بررسی آثار و جایگاه فرخ صادقی در ادبیات کودکان ایران، بخش نخست

فرخ صادقی، نویسنده، آموزگار، مترجم، منتقد،‌ پژوهشگر و کارشناس ادبیات کودکان ایران، در ۱۷ شهریورماه ۱۳۲۶ در شهر مراغه و در خانواده‌ای فرهنگ‌دوست، زاده شد.

احمد صادقی، پدر فرخ، در آلمان درس خوانده بود و با آذربایجان شوروی دادوستد می‌کرد. مادرش زرّین‌تاج علوی نیز تحصیل‌کرده و هنرمند بود.

فرخ دوره دبستان را در «مدرسه کمال» و دورهٔ دبیرستان را در «دبیرستان خواجه‌نصیرالدین طوسی» مراغه گذراند. او از پانزده سالگی (پایهٔ نهم دبیرستان)، برای روزنامه «کیهان»، خبر و گزارش می‌نوشت.

فرخ صادقی پس از پایان دوره دبیرستان و گرفتن دیپلم در سال ۱۳۴۳، به شهر تهران رفت و در رشته آب‌شناسی دانشکده فنی دانشگاه تهران پذیرفته شد. پس از دانش‌آموختگی، به‌کار در پروژهٔ سدسازی روی زرّینه‌رود («سد بوکان») در آذربایجان غربی پرداخت.

او دورهٔ سربازی‌اش را در «سپاه دانش» و در استان فارس گذراند. در این دوره، هر هفته یک ساعت برنامهٔ اجتماعی و زنده‌ای را در «رادیو فارس» اجرا می‌کرد.

فرخ صادقی در بیست‌ویک‌سالگی و در دی‌ماه سال ۱۳۴۷، نخستین کتاب خود را به نام «مجموعه داستان‌های محلی برای کودکان»، که گردآوری و ترجمه ده افسانه عامیانه بود، در رشت و سال بعد، کتاب «کاکاسیاه و سبزه‌قبا» را برای کودکان و به یاری انتشارات هدایت، در تهران چاپ و منتشر کرد.

صادقی پس از پایان دورهٔ سربازی، در سال ۱۳۵۰، وارد «دانشگاه صنعتی آریامهر (صنعتی شریف)» شد و در رشته ریاضی به تحصیل پرداخت. در این دانشگاه، برای نشریه دانشجویی «نفسی تازه کنیم!»، مقاله می‌نوشت و برای مدتی سردبیری آن را نیز برعهده داشت. او در دوره دانشجویی‌اش در فعالیت‌های صنفی دانشجویی شرکت می‌کرد و با انجمن‌های دانشجویی نیز همکاری داشت.

فرخ صادقی بر این باور بود که کودکان عامل بنیادین تحوّلات اجتماعی‌اند و برای پدید آوردن تحوّل در جامعه، باید از کودکان آغاز کرد. از این رو در حوزه‌های گوناگونی که به گونه‌ای با زندگی و جایگاه کودکان پیوند داشت، فعالیّت می‌کرد. صادقی از سال ۱۳۵۱ همکاری خود را با «کمیته سوادآموزی وابسته به سازمان زنان» به سرپرستی «پرویز همایون‌پور» آغاز کرد، و با پیوستن این کمیته به «مرکز ملی آموزش بزرگسالان»، او نیز به فعالیّت خود در بخش پژوهش این مرکز ادامه داد.

در مرکز ملی آموزش بزرگسالان، گروهی زیر نظر «لیلی آهی (ایمن)» نگارش کتاب‌های سوادآموزی را برعهده داشتند. فرخ صادقی، سرپرست گروه نگارش کتاب‌ها بود. مریم احمدی شیرازی و چند تن دیگر نیز با او همکاری می‌کردند. «کمیته ملی پیکار جهانی با بی‌سوادی»، نخست تنها برای بی‌سوادان بزرگسال کتاب تهیه می‌کرد، ولی فرخ صادقی به‌سبب توجه و علاقهٔ ویژه‌اش به کودکان محروم، کوشید برای کودکانِ بی‌بهره از آموزش رسمی نیز در کمیتهٔ نگارش، کتاب‌های ویژهٔ آنان تدوین شود. به همت صادقی و با همکاری «مریم احمدی شیرازی»، زیر نظر لیلی آهی (ایمن) و تصویرگری «قاسم درودگر»، کتاب آموزش برای خردسالان محروم از آموزش نیز آماده شد.

تدوین کتاب‌های «راهنمای آموزشیار» را مریم احمدی شیرازی برعهده گرفت. نویسندگان این کتاب، پس از پایان هر بخش، درس‌ها را در روستایی در نزدیکی شهر ساوه، با آموزشیاران و سوادآموزان می‌آزمودند و با از میان برداشتن نارسایی‌ها و اطمینان از درستی درس، به درس دیگر می‌پرداختند.

این کتاب در درس‌های پایانی، و در بخش آموزش حرف «هـ» با ایراد اداره سانسور وقت روبه‌رو شد. اداره سانسور از نویسندگان کتاب خواست برای آموزش حرف «هـ» از واژگان «شاه» و «شهبانو» استفاده کنند تا کتاب اجازهٔ چاپ و انتشار بگیرد. فرخ صادقی این شرط را نپذیرفت. سرانجام کتاب راهنمای آموزشیار بدون نام نویسندگان چاپ شد و به نقاط محروم و روستاها بُرده شد.

پس از این ماجرا، فرخ صادقی و همسرش مریم احمدی شیرازی، که در مرکز ملی آموزش بزرگسالان همکار بودند و در سال ۱۳۵۷ ازدواج کرده بودند، با کمیته ملی پیکار جهانی با بی‌سوادی همکاری نکردند و برای کار در آموزش و پرورش، به شهر ساری رفتند. صادقی در دبیرستانی در قائم‌شهر به آموزش ریاضیات پرداخت.

فرخ صادقی همزمان با فعالیت در مرکز ملی آموزش بزرگسالان، از سال‌های ۱۳۵۱- ۱۳۵۲، به «گروه بررسی کتاب شورای کتاب کودک» پیوست. او در سال ۱۳۵۱، کتاب «دو بررسی و چون‌وچند ادبیات کودک» را به یاری انتشارات رَز در تهران منتشر کرد.

او همچنین یکی از آموزشگران ادبیات کودکان در دوره‌های کتابداری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بود، و برای دوره هفدهم آن، جزوه «ادبیات کودک» را نوشت و آموزش داد. صادقی همچنین در نشست‌های تخصصی کانون پرورش فکری به‌عنوان سخنران شرکت می‌کرد.

ترجمه از زبان ترکی و چاپ کتاب «کورآت و پنج داستان دیگر» برای بزرگسالان در سال ۱۳۵۴، و چاپ و انتشار کتاب «بنفشه‌زاران» برای کودکان از دیگر آثار ادبی فرخ صادقی است.

صادقی موسیقی را خوب می‌شناخت و در سال‌های ۱۳۵۱-۱۳۵۲، برنامه معرفی موسیقی کلاسیک را در «رادیو تهران» اجرا می‌کرد.

از دیگر فعالیت‌های فرخ صادقی، کار در یکی از مراکز تولید فیلم‌های آموزشی بود. او در این مرکز برای چندین فیلم آموزشی فیلم‌نامه نوشت.

صادقی در سال ۱۳۵۷ کتاب «بررسی ادبیات کودک» را که پیشتر در ویژه‌نامه روزنامه کیهان چاپ شده بود، منتشر کرد. و در سال ۱۳۵۸، سه مقاله از او درباره آموزش و ادبیات کودکان منتشر شد. یکی از این مقاله‌ها، فشردهٔ کتابی بود که صادقی در زمینه تحلیل تاریخی ادبیات کودک در ایران، به نوشتن و تدوین آن پرداخته بود،‌ ولی نتوانست آن را کامل و منتشر کند.

فرخ صادقی در سی‌وپنج سالگی، در ۵ آبان‌ماه سال ۱۳۶۱، هنگامی که برای دیدار خانواده‌اش از ساری به تهران می‌آمد، در تصادف رانندگی جان باخت و در تهران به خاک سپرده شد.