نوزاد جدیدی وارد خانواده می‌شود و فضای اطراف خویش را لبریز از نور و شادی می‌کند، مادر عاشقانه او را در آغوش می‌کشد و در حال شیر دادن برایش لالائی می‌خواند، و پدر به‌دست و پا زدن کودکانه‌اش و لبخندهای آسمانی‌اش می‌خندد؛ اما دنیای این فرشته کوچک در سکوت کامل فرو رفته است، او نه لالائی مادر را می‌شنود و نه خنده پدر را.
در کودکان ناشنوا و کم‌شنوا، ظاهر کودک به‌گونه‌ای طبیعی است که امکان شناخت ناشنوائی یا کم‌شنوائی از طریق ظاهر کودک بسیار ضعیف خواهد بود. از همین رو خانواده‌ها اغلب قادر به تشخیص این موضوع نیستند و به‌ویژه در سال‌های گذشته در سنین بالاتر از ۲ تا ۳ سالگی به تشخیص می‌رسند. همان‌طور که می‌دانید، نارسائی در هر زمینه‌ای که باشد، هرچه سریع‌تر تشخیص داده شود، احتمال بهبودی و یا پیشرفت بیشتر اقدامات درمانی بیشتر خواهد بود. پس والدین به‌ویژه مادر که بیشترین حضور را در کنار کودک دارند، لازم است از همان بدو تولد موضوع رشد و تکامل کودک را در همه زمینه‌ها و از جمله شنوائی مورد توجه قرار دهند.
بررسی شنوائی کودک در حین رشد
والدین باید عکس‌العمل‌های کودک در مقابل اصوات مورد توجه قرار دهند و هرگونه تأخیر یا عدم پاسخ را با دقت دنبال کنند.
از بدو تولد تا حدود سه‌ماهگی
کودک در حالت طبیعی در مقابل اصوات عکس‌العمل‌هائی شبیه به فشردن و جمع کردن پلک چشم‌ها، بیدار شدن از خواب و گاهی توقف حرکات بدن در مقابل صدا را نشان می‌دهد.
در فاصله سه تا چهار ماهگی
از کودک سالم می‌توان چرخش مختصر سر یا چشم به‌طرف منبع صدا را انتظار داشت.
از حدود ۵ تا ۷ ماهگی
انتظار می‌رود کودک سالم در مقابل صداهای متوسط و شدید، چرخش دقیق و کامل سر را به‌طرف منبع صدا نشان دهد و نیز حالت‌هائی از سکوت کردن و گوش دادن به صدا هم باید در این سنین دیده شود.
والدین با دقت در برابر این‌گونه عکس‌العمل‌ها و در صورت وجود اختلال، در اسرع وقت موضوع را با پزشک کودک در میان بگذارند. والدین به‌ویژه زوج‌های جوان باید توجه داشته باشند که برخی از عوامل و شرایط می‌توانند امکان بروز ناشنوائی را در فرزندشان افزایش دهند به تعبیر دیگر چنان‌چه شرایط زیر در خانواده وجود داشته باشد، والدین باید دقت و توجه بیشتری به علائم کم‌شنوائی یا ناشنوائی داشته باشند. این عوامل عبارتند از وجود سابقه ناشنوائی در خانواده زوجین، ازدواج فامیلی، ابتلاء به بیماری عفونی در دوران بارداری، چنان‌چه وزن کودک به هنگام تولد کمتر از ۱۵۰۰ گرم بوده باشد وجود زردی یا عفونت در کودک وجود ناهنجاری یا تغییر شکل غیرطبیعی در سر و گردن، صورت و یا گوش کودک .....
تشخیص کم‌شنوائی
گاه کودک شما از نظر عصب شنوائی و حلزون گوش سالم است، اما سیستم استخوانی گوش میانی آسیب دیده یا دچار چسبندگی شده است. در این‌صورت کودک دچار ”کم‌شنوائی“ است. تشخیص کم‌شنوائی به مراتب دشوارتر از ناشنوائی است و در خیلی از موارد با به دبستان رفتن کودک و مشکلات رفتاری و آموزشی تشخیص داده می‌شوند. در کودکان کم‌شنوا هم رفتارهائی رایج است که والدین با دقت به این رفتارها هم می‌توانند مشکل شنوائی کودک خویش را زودتر تشخیص دهند.
شناسه‌های رفتاری کودک کم‌شنوا
۱) او غالباً از گوینده می‌خواهد که حرفش را تکرار کند.
۲) سرخود را به‌طرف کسی که با او صحبت می‌کند، می‌چرخاند.
۳) بیش از حد با صدای بلند یا با صدای خیلی آهسته صحبت می‌کند.
۴) او با اصرار زیاد سعی دارد نشان دهد که می‌شنود.
۵) لب‌های معلم و والدین را خوب نگاه می‌کند و بر آنها متمرکز می‌شود.
۶) به مباحث کلاس بی‌توجه است.
۷) در دنبال کردن جهت‌ها اغلب اشتباه می‌کند.
۸) در یافتن مسیرها اشتباهات غیرمعمولی انجام می‌دهد.
۹) تمایل به تنها ماندن دارد.
۱۰) تمایل به منفعل بودن دارد.
۱۱) پرتنش و هیجان‌زده است.
۱۲) خیلی زود خسته می‌شود.
۱۳) مشکلات گفتاری دارد.
۱۴) تا حد ظرفیت مشهود کار نمی‌کند.
۱۵) مشکلات تحصیلی دارد.
شناسه‌های جسمی کودک کم‌شنوا
۱) تنفس از راه دهان
۲) ترشحات در گوش‌ها
۳) گوش درد
۴) گیجی
۵) گزارش‌هائی در مورد شنیدن زنگ، وز وز یا غرش در گوش‌ها
هرچند این روزها خوشبختانه هر کودکی که پا به دبستان می‌گذارد، باید معاینات اولیه پزشکی را انجام دهد و احتمال تشخیص در این مرحله بیش از پیش شده است؛ اما چه بهتر که ما خودمان تشخیص دهیم. این‌گونه هم در رفتار با کودک روش درست‌تری در پیش خواهیم گرفت و هم این‌که به پیشرفت اقدامات درمانی نوگل باغ زندگیمان کمک بیشتری می‌کنیم.
نیاز اسماعیل‌پور، کارشناس ارشد روان‌شناسی
