خواندن گروهی یا دسته‌جمعی؛ تجربه‌ی لذت مشترک از داستان

چکیده

خواندن گروهی زمانی است که چند کودک همراه با مربی یا بزرگسال کتابی را با صدای بلند و هم‌زمان می‌خوانند یا به آن گوش می‌دهند.
این روش، تجربه‌ای اجتماعی و هیجان‌انگیز از خواندن است که باعث تقویت زبان، همکاری، اعتمادبه‌نفس و لذت جمعی از کتاب می‌شود.
خواندن گروهی پلی است میان «خواندن برای کودک» و «خواندن با دیگران»، و یکی از روش‌های مؤثر ترویج عادت مطالعه در محیط‌های آموزشی و کتابخانه‌ای به‌شمار می‌رود.

تعریف و ویژگی‌های مدل

خواندن گروهی یا دسته‌جمعی، گونه‌ای از بلندخوانی است که در آن چند کودک در یک جمع واحد درگیر شنیدن، تکرار یا خواندن هم‌زمان داستان می‌شوند.
در این روش، کتابدار، معلم یا والد نقش راهنما را دارد اما همه‌ی کودکان در فرایند خواندن مشارکت می‌کنند.

گاه مربی جمله‌ای می‌خواند و کودکان با او تکرار می‌کنند؛ گاه گروه‌ها بخش‌های مختلف داستان را اجرا می‌کنند یا صداهای شخصیت‌ها را می‌سازند.
این روش علاوه بر رشد زبان و درک مطلب، مهارت‌های اجتماعی چون همکاری، گوش دادن و احترام به نوبت را در کودکان تقویت می‌کند.

خواندن گروهی نخستین بار در دهه‌ی ۱۹۷۰ به‌عنوان بخشی از Shared Book Experience در کارهای Don Holdaway مطرح شد و سپس در برنامه‌های ترویج خواندن در مدرسه‌ها و کتابخانه‌ها گسترش یافت.

اهداف تربیتی و نقش در رشد کودک

خواندن گروهی به دلیل ماهیت جمعی خود، چند هدف مهم تربیتی را دنبال می‌کند:

• تقویت زبان و فلوئنتی گفتار: کودکان با تکرار متن، آهنگ زبان و ساخت جمله‌ها را بهتر درک می‌کنند.

• رشد مهارت گوش‌سپاری و تمرکز: گوش دادن به دیگران و هماهنگی با گروه باعث افزایش توجه می‌شود.

• افزایش اعتمادبه‌نفس: کودک حس می‌کند بخشی از گروه است و صدایش شنیده می‌شود.

• رشد اجتماعی و عاطفی: تجربه‌ی موفق گروهی از خواندن، احساس تعلق و دوستی را تقویت می‌کند.

• ترویج عادت به خواندن: لذت جمعی از کتاب، انگیزه‌ی کودک برای خواندن در خانه را افزایش می‌دهد.

پژوهش‌های Neuman & Dickinson (2002) نشان داده‌اند که فعالیت‌های گروهی در کلاس‌های پیش‌دبستانی، درک واژگان و تعامل کلامی را تا دو برابر نسبت به خواندن فردی افزایش می‌دهد.

پشتوانه‌ی علمی و منابع معتبر

در کتاب The Foundations of Literacy (Holdaway, 1979)، خواندن گروهی به‌عنوان بخشی از «تجربه‌ی مشترک کتاب» معرفی شده است؛
فرایندی که در آن کودکان، زبان را از راه مشارکت اجتماعی و الگوگیری از صدای دیگران یاد می‌گیرند.

UNESCO (2018) در راهنمای «ترویج خواندن در جمع» توصیه می‌کند که در برنامه‌های کتابخانه‌ای، خواندن گروهی به‌صورت منظم اجرا شود تا کودکان با تجربه‌ی شنیدن و گفتن در کنار دیگران، مهارت زبانی و اجتماعی خود را گسترش دهند.

همچنین Aidan Chambers در کتاب Tell Me تأکید می‌کند که گفت‌وگو و تبادل احساس پس از خواندن گروهی، بخش ضروری تجربه است؛
زیرا «خواندن جمعی، بدون گفت‌وگو درباره‌ی کتاب، فقط نیمه‌ی ماجراست.»

شیوه‌ی اجرا در خانه، مهدکودک و کتابخانه

در خانه

• والد می‌تواند برای چند کودک (مثلاً خواهر و برادرها) کتابی کوتاه را بخواند.

• در بخش‌های تکراری یا شعرگونه، کودکان را به خواندن هم‌زمان دعوت کند.

• پس از پایان کتاب، از هر کودک بخواهد بخشی را که بیشتر دوست داشت تعریف کند.

  

در مهدکودک

• مربی کودکان را در دایره می‌نشاند و کتاب را طوری نگه می‌دارد که همه ببینند.

• با صدای بلند و لحن نمایشی می‌خواند، سپس از گروه می‌خواهد بخش‌های تکراری را با او بخوانند:
  «پِک‌پِک، پِک‌پِک! خروس گفت: صبح بخیر!» (و همه تکرار می‌کنند)

• پس از خواندن، مربی از کودکان می‌پرسد:
  «کدوم شخصیت خنده‌دارتر بود؟» یا «دوست داری جای کی باشی؟»

• گاهی کودکان نقش شخصیت‌ها را اجرا می‌کنند.

  

در کتابخانه

• کتابدار نشست «بلندخوانی گروهی» برگزار می‌کند؛ گروهی از کودکان با راهنمایی او کتابی را با هم می‌خوانند.

• برای کتاب‌هایی با ریتم یا قافیه (مثل شعر، ترانه یا افسانه)، خواندن جمعی با صداهای متفاوت انجام می‌شود.

• پس از خواندن، گفت‌وگوی کوتاهی شکل می‌گیرد یا فعالیت هنری (نقاشی یا نمایش) برگزار می‌شود.

نمونه‌ی عملی

📖 کتاب نمونه: «کدو قلقله‌زن» (بازنویسی از قصه‌های عامیانه)

در مهدکودک، مربی کتاب را باز می‌کند و می‌گوید:
«بریم با هم بخونیم، وقتی گفتم "قُل قُل قُل" شما هم با من بگید!»
او می‌خواند: «کدو قلقله‌زن رفت تو راه، قُل قُل قُل!»
کودکان با خنده تکرار می‌کنند: «قُل قُل قُل!»
در هر بخش، گروه به شکل نمایشی همراه می‌شود؛ برخی صدای حیوانات را درمی‌آورند، برخی حرکت کدو را تقلید می‌کنند.

در پایان، مربی می‌پرسد:
«اگه تو بودی، از چه راهی می‌رفتی؟»
و کودکان با تخیل خود مسیرهای تازه‌ای پیشنهاد می‌دهند.

نکات کلیدی برای مربیان و والدین

1. کتاب‌های آهنگین، ریتمیک یا دارای تکرار زبانی انتخاب کنید.

2. کودکان را تشویق کنید تا در خواندن شرکت کنند، نه فقط گوش بدهند.

3. از حرکات دست، چهره و صدا برای جذاب‌سازی استفاده کنید.

4. به واکنش‌های کودکان توجه کنید؛ خنده، سکوت یا تکرار نشانه‌ی درگیری ذهنی است.

5. پس از خواندن، گفت‌وگو یا فعالیت تکمیلی اجرا کنید. (نقاشی، شعر، نمایش کوتاه)

6. همه را درگیر کنید، حتی خجالتی‌ترین کودک؛ گروه حس امنیت ایجاد می‌کند.

   

جمع‌بندی

خواندن گروهی، خواندن را از تجربه‌ای فردی به تجربه‌ای اجتماعی و پرشور تبدیل می‌کند.
کودک در این فضا، زبان را نه‌تنها از بزرگسال بلکه از همسالان خود می‌آموزد؛
می‌شنود، می‌گوید، می‌خندد و می‌فهمد که کتاب می‌تواند نقطه‌ی پیوند دل‌ها باشد.
در دنیایی که کودکان روزبه‌روز بیشتر درگیر تنهایی دیجیتال می‌شوند، خواندن دسته‌جمعی فرصتی است برای شنیدن صداهای یکدیگر و لذت‌بردن از واژه‌ها در کنار هم.

منابع

• Holdaway, D. (1979). The Foundations of Literacy. Ashton Scholastic.

• Neuman, S.B. & Dickinson, D.K. (2002). Handbook of Early Literacy Research. Guilford Press.

• Chambers, A. (1993). Tell Me: Children, Reading and Talk. Thimble Press.

• UNESCO (2018). Early Childhood Literacy: Building Foundations for Learning.

• Reading Rockets (2020). Group Reading and Shared Reading Activities for Early Learners.