هستی!»
کتاب «تو مامانی‌ترین هستی!» با لطف خود این دو شاعر و نویسنده از زبان هلندی به انگلیسی ترجمه و با راهنمایی‌های ارزنده‌ای که با متن شعرها همراه کرده‌اند از سوی محمدهادی محمدی به فارسی ترجمه شد. مترجم کوشیده است در برگردان شعرها با در نظر گرفتن ویژگی‌های زبان کودکانه‌ی فرهنگ فارسی معیار، در هم‌اندیشی با این دو شاعر و نویسنده، نزدیک‌ترین واژگان به اصل کتاب را برای شعرها برگزیند. این کتاب در سال 1399 از سوی انتشارات موسسه‌ی پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان (کتابهای تاک) منتشر شده است.
ماریت تورن‌کویست تصویرگر نام‌آشنای سوئدی - هلندی این کتاب درباره آشنایی‌اش با این دو شاعر هلندی ادبیات کودکان می‌‌گوید: هنگامی که دختر بزرگم را باردار بودم، مونیک و هانس این شعرهای زیبا را برای من فرستادند به این امید که بهترین زمان برای به تصویر کشاندن این شعرهاست. من حس خوبی به شعرها داشتم. اما در آن زمان نمی‌دانستم که تصویرگری این شعرها سه سال به درازا می‌‌کشد و دختر کوچکم با آن دنیای کودکانه‌اش شخصیت اصلی این کتاب میشود. «تو مامانی‌ترین هستی!» با ۳۵ بار تجدید چاپ و تیراژ ۲۵۰ هزار یکی از پرفروش‌ترین کتابهای کودکان هلند شد. و هنوز من و هانس و مونیک دوستان نزدیکی هستیم.
زهره قایینی در اردیبهشت ماه 1400 مصاحبه‌ای با این دو شاعر انجام داد و با آنان درباره‌ی اهمیت شعر برای کودکان، ویژگی‌های آن، و شیوه‌های سهیم شدن شعر با کودکان و نوجوانان گفت‌وگو کرد. این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
بخشی از کتاب «تو مامانی‌ترین هستی!»
- کتاب شما، «تو مامانی ترین هستی!»، در ایران ترجمه و چاپ شده است. شعرهای شما در این کتاب دارای چه مشخصه و ویژگی‌هایی است؟ منبع الهام شما برای نوشتن این شعرها چه یا که بوده است؟
«تو مامانی‌ترین هستی!» سومین مجموعه شعری ما برای کودکان خردسال است. ما یک دختر بسیار دوست‌داشتنی داریم. اسم او ایمه (Imme) است. البته او اکنون بزرگسال است و خودش دو دختر دارد. وقتی ایمه نوزاد بود، ما شروع به نوشتن شعر کردیم. شعرهای ما اغلب در پیوند با بازی خلق شده‌اند، از مشاهدات ما وقتی ایمه خودش بازی می‌‌کرد یا زمانی که ما با او بازی می‌‌کردیم، الهام گرفته شده‌اند. تماشای کودکان و گوش سپردن به آن‌ها بسیار الهام‌بخش و در عین حال لذت‌بخش است. به‌ویژه وقتی سعی کنید دنیا را از زاویه نگاه آن‌ها بفهمید.
- تجربه نشان می‌‌دهد، وقتی کودکان کم سن و سال هستند شعر و ترانه را خیلی دوست دارند. اما هنگامی که بزرگ‌تر می‌شوند دیگر شعر دوست ندارند و خواندن شعر برایشان خسته‌کننده است. دلیل‌اش آن است که بزرگسالان هم از شعر فاصله دارند و با کودکان زیاد شعر نمی‌خوانند. چگونه می‌توانیم کودکان و نوجوانان را به خواندن شعر تشویق کنیم؟
ما باید دنیای کودکان را جدی بگیریم و به تجربه‌ها و علایق آن‌ها احترام بگذاریم. همواره باید ببینیم کودکان چه دوست دارند. پیشنهاد ما این است: بلند شعر بخوانید! دست‌کم روزی یک شعر برای کودکان بخوانید. و گاه برای آشنایی با شعر با آن‌ها یک نوع بازی انجام دهید. برای مثال بازی «برای این شعر عنوان بگذار». شعری را بلند بخوانید بدون آن که عنوان آن را بگویید. از بچه‌ها بخواهید که برای این شعر عنوان بگذارند. این بازی جالبی است که کودکان را تشویق می‌کند که به دقت گوش دهند و در گذاشتن عنوان برای شعر مشارکت کنند. پاسخهای آن‌ها نمی‌تواند اشتباه باشد. با آن‌ها گفت‌وگو کنید که چرا این عنوان را برگزیده‌اند. ما این بازی را بار‌ها با کودکان انجام داده‌ایم و متوجه شده‌ایم که گاه کودکان عنوانی بهتر از ما که شاعر هستیم برگزیده‌اند. بازیِ دیگر می‌تواند این باشد که از آن‌ها بپرسید کدام واژه یا بیت شعر به نظر آن‌ها خیلی زیبا بود و چرا؟ خلاصه بگویم بازی‌های زبانی برای کودکان بسیار جالب است و آن‌ها را به شعرعلاقه‌مند می‌کند.
- چرا شعر در زندگی کودکان تا این اندازه مهم است؟
ورزش بدن شما را ورزیده می‌کند. خواندن نیز شما را در به‌کارگیری زبان ماهر و توانا می‌کند. به‌ویژه اگر این خواندن، خواندن شعر باشد. شعر می‌تواند به شما کمک کند که برای بسیاری از رخدادهای زندگی خود واژه‌‌های مناسب بیابید. چه زمانی که کودکی به دنیا می‌آید و یا وقتی که کسی این دنیا را ترک می‌کند. شعرهای بسیاری برای این دو رخداد برای مخاطبان کودک و بزرگسال سروده شده است. برای رویاپردازی و یا برای شگفتی. شعر سبب سرریز احساسات و ایجاد آرامش میشود.
- هر دوی شما دوست دارید درباره‌ی چه موضوع‌هایی برای کودکان شعر بگویید؟ چگونه می‌توانید از روزن چشمان کودکان شعر بسرایید؟
شعرهای ما هم درباره‌ی موضوع‌‌های دشوار و سنگین است و هم آسان و ساده، رخدادهای روزانه یا چیز‌‌های خنده‌دار. درباره‌ی هر آن‌چه کودکان تجربه میکنند. ما تلاش می‌کنیم واژه‌ها و موضوع‌هایی را برگزینیم که هم برای کودکان جالب باشد و هم برای بزرگسالان. در یکی از شعرهای کتای «تو مامانی ترین هستی!» دختر کوچولو می‌پرسد: چند تا بوس شب‌بخیر می‌توانم داشته باشم و چند کلمه در همه‌ی زندگی‌ام می‌توانم بر زبان بیاورم؟ این فکر خیلی بامزه است. برای بزرگسال هم همیشه این پرسش بزرگ وجود دارد که من چند سال زندگی خواهم کرد.
- به نظر شما معیار شعر خوب و باکیفیت برای کودکان چیست؟ می‌توانید مشخصه‌‌های شعر خوب را برای ما برشمارید؟
پاسخ به این پرسش ساده نیست. پاسخهای زیاد و متفاوتی وجود دارد. در هلند کتابهای شعر برای کودکان خیلی زیاد است . بسیاری خوب هستند و البته برخی شعرها هم به نظر ما ضعیف‌اند. اما می‌توانیم بگوییم شعری که می‌تواند با شما پیوند برقرار کند، شعر خوبی است. همچنین به نظر ما موسیقی و ریتم هم در شعر مهم است. علاوه بر معنا، واژه‌ها باید در کنار یک‌دیگر آهنگ زیبایی هم بسازند.
- توصیه‌ی شما به آموزگاران و کتابداران چیست؟ چگونه آن‌ها می‌توانند کودکان را به خواندن شعر تشویق کنند؟ چگونه آن‌ها شعر را با کودکان سهیم شوند؟
خیلی مهم است که آموزگاران و کتابداران خودشان هم زیاد شعر بخوانند. برای یافتن شعرهای خوب جست‌وجو کنند. با انواع شعر آشنا شوند. به عنوان بزرگسال ما باید بدانیم و آگاه باشیم که شعربه شکل غیر‌قابل‌باوری در زندگی کودکان اهمیت دارد . وقتی با کودکان کار می‌کنیم باید به آن‌ها نشان دهیم چقدر خواندن شعر می‌تواند لذت‌بخش باشد. ما درباره‌ی این که هر کاری شما بکنید، کودکان هم از شما تقلید میکنند و همان کار را انجام میدهند کلیپی ساخته‌ایم که می‌توانید در لینک زیر تماشا کنید:
https://www.youtube.com/watch?v=V3HPfcqpdK4
بنابراین بخوانید، بخوانید و بخوانید، و به ویژه برای کودکان بلند بخوانید. و بعد با آن‌ها چند پرسش مطرح کنید تا درباره‌شان فکر کنند. برای مثال:
این شعر چه حال و هوایی داشت؟ آیا می‌تواند واقعا رخ دهد؟ آیا در این شعر چیزی وجود دارد که برای شما هم آشنا باشد و شما هم دقیقاً آن احساس یا فکر را تجربه کرده باشید؟ دل‌تان می‌خواهد این شعر را به چه کسی هدیه کنید؟ آیا از چیزی خنده‌تان گرفت؟ آیا از چیزی اندوهگین شدید؟ کدام واژه‌ها را نفهمیدید؟ چه چیزی در این شعر زیبا بود؟ کدام‌یک از واژه‌ها را دوست نداشتید؟ چرا؟ کدام واژه‌ها را دل‌تان می‌خواهد از این شعر حذف کنید؟ کدام بیت‌ها یا جمله‌ها را دوست دارید تغییر دهید؟ دوست دارید این شعر را از بر کنید؟
البته پرسش‌‌های زیاد و متنوع دیگری هم هست که درباره‌ی هر شعر یا مجموعه شعر، می‌توانید با کودکان و نوجوانان در میان بگذارید. ما امیدواریم شما هم با کودکان و نوجوانان زیاد شعر بخوانید و زندگی خود و آن‌ها را زیباتر و غنی‌تر سازید.
- از شما برای شرکت در این گفت‌وگو سپاسگزارم.
مونیک هاگن و هانس هاگن شاعران کتاب «تو مامانی‌ترین هستی!»
معرفی کتاب «تو مامانی‌ترین هستی!»
بررسی کتاب «تو مامانی‌ترین هستی!»- شگردهایی برای خواندن یک کتاب خوب
خرید کتاب «تو مامانی‌ترین هستی!»
فعالیت‌های پیشنهادی هانس و مونیک هاگن برای کتاب «تو مامانی‌ترین هستی!»
