قصه مهمان های ناخوانده با تلاش دفتر آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی ناملموس و دفتر کودک و نوجوان پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با شماره ۱۳۹۴ در فهرست میراث ناملموس ثبت شد.
لیلا کفاش‌زاده، مسوول دفتر کودک و نوجوان پژوهشگاه و کارشناس این پرونده با اعلام این خبر گفت: قصه مهمان های ناخوانده قصه‌ای قدیمی است که سینه به سینه از سوی مادر بزرگ‌ها یا دایه‌ها برای کودکان روایت شده است.
او با اشاره به جمع‌آوری و چاپ قصه مهمان های ناخوانده در دهه ۳۰ از سوی مهدی صبحی گفت: این قصه برای نخستین‌بار در سال ۱۳۴۵ از سوی فریده فرجام بازنویسی و در انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان چاپ شد.
او با بیان این که فریده فرجام این قصه را در دهه بیست و در دوران کودکی خود از دایه‌اش شنیده بود، گفت: فرجام بعدها که به عنوان کار حرفه‌ای به دنبال بازنویسی این قصه بود، شاهدهای مختلف آن را به دست آورد و با یک نگاه پژوهشی، قصه را بازنویسی کرد.
فریده فرجام
کفاش‌زاده گفت: قصه مهمان های ناخوانده افزون بر اینکه یکی از قصه‌های قدیمی فولکلور محسوب می‌شود، نخستین کتاب کودک چاپ کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان نیز هست.
او با اشاره به چاپ این اثر به صورت کتاب و لوح فشرده از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان گفت: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، طرحی به نام هفت موزه هفت قصه را با قصه مهمان های ناخوانده در هفت موزه قصه‌گویی کرده است.
او افزود: در این طرح سعی شد تا داستان با مشارکت کودکان و در موزه‌ها به شکل‌های گوناگون ارائه شود.
وی در ادامه از موزه صلح، موزه فرش، موزه رضا عباسی، باغ نگارستان، موزه مقدم، موزه ملی ایران و موزه آبگینه به عنوان موزه‌های مشارکت‌کننده در این طرح نام برد.
ویژگی‌های قصه مهمان های ناخوانده
این کارشناس کودک، قصه مهمان های ناخوانده را قصه‌ای مبتنی بر ارتباط انسان و حیوان‌ها و فوایدی که حیوانات برای انسان دارند، دانست و گفت: دوستی شخصیت‌های متضاد مانند سگ و گربه در کنار هم، مفهوم صلح را از راه قصه‌گویی به کودکان می‌آموزد و والدین و حتی مربیان از راه روایت و قصه‌گویی می‌توانند مفهوم صلح و دوستی و پذیرش تفاوت‌ها را به کودکان بیاموزند.
او از دیگر وِیژگی‌های این قصه به مهمان‌نوازی مادربزرگ اشاره کرد و گفت: مهمان‌نوازی می‌تواند به طور مستقل یک اثر ناملموس برای فرهنگ ایرانی محسوب شود. آداب مهمان‌نوازی و خواباندن مهمان در خانه‌ای که برای خود صاحبخانه نیز جای کافی ندارد دقیقا منطبق با فرهنگ مردم ایران است و این قصه به خوبی این ویژگی را ارائه می‌دهد که همچنان نیز جاری و ساری است.
وی مهمان‌نوازی را بخشی از هویت جامعه ایرانی دانست و گفت: حتی در سال‌های گذشته اصطبلی برای اسب‌های مهمان‌ها وجود داشت و زنان خانه همیشه مقداری غذا بیشتر می‌پختند تا اگر مهمانی سر زده به خانه آن‌ها آمد، بتوانند از او پذیرایی کنند.
کفاش‌زاده خاطرنشان کرد: قصه مهمان های ناخوانده نه تنها بر اصل مهمان‌پذیری تاکید دارد بلکه مفهوم ناخوانده بودن مهمان را نیز دربردارد.
او با اشاره به این که حیوان‌ها در این قصه از قبل با پیرزن آشنا نبودند و آشنایی بعدا رخ داد، گفت: این قصه می‌تواند به خوبی مفهوم مدیریت بحران را به کودکان بیاموزد و موضوع پناهجویی که پدیده سال‌های اخیر است را به طور غیرمستقیم به آن‌ها آموزش دهد.
به گفته وی مفهوم پناه آوردن از مفاهیم معنوی پنهان در فرهنگ ایرانی است که با جوانمردی پاسخ داده می‌شود.
مسوول دفتر کودک و نوجوان پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، آشتی با محیط‌زیست، ترویج فرهنگ صلح، ارتباط میان نسلی و هم‌زیستی مسالمت‌آمیز را از دیگر وجوه این اثر ناملموس عنوان کرد.
او با بیان این که این قصه بارها و بارها در تمامی استان‌های کشور در مدرسه‌ها، مهدکودک‌ها و مراکز فرهنگی گوناگون نقل شده است، گفت: بهروز قریب‌پور، استاد نمایش عروسکی در دهه ۶۰، نمایش عروسکی این قصه را به روی صحنه آورد و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، کتاب صوتی و بریل این قصه را تولید و آن را به زبان کردی و در خارج از مرز به زبان کره‌ای چاپ کرد.
کارشناس پرونده ثبت قصه مهمان های ناخوانده افزود: بن مایه اصلی این قصه، دوستی و صلح و ارتباط میان‌نسلی است. شخصیت محوری این قصه مادربزرگ است و حیوانات در حکم فرزندان و نوه‌های او، تنهایی‌اش را پر می‌کنند.
او خاطرنشان کرد: با بسط و نقل این قصه در جامعه می‌توان به شکل‌های گوناگون نمایشی و روایی به نسل بعدی آموزش داد که چگونه باید مفاهیم فرهنگی را از نسل گذشته گرفته و به آیندگان منتقل کنند.
به گفته کفاش‌زاده، ثبت این قصه کمک می‌کند تا به کودکان بیاموزیم چگونه در کشوری با تنوع قومی زندگی کنند و تفاوت‌های قومی را به عنوان یک برتری و نه یک نقطه ضعف بپذیرند.
او با بیان این که با ثبت و معرفی قصه مهمان های ناخوانده به جامعه، می‌توان الگوی مناسبی برای ارتباط و وفاق ملی ارائه داد، گفت: موضوع مهمان در فرهنگ‌های شرقی به ویژه فرهنگ ایرانی از جایگاه خاصی برخوردار است. بنا بر فرهنگ ایرانی، مهمان عزیز خداوند است و حرمت مهمان واجب است و تا زمانی که شخصی در جایگاه مهمان قرار گرفته باشد از امنیت و احترام برخوردار است. از همین رو این قصه بخش مهمی از فرهنگ شفاهی این کشور را با خود به نسل بعد منتقل می‌کند.
داستان مهمان های ناخوانده، زندگی پیرزنی را روایت می‌کند که در یک شب بارانی در خانه کوچکش پذیرای حیوان‌هایی می‌شود که از باران خیس شده و جایی برای پناه بردن ندارند. حیوان‌ها یکی‌یکی به شکل تکرارشونده‌ای در خانه پیرزن را می‌زنند و او به رغم داشتن خانه‌ای کوچک ، با مهربانی همه آن‌ها را فقط برای یک شب جا می‌دهد. اگرچه صبح روز بعد پیرزن انتظار داشت حیوان‌ها آنجا را ترک کنند ولی آن‌ها دلشان می‌خواست در خانه مادربزرگ بمانند. به همین دلیل هر کدام با صدای مخصوص خودشان فوایدی را که ممکن بود برای پیرزن داشته باشند می‌خوانند و او را راضی می‌کنند تا برای همیشه پیش او بمانند.
کتاب مهمان های ناخوانده را از آدرس زیر تهیه کنید:
