راهکارهایی عملی برای کودکان اوتیستیک و دارای اختلال ارتباطی
چکیده
کودکان اوتیستیک یا دارای اختلال ارتباطی غالباً علایق ویژه‌ای به موضوعاتی مانند دایناسورها، قطارها، حیوانات یا هر موضوع دیگری دارند. استفاده از این علایق در قصه‌گویی باعث افزایش انگیزه و تمرکز، کاهش اضطراب و تقویت مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی می‌شود. این مقاله راه‌هایی عملی برای شناخت علایق کودک و طراحی روایت‌هایی شخصی‌سازی‌شده با بهره‌گیری از آن‌ها ارائه می‌کند.
مقدمه: وقتی علاقه تبدیل به پل ارتباطی می‌شود
علایق خاص کودک، بیش از یک سرگرمی هستند؛ زبان مشترکی‌اند که امکان برقراری ارتباطِ امن‌تر، دل‌پذیرتر و مؤثرتر فراهم می‌آورند. وقتی قصه‌ای با موضوع علایق کودک ساخته می‌شود، نه فقط شنیدنِ داستان مهم است، بلکه کودک در آن احساس فرد مؤثر و مشارکت‌کننده دارد.
بخش اول: چرا استفاده از علایق خاص مؤثر است؟
-
ایجاد انگیزه درونی طبیعی
کودک به موضوعی که دوست دارد علاقه دارد؛ این علاقه طبیعی باعث می‌شود تمایل به شنیدن و مشارکت افزایش یابد. -
کاهش اضطراب و ایجاد احساس امنیت
کار کردن با موضوع آشنا، احساس پیش‌بینی‌پذیری فراهم می‌کند و ناخودآگاه اضطراب موقعیت‌های جدید را کاهش می‌دهد. -
تقویت توجه و تمرکز
علایق خاص باعث می‌شوند کودک مدت زمان بیشتری درگیر قصه باشد، مفاهیم را بهتر دنبال کند و لذت بیشتری ببرد. -
تقویت زبان و ارتباط اجتماعی
وقتی کودک با موضوعاتی که دوست دارد در داستان‌ها روبرو شود، به یادگیری واژگان جدید، فهم بهتر مؤلفه‌های زبانی و تعامل با بزرگ‌ترها ترغیب می‌شود.
بخش دوم: گام‌هایی برای ساخت روایت‌های شخصی‌سازی‌شده بر پایهٔ علاقهٔ کودک
|
گام |
شرح عملی |
|---|---|
|
۱. شناخت دقیق علاقه کودک |
مشاهده کنید کودک دقیقاً چه موضوعی را دوست دارد و چه جنبه‌هایی از آن برایش جذاب‌اند (مثلاً رنگ، حرکت، جزئیات). |
|
۲. انتخاب موضوع داستان بر اساس علاقه |
موضوعی که کودک دوست دارد را با موقعیتی روزمره ترکیب کنید؛ مثلاً «قطار به مهد کودک» یا «دایناسور و مسواک شبانه». |
|
۳. ساختار روایت ساده و قابل پیش‌بینی |
مراحل داستان را مشخص کنید: شروع، چالش کوچک، راه‌حل، پایان. الگوهای تکرارشونده در روایت کمک می‌کند کودک بتواند پیش‌بینی کند. |
|
۴. شخصی‌سازی محیط و شخصیت‌ها |
نام کودک، ویژگی‌های او، مکان‌هایی که آشناست، علایق فرعی‌اش را وارد داستان کنید. |
|
۵. استفادهٔ تصویر، اشیاء واقعی و رسانه‌های چندگانه |
عکس‌ها، بازی، صداها، عروسک‌ها و اسباب‌بازی‌هایی که کودک به آن‌ها علاقه دارد کمک می‌کند داستان ملموس‌تر شود. |
|
۶. فعالیت همراه و تعامل فعال |
از کودک بخواهید بخشی از داستان را کامل کند، با او نقش‌آفرینی کنید، یا داستان را همزمان اجرا کنید. |
بخش سوم: نمونه‌های عملی برای علایق مختلف
-
دایناسورها: داستان “تی‑رکس کوچولو دندان‌هایش را مسواک می‌زند” — جایی که دایناسور و کودک هر دو مسواک می‌زنند، مراحل سادهٔ مسواک زدن توصیف می‌شود.
-
قطارها: داستان “سفر قطار به مهدکودک” — آماده‌شدن، حرکت، ایستگاه، رسیدن.
-
وسایل نقلیه یا ماشین‌ها: داستان کوتاه روزانه مثل “ماشین آتشنشانی و روز پرمشغله” — ترکیب کارهای روزمره با عنصر علاقه، صدای ماشینی، حرکات و فضاهای مرتبط.
بخش چهارم: نکات پیشرفته برای بهتر کردن روایت
-
گسترش تدریجی علاقه: از علاقهٔ اصلی شروع کرده، موضوعات مرتبط را وارد کنید (مثلاً اگر به قطار علاقه دارد، موضوع «ایستگاه»، «مسافر»، «سفر شبانه» را اضافه کنید).
-
تغییرات کوچک و تدریجی: وارد کردن شخصیت جدید، چالش کوچک، تغییر محیط یا موقعیت؛ این باعث تنوع و یادگیری بیشتر می‌شود بدون آنکه کودک را گیج کند.
-
انعطاف‌پذیر باشید: بگذارید کودک داستان را تغییر دهد یا بخش‌هایی را خودش پیشنهاد کند؛ اگر موضوعی را بیشتر دوست دارد، روی آن تمرکز کنید.
-
استفاده از رسانه‌های مختلف: نسخهٔ چاپی، دیجیتال، نمایش با اسباب‌بازی، صدای ضبط‌شده، فیلم کوتاه یا تصاویر متحرک؛ ترکیب چند رسانه کمک زیادی می‌کند.
بخش پنجم: تبدیل علایق به اهداف آموزشی
|
علاقه کودک |
هدف آموزشی |
مثال داستانی |
|---|---|---|
|
دایناسورها |
آموزش احساسات (“تی‑رکس ناراحت است چون دوستانش بازی کردند”) |
داستانی که شامل شناسایی احساس‌ها باشد. |
|
قطارها |
آموزش توالی و ترتیب |
مراحل آماده شدن برای سفر قطار یا مراحل حرکت قطار. |
|
حیوانات |
آموزش دسته‌بندی یا مقایسه (“حیوانات وحشی / حیوانات خانگی”) |
داستانی که چند حیوان مختلف را نشان می‌دهد و تفاوت‌ها را برجسته می‌کند. |
|
اعداد یا شمارش |
مهارت‌های ریاضی پایه یا شمارش |
داستان‌هایی که شمردن قطارها، دایناسورها یا مراحل انجام دادن یک کار را دارد. |
نتیجه‌گیری
قصه‌گویی با علایق خاص کودک یک استراتژی بسیار مؤثر برای برقراری ارتباط، افزایش انگیزه و رشد مهارت‌های سواد، زبان و اجتماعی است. وقتی علاقه کودک وارد داستان می‌شود، قصه نه فقط شنیده می‌شود، بلکه تجربه می‌شود. شما به عنوان والد یا مربی می‌توانید با خلاقیت، مشاهده دقیق و تمرین مداوم، داستان‌هایی بسازید که نه فقط سرگرم‌کننده‌اند، بلکه به کودک کمک می‌کنند تا بهتر بفهمد، بیشتر ارتباط برقرار کند و اعتمادبه‌نفس بیشتری داشته باشد.
منابع پیشنهادی
-
Supporting Special Interests in Children with Autism — Double Care ABA
-
Autistic Special Interests: Our Brain’s In‑Built Coping Strategy — Authentically Emily
-
The Transporters — انیمیشن آموزشی برای کودکان اوتیستیک
