رویکرد خواندن نمایشی، تمایل دانش‌آموزان به اجرای نمایش را با نیاز آن‌ها برای تمرین خواندن درهم می‌آمیزد. خواندن نمایشی، راهی سرگرم‌کننده و دل‌نشین برای «روان‌خوانی» و افزایش درک مطلب ارائه می‌کند.
خواندن نمایشی چیست؟ خواندن نمایشی روشی است که دانش‌آموزان را به خواندن با صدای بلند وامی‌دارد. خواندن نمایشی با روخوانیِ متن نمایشنامه‌ای که از داستان‌ها و کتاب‌های مناسب هر پایه اقتباس شده است، انجام می‌شود. بیش‌تر این نمایش‌ها، بدون لباس و لوازم صحنه اجرا می‌شوند.
خواندن نمایشی رویکردی است که تمرین خواندن و اجرا کردن را باهم درمی‌آمیزد. هدف این است که با تمرین خواندن، اعتماد به‌نفس و مهارتِ خواندن دانش‌آموزان افزایش یابد. خواندن نمایشی انگیزه‌ای واقعی به دانش‌آموزان می‌دهد تا با صدای بلند روخوانی کنند.
سوزان فینی، نویسنده و مربی بازنشسته است و در سمینارهایی که در زمینه بهبود آموزش خواندن ارائه می‌دهد، می‌گوید: «یکی از ویژگی‌های خواندن نمایشی مشارکت فعّال است که بسیار دوست دارم.» ... «هنگامی که شما متن نمایشنامه‌ای را به دست می‌گیرید، برای کودک بسیار سخت است که تنها یک نظاره‌گرِ بی‌تفاوت باشد.»
خواندن نمایشی انگیزه پدید می‌آورد و برای روان‌خوان‌ها فرصتی فراهم می‌کند تا به کشف سبک و ساخت و پرداخت شخصیت‌ها بپردازد.
فینی توضیح می‌دهد که نخستین بار خواندن نمایشی را یک آموزگار کارآزموده پایه اوّل به او نشان داد: «او گروه‌های کوچکی از نوآموزان را به کلاس‌های مختلف می‌فرستاد تا اجرا کنند. این کار ایده فوق‌العاده‌ای بود برای وادار کردن کودکان به خواندن چندباره متن؛ زیرا تکرار، عامل کلیدی در روان‌خوانی است.»
دوباره‌خوانی و تکرار برای افزایش روان‌خوانی
فینی می‌گوید: «پژوهش‌های فراوانی در پیوند با روان‌خوانی، نیاز به خواندن چندباره را تأیید می‌کند. اگر کودکی متنی را نتواند روان بخواند، در درک مطلب دچار مشکل خواهد شد. ارزش راهبردی خواندن نمایشی برای افزایش درک آن‌چه خوانده می‌شود، بسیار بالاست.»
دکتر پگی شارپ، آموزگار پیشین و کارشناس کتابداری، یادآوری می‌کند: «خواندن نمایشی روشی فوق‌العاده برای کمک به خوانندگان است تا بلندخوانی را با اشتیاق یاد بگیرند. به‌ویژه، دوست دارم خواندن نمایشی را بدون لوازم صحنه اجرا کنم تا خوانندگان یاد بگیرند برای ارائه داستان از بیان بهره ببرند.»
جودی فریمن، مشاور ادبی کودکان، می‌گوید: «اگر شما به‌دنبال راهی هستید که کودک‌تان با صدای بلند، با درک مطلب، با آب‌وتاب و با لذت و روان بخواند، خواندن نمایشی معجزه می‌کند. متن نمایشنامه را به تعداد کودکان تکثیر کنید و هر بخش آن را به یک کودک اختصاص دهید، و آنان را وادار کنید تا به‌سادگی متن نمایشنامه را با صدای بلند بخوانند و اجرا کنند. همین؛ جادو رخ خواهد داد.»
خواندن نمایشی چیست؟
«جادو» یی که فریمن از آن یاد می‌کند، هنگامی رخ می‌دهد که دانش‌آموزان در صحنه حضور پیدا می‌کنند - حتی اگر این صحنه کلاس درس یا فضای کتابخانه باشد. کودکانِ خجالتی شکوفا می‌شوند و دانش‌آموزان احساس تعلق اجتماعی‌شان (تعلق داشتن به گروه و عضویی از یک جامعه بودن) تقویت می‌شود.
فینی می‌گوید: «برخی از دانش‌آموزان نابلدند و تا هنگامی که در برابر گروه قرار نگیرند، به این موضوع پی نمی‌برند. در خواندن نمایشی ریسکی وجود ندارد، زیرا نیازی به حفظ کردن نیست. فرصت کافی برای تمرین هست و کودکانی که در روان‌خوانی مشکل دارند، تحت فشار نخواهند بود.»
فینی برای آموزگارانی که با خواندن نمایشی آشنا نیستند، به چند نکته اشاره می‌کند:
- نمایشنامه‌ایی را انتخاب کنید که سرگرم‌کننده باشد و دیالوگ‌های خوبی داشته باشد. نمایشنامه خسته‌کننده بر داستان خسته‌کننده برتری ندارد.
- به آرامی کار را آغاز کنید و وقت لازم را صرف کنید تا دانش‌آموزان هنگام اجرا، احساس آسودگی کنند. فرصتی برای تمرین دانش‌آموزان فراهم کنید. دانش‌آموزان در این روش متن نمایشنامه را حفظ نمی‌کنند، بلکه آن را روخوانی می‌کنند.
- نیازی به داشتن صحنه نیست و دانش‌آموزان به‌سادگی و به شکل نیم‌دایره می‌ایستند یا می‌نشینند.
- برای شخصیت هر بخش از نمایشنامه، الگوسازی کنید و نمایشنامه‌خوان‌ها را هماهنگ با نقش آن‌ها انتخاب کنید.
- اگر بخش‌هایی از نمایشنامه که هر نمایشنامه‌خوان باید بخواند بیش از اندازه است، صحنه‌ها و شخصیت‌هایی را که اهمیّت ندارند، کنار بگذارید. متن نمایشنامه اگر به روشِ دیگری کارایی بیشتری دارد، آن را تغییر دهید.
- با همه دانش‌آموزان کلاس یک‌جا نمایشنامه‌خوانی نکنید، دانش‌آموزان را به گروه‌های کوچک تقسیم و با آن‌ها به این کار بپردازید.
- واژه‌های جدید متن را توضیح دهید و به کودکان برای درک شخصیت‌های گوناگون نمایش کمک کنید.
انتخاب متن نمایشنامه
فینی در کلاس درس دریافت هنگامی خواندن نمایشی بسیار موفق خواهد بود که دانش‌آموزان شیفته متن نمایشنامه باشند. او به‌دنبال متن‌های نمایشی می‌رود که شخصیت‌های بامزّه، داستانی شفاف و زبانی خودمانی داشته باشند.
پگی شارپ تأیید می‌کند: «من به‌دنبال نمایشنامه‌هایی هستم که گفت‌وگوهای متعارف فراوانی داشته باشد. همچنین در جست‌وجوی نمایشنامه‌هایی هستم که برای هر شخصیت، متن زیادی نوشته نشده‌باشد.» نمایشنامه‌خوانی هنگامی مؤثرتر است که یک شخصیتِ نمایشی، سطرهای فراوانی را نخواند و دیگران منتظر نمانند.
برای روخوانی می‌توان نمایشنامه خرید، اگرچه بسیاری از آموزگاران با بهره‌گیری از کتاب‌های کودکان یا بخشی از آن‌ها، خودشان نمایشنامه را می‌نویسند. هنگامی که به‌دنبال متنی برای نمایشنامه‌خوانی هستید، در پی گفت‌وگوهایی پویا و چالش‌برانگیز باشید، بخش‌هایی از متن خنده‌دار باشد و داستانی جالب و شخصیت‌های کافی برای همهٔ دانش‌آموزان داشته باشد.
شارپ پیشنهادهای زیر را ارائه می‌دهد:
- با یک نمایشنامه آسان آغاز کنید. بسیار مهم است که در نخستین تجربه، دانش‌آموزان مجبور نباشند به چگونه خواندن واژه‌ها فکر کنند.
- نمایشنامه‌هایی با شخصیت‌های فراوان انتخاب کنید. من نمایشنامه‌هایی را ترجیح می‌دهم که شخصیت بیش‌تر، ولی واژه‌های کم‌تری دارند.
- در آغاز نمایشنامه‌های کوتاه بهترین هستند. همچنان که دانش‌آموزان خواندن نمایشنامه را باید بیاموزند، باید گوش دادن به نمایشنامه‌خوانی را نیز یاد بگیرند.
- برای هر نمایشنامه‌خوان یک نسخه از نمایشنامه را فراهم کنید و بخش‌های مربوط به او را با رنگی مناسب جدا نمایید. برای این که کار حرفه‌ای‌تر دیده شود، هریک از نمایشنامه‌ها را درون پوشه‌ای بگذارید.
- به نمایشنامه‌خوان‌ها اجازه دهید نمایشنامه را به‌آهستگی زمزمه کنند و بخش‌های مربوط به خودشان را با صدای بلند روخوانی کنند.
فریمن پیشنهاد می‌کند: «اگر نمایشنامه از کتاب‌های کودکان اقتباس شده است، نخست آموزگاران آن را با صدای بلند برای دانش‌آموزان بخوانند تا آن‌ها از آن لذت ببرند و به چگونگی بازخوانی و اصطلاح‌های آن گوش دهند. سپس نمایشنامه‌ها میان دانش‌آموزان پخش شود. دانش‌آموزان می‌توانند بازگویی واژه‌های دشوار را تمرین کنند و متنِ خود را بفهمند.»
او همچنین پیشنهاد می‌کند: «همیشه خواندن نمایشی را دست‌کم دوبار انجام دهید. بار نخست کودکان در کشمکش با واژه‌ها و معنای آن‌ها و درک نمایش هستند؛ بار دوم آن‌ها می‌توانند بر روی لذّت اجرا و بخش‌های خود تمرکز کنند. اگر بخواهید کارهای بیشتری می‌توانید انجام دهید، لوازم صحنه، لباس‌های مخصوص و دکور اضافه کنید. متن‌ها را حفظ کنید و حتی با گروه‌های دیگر نمایش را اجرا نمایید، ولی مجبور نیستید. در این روش فرایند کار اهمیّت دارد، نه دستاورد پایانی آن.»
لوییس واکر ناشر آموزشی بر این باور است که یک نمایشنامه خوب سطح خواندن را می‌تواند فراتر ببرد. او توضیح می‌دهد: «یک آموزگار دقیق که توانایی‌ها و سطح خواندن دانش‌آموزان خود را می‌شناسد، مراقب است هر بخشی از متن را به فرد مناسب آن بدهد تا همه لذت ببرند و موفق شوند.»
فریمن در این باره می‌افزاید: «خواندن نمایشی به کودکان اجازه می‌دهد تا پیوسته از خواندن لذت ببرند. چندین‌بار آن را اجرا کنند تا همه نکته‌های دقیق و ظریف آن را بفهمند. بیش‌تر کودکان داستانی را می‌خوانند و تنها معنای سطحی آن را دریافت می‌کنند. با خواندن نمایشی، آن‌ها تنها یک داستان نمی‌خوانند، بلکه آن را زندگی می‌کنند.»
