کتاب های غیر داستان یا اطلاعاتی و مستند برای کودکان و نوجوانان انواع موضوع های : علمی، دینی، تاریخی، جغرافیایی، سیاسی، صلح، محیط زیست، مشارکت و گفت و گو، مناسبات اجتماعی، بهداشت، آداب و رسوم، فرهنگ و تمدن، گردشگری، سفرنامه، تعلیم و تربیت، زندگینامه، هنر و سرگرمی و بازی و .... را دربر می گیرند.
این کتاب ها را به این دلیل اطلاعاتی و مستند (غیر داستانی) می گویند که وظیفه ی اصلی آن ها در اختیار گذاشتن اطلاعات و آگاهی های روزآمد مربوط به موضوع های نام برده در بالاست. گرچه ممکن است این کتاب ها، داستانی، یعنی بهره مند از تخیل و عناصر داستانی باشند چون به ویژه کودکان، ساختار داستانی را در کتاب های مربوط به خود بیشتر می پسندند.
تخیل و عناصر داستانی نباید در کتاب های اطلاعاتی و مستند (غیر داستانی) به صحت و دقت اطلاعات آسیب برساند و آن ها را در سایه قرار دهد. مهمترین معیار ارزیابی کتاب های اطلاعاتی و مستند (غیر داستان) صحت و دقت مطالب آن هاست و بنابراین تخیل و عناصر داستانی دراین گونه کتاب ها باید مرزبندی دقیقی داشته باشند و گرنه صحت و دقت مطالب زیر سوال می رود.
کاربرد طنز نیز اگرچه در این گونه کتاب ها مجاز است، نباید به درستی اطلاعات و داده ها لطمه بزند. مهمترین معیار تشخیص صحت و دقت اطلاعات و آگاهی های کتاب های اطلاعاتی و مستند، وجود فهرست منابع معتبر در آن هاست.
چگونگی نگرش و زاویه ی دید نویسنده به موضوع نیز در این کتاب ها بسیار اهمیت دارد. او نباید دیدگاه خود را در زمینه های دینی، قومی، نژادی و جنسیتی به شکل مستقیم یا غیر مستقیم به خواننده القا کند. وظیفه ی نویسندگان کتاب های اطلاعاتی و مستند آوردن نظرات موافق و مخالف درباره ی موضوع کتاب، در کنار هم است تا خواننده خود به داوری و انتخاب بپردازد. نویسنده همچنین باید از افسانه پردازی و قهرمان سازی پرهیز کند، زیرا به ویژه در زندگینامه ها، کودکان باید بتوانند با شخصیت موضوع کتاب همذات پنداری کند. تبدیل شخصیت ها به انسان های استثنایی و قهرمان، آن ها را برای کودکان، دسترس ناپذیر و الگو گرفتن از تلاش های آن ها را برای تبدیل به شخصیت های تاثیر گذار غیر ممکن می کند. کودکان باید بدانند که تلاش، پیگیری و اراده ی استوار برای چیره شدن بر دشواری هاست که از آدم های عادی، همچون خود آن ها و با ضعف ها وقوت های مشابه آن ها، شخصیت های نامدار و برجسته می سازد. تصویر در کتاب اطلاعاتی و مستند به همان اندازه ی متن آن مهم است. تصویر ها نیز باید دقیق و همراه با جزئیات باشند. در صورت امکان بهتر است در کتاب های غیر داستان از عکس بیشتر استفاده شود تا طراحی و نقاشی.
رعایت دقت و درستی در تصویرها و عکس ها، به خواننده امکان می دهد درک بیشتری از موضوع پیدا کند. زبان و بیان در کتاب های اطلاعاتی و مستند نیز باید از دقت برخوردار باشد. کاربرد زبان شکسته و محاوره ای در کتاب های اطلاعاتی و مستند تا جایی مجاز است که دقت علمی مطالب را خدشه دار نکند.
سودمندی های مطالعه ی کتاب های اطلاعاتی و مستند (غیر داستان) برای کودکان و نوجوانان
کودکان و نوجوانان با خواندن کتاب های اطلاعاتی و مستند، با گذشته ی جامعه، میهن خود و جهان آشنا می شوند، میراث علمی و فرهنگی خود را می شناسند، هویت ملی در آن ها تحکیم می شود، از چگونگی زندگی، آداب و رسوم، فرهنگ و تمدن دیگر اقوام و نژادها آگاهی می یابند. ادیان گوناگون جهان را می شناسند و در می یابند که در دنیا سرزمین ها و مردم دیگری با روش های زندگی متفاوت با زندگی خود آن ها وجود دارند. شناخت درست ازاین سرزمین ها و مردمان، سبب می شود از قدرت تحمل نظرها و فرهنگ های مخالف برخوردار شوند که پدیدار آورنده و نیرو بخش احساسات صلح طلبانه و دیگر دوستی در آن هاست.
دستیابی به مهارت های اجتماعی با مطالعه ی کتاب های اطلاعاتی و مستند (غیر داستان) از دیگر سودمندی های این گونه کتاب هاست. خواندن کتاب های علمی، کودکان و نوجوانان را با جسم و روان خود آشنا می کند، به آن ها امکان می دهد از تحولات و پیشرفت های دانش و فن آوری در کشور خود و جهان آگاهی یابند و درباره ی پیشرفت جامعه و کشورشان احساس مسئولیت کنند.
با مطالعه ی زندگینامه ها، کودکان و نوجوانان، افزون بر الگو گرفتن از تلاش و پایداری و پیگیری شخصیت های برجسته ی ایران و جهان، با پیچیدگی های روح و روان آدمی آشنا می شوند و ابعاد گوناگون شخصیت انسان را می شناسند.
مطالعه کار با کتاب های هنر و سرگرمی و بازی، کودکان و نوجوانان، به ویژه آن هایی را که به خواندن گونه های دیگر کتاب ها علاقه نشان نمی دهند، سرگرم و شاد می کند و سبب می شود از وقتی که برای خواندن این گونه کتاب ها صرف می کنند، لذت ببرند.
بنابراین، خرید کتاب های اطلاعاتی و مستند (غیر داستان) را برای فرزندان و دانش آموزان خود فراموش نکنید. خواندن این کتاب ها، دنیای آن ها را بزرگ می کند.
