زمستان ۱۳۸۳ طرح كتابخانه نوجوان در ذهنم به وجود آمد. چرا نوجوان؟ نوجوانی سن حساسی است. سنی میان كودكی و جوانی با احساسات گوناگون، شكل‌گیری اندیشه، تزلزل در آن و فعالیت هایی در اثبات خود و كودك نبودن .... در همه جا كلمه نوجوان با كودك همراه شده است، مراكزی كه برای كودكان كار می كنند همیشه با عنوان كودك و نوجوان معرفی شده‌اند ولی هرگاه به فعالیت های آنها بنگریم تمام تلاش ها متوجه كودكان است و برای نوجوانان به خصوص نوجوانانی در سنین راهنمایی كمتر فعالیت فرهنگی انجام شده است.در اردیبهشت ۱۳۸۴ با طرح تأسیس «كتابخانه تخصصی نوجوان» برای نوجوانان ۱۰ تا ۱۶ ساله توسط امور كتابخانه‌های شهرداری اصفهان موافقت شد.
در ابتدا به دنبال مكان مناسب برای راه اندازی كتابخانه نوجوان بودم. در مورد مکان پیشنهادی با شورای كتاب كودك مشورت كردم. طی بازدید دکتر نوش آفرین انصاری و دو نفر از كارشناسان شورا (کتابداری و معماری) مكان مورد نظر مناسب تشخیص داده نشد. هم زمان با جست وجو برای انتخاب مكان مناسب کتابخانه به همراه زهرا اسماعیلی و نسرین مهرمحمدی تحقیقی درباره ی كتابخانه های نوجوان را آغاز كردیم که حاصل آن تدوین طرح جامع و كاربردی كتابخانه نوجوان بود. در نخستین حرکت سالن های زیرین كتابخانه مركزی اصفهان به كتابخانه نوجوان شماره ی ۱ اختصاص داده شد. بر پایه ی سند تنظیمی در نظر داشتیم مكانی مناسب برای ساختمان مركزی كتابخانه نوجوان ساخته شود و پس از آن ۴ كتابخانه نوجوان دیگر در قسمت های مختلف شهر زیر نظر این کتابخانه مركزی تشكیل شود و زیرزمین كتابخانه مركزی نخستین كتابخانه نوجوان آن باشد.با توجه به هزینه ی بالا، طراحی داخلی کتابخانه را خود به عهده گرفتم و با گذشت دو ماه طراحی رنگ، نور، شكل و فرم قفسه‌ها، میزها، صندلی ها و مبل های راحتی به شرکت های سازنده داده شد.
برای انتخاب كتاب ها به فهرست کتاب های مناسب شورا مراجعه شد. کتاب ها پس از خریداری و انتقال به کتابخانه بر پایه‌ی رده‌بندی دیویی توسط بخش فنی و به سرپرستی آقای تیموری سازماندهی شدند. مراحل آماده سازی منابع توسط گروه تحقیق انجام شد و کتاب ها در دی ماه در قفسه ها چیده شدند و برنامه ی فعالیت سالن مطالعه تهیه و تنظیم شد. كتابخانه با ۳۰۰۰ جلد كتاب در مخزن باز و با سیستم امانت كامپیوتری برای روز ۲۵ دی ماه ۱۳۸۴ آماده افتتاح شد. مراسم افتتاح کتابخانه با حضور هوشنگ مرادی كرمانی، جمعی از مسؤولان شهری و از همه مهمتر حضور تعداد زیادی از نوجوانان شهر در سالن اجتماعات كتابخانه مركزی آغاز شد. فضا و تجهیزات متفاوت به وجود آمده، مجموعه كتاب های گردآوری شده، میزهای شطرنج سالن مطالعه، ... مورد توجه میهمانان قرار گرفت.
نخستین فعالیت كتابخانه در پایان سال ۱۳۸۴ برگزاری جشن نوروز بود كه در سالن اجتماعات كتابخانه نوجوانان با حضور نوجوانان علاقه مند عضو كتابخانه و گروه نوجوان انجمن دوستداران ادبیات كودك و نوجوان برگزار شد. در این برنامه قصه ی "خاله پیرزن و عمو نوروز" به كارگردانی خانم زیدانی و بازیگری چند تن از اعضا اجرا شد. سپس نهضت قریشی نژاد در مورد سالنامه، ریشه های مراسم باستانی نوروز و نمادهای هفت سین با نوجوانان صحبت کرد.
در سال ۱۳۸۵مهمترین هدف ما در كتابخانه نوجوان ترویج شوق خواندن و لذت از آن در میان نوجوانان بود. محیط كتابخانه باید یك محیط زنده و پویا می بود تا نوجوانان را بیش از پیش به خواندن سوق دهد. سالن كتابخانه نوجوان سالنی ساكت و آرام نبود. محل جنب و جوش و تكاپو و فعالیت نوجوانان بود. حتی زمانی با موسیقی موتسارت در سالن همه را به كمی آرامش و گوش دادن موسیقی دعوت می كردیم.
نخستین فعالیت های كتابخانه نوجوانان (فروردین - دی ماه ۱۳۸۵)
۱ـ شطرنج و آموزش آن: در سالن مطالعه دو میز شطرنج وجود داشت. اوایل بیشتر نوجوانان علاقه مند به بازی بودند ولی بازی را نمی‌دانستند. كتاب هایی درباره شطرنج را به آنها معرفی کردیم. نوجوانانی كه بازی را بلد بودند، بازی را به دیگران آموزش می دادند. نوجوانان به خصوص از چند مدرسه راهنمایی كه در اطراف كتابخانه بود پس از تعطیلی مدرسه به كتابخانه می‌آمدند حدود یك ساعت بازی می كردند، سپس به جست وجوی کتاب در کتابخانه می رفتند. همین مسئله آنها را تا ساعت ۱۵ و گاه تا ساعت ۱۹ در کتابخانه نگه می داشت.
شطرنج بازی سالم و مفرحی بود و نوجوانان را وادار به فكر می‌كرد. آنها با روش های حل مسأله آشنا می شدند در ضمن یاد می‌گرفتند ساكت و آرام و متفكر بازی كنند. بدنبال آن در تابستان ۱۳۸۵ اقدام به برگزاری كلاس های شطرنج در سه سطح مقدماتی، متوسطه، پیشرفته كردیم. كتاب های شطرنج مرتباً از این دست به آن دست می شد و بچه ها به دنبال روش های جدیدتر بازی بودند. شلوغ ترین و ناآرام ترین بچه‌ها با این بازی بسیار آرام و متفكر شده بودند، به طوری كه خانواده‌ها این را معجزه می‌دانستند.
۲ـ كلاس خلاقیت ادبی: این كلاس ها طی ۲ دوره در كتابخانه نوجوان در تابستان ۱۳۸۵ برگزار شد. گرچه از نوجوانان ثبت‌نام به عمل می آمد و كلاس ها گاه در سالن مطالعه و گاه در محل كلاس های آموزشی برگزار می شد ولی علاقه مند بودیم هر نوجوانی با كمی ابراز علاقه بتواند در كلاس ها بدون محدودیت شركت نماید. بنابراین بیشتر كلاس ها را در سالن مطالعه برگزار می كردیم تا دیگر نوجوانان حاضر در سالن نیز بتوانند با مباحث آن آشنا شوند. این كلاس ها توسط نهضت قریشی نژاد هدایت می شد و به پیشنهاد ایشان قفسه ای را به نوشته های نوجوانان اختصاص دادیم.
۳ـ كلاس شاهنامه خوانی و ترویج خواندن: این كلاس ها توسط خانم زیدانی هفته‌ای یك جلسه در تمام طول سال در سالن مطالعه برگزار می شد. حاصل این کلاس ها نوجوانانی بود که می‌توانستند متن شاهنامه را روان بخوانند و حتی حركات نمایشی آن را انجام دهند.
۴ـ كلاس نجوم: این كلاس ها در دو گروه سنی ۱۰ - ۱۳ سال و ۱۴ - ۱۶ سال برگزار می شد. مدرسین از مركز نجوم ادیب می آمدند. مركز نجوم ادیب نخستین تجربه ی برگزاری كلاس های نجوم با این گروه سنی را از كتابخانه نوجوان شروع كرد. سپس برنامه های بازدید و نیز رصد ستارگان برای این نوجوانان ترتیب داده شد كه با استقبال نوجوانان روبه رو شد. هدف از این برنامه تشویق نوجوانان به مطالعه كتاب های نجوم و كشف استعدادهای نوجوانان علاقه مند در این زمینه بود. پس از این دوره های مقدماتی، نوجوانان علاقه مند برای آموزش های بیشتر به مركز نجوم ادیب معرفی می شدند. بازخورد این بخش، بحث های علمی در مورد اجرام آسمانی واقعیت و تخیل و همچنین بحث در مورد كتاب های مرتبط با این موضوع بود که در سالن مطالعه میان نوجوانان در می گرفت.
۵ـ كلاس كامپیوتر: هدف از برپایی این کلاس ها آشنایی نوجوانان با شیوه های صحیح به کارگیری كامپیوتر، آشنایی با روش های دیگر خواندن، آشنایی با ظرفیت های به کارگیری اینترنت در پژوهش و آشنایی با سایت های فرهنگی، كتابخانه های مجازی و کسب مهارت های ارائه پروژه تحقیق به وسیله ی نرم افزارهای کامپیوتری بود. به همین دلیل روشی جدید در آموزش کامپیوتر به نوجوانان را دنبال کردیم. این روش توسط مهندس فردادوند در حدود 10 دوره ی آموزشی کارگرفته شد. در نهایت سه نفر از زبده‌ترین نوجوانان این دوره های آموزشی در مسابقه "شهر ما، خانه ما" شهرداری اصفهان شركت كردند. ۳ فیلم به وسیله ی كامپیوتر توسط این نوجوانان تدوین و كارگردانی شد كه یكی از آنها جایزه ی اول مسابقه را از آن خود كرد. افزون بر آن از توانایی نوجوانان آموزش دیده در انجام پروژه های مختلف كتابخانه نوجوان در ارتباط با كامپیوتر استفاده می شد.
۶ـ «یك كتاب، یك فیلم»: پخش فیلم های اقتباسی از کتاب های رمان و خواندن کتاب آن و سپس گفت وگو در مورد فیلم و کتاب، نوجوانان را بیشتر به خواندن كتاب علاقه مند می کرد. چند جلسه از این كلاس ها توسط زاون قوكاسیان در سالن نمایش كتابخانه نوجوانان برگزار شد.
۷ـ كلاس های بحث آزاد: ماهی یك بار با حضور تمام نوجوانان پسر و دختر عضو و با بحث روی مهارت های زندگی که زیر نظر یك متخصص امور رفتاری و روان شناسی برگزار می شد. مربی در این جلسات نقش هدایتگر بحث را بر عهده داشت. در این جلسات نوجوانان به گونه ای هدایت می شدند تا خود به نتیجه ی مطلوب برسند و نتیجه بحث را در زندگی خود پیاده کنند.
۸ ـ كلاس های رفتار با نوجوانان برای والدین: در تکمیل كلاس های بحث آزاد، جلسات مشاوره برای والدین ماهی یك بار برگزار می شد. در این کلاس ها درباره ی حالات نوجوانی، چگونگی رفتار با آن ها، اندیشه نوجوان و... با والدین صحبت می شد. این كلاس ها به دلیل وجود مشكلات متعدد والدین با نوجوانان با استقبال روبه رو شد. جالب ترین بخش این كلاس ها آن بود كه بسیاری از والدین با اصرار نوجوانان شان در این كلاس ها شركت می كردند. حتی یكی از نوجوانان پدرش را با اصرار و تشویق تا دم كلاس همراهی می‌كرد و تا پایان كلاس منتظر پدر می نشست. نوجوانان می دانستند كه این كلاس ها، در بهبود روابط شان با والدین بسیار مؤثر است.
۹ـ كارگاه های ترویج خواندن: این كارگاه ها در تمام دوره سال در سالن مطالعه برگزار می شد. شیوه ی استفاده از فرهنگنامه ها، معرفی كتاب های جدید و نقد كتاب توسط دو تن از مروجان خواندن برگزار می شد. نتایج كارهای نوجوانان به صورت جزوه های صحافی شده در قفسه ای در سالن مطالعه نگهداری و در دسترس نوجوانان دیگر قرار می گرفت.
۱۰ـ كارگاه های روش تحقیق: در این كارگاه ها تلاش داشتیم با آشنا كردن نوجوانان به روش های تحقیق، شیوه های استفاده از دایرﺓ المعارف ها، منابع اینترنتی و منابع كتابخانه ای آن ها را به سوی تحقیق در مورد موضوعات مورد علاقه و نیز پژوهش های دانش آموزی حرکت دهیم. در این کلاس ها به اعضا کمک می شد تا با ارائه نتیجه پژوهش خود با استفاده از نرم افزارهای کامپیوتری همچون Power point به دیگر اعضا، اعتماد به نفس و خودباوری را در خود تقویت کنند. در پایان هر دوره تحقیقات اعضا صحافی شده و در قفسه های كتابخانه در دسترس دیگران قرار می‌گرفت.
۱۱ـ كارگاه های آشنایی با كتابخانه: هر نوجوان در ابتدای عضویت به صورت اجباری در كارگاه های آشنایی با كتابخانه شركت می كرد و پس از گذراندن این دوره می توانست كتاب به امانت بگیرد. این كارگاه ها توسط كتابداران نیم ساعت صبح و نیم ساعت بعد از ظهر در ساعت مشخص برگزار می شد. در این كارگاه نوجوانان با مقررات كتابخانه، امكانات و فعالیت های كتابخانه، سیستم رده بندی دیویی، شیوه ی جست وجوی كتاب و چگونگی چیدمان كتاب در قفسه آشنا می شدند، پس از تابستان ۱۳۸۵ این كارگاه ها توسط خود نوجوانان برگزار می شد. پس از مدتی مرتب كردن كتاب ها در قفسه ها، امانت كتاب و برخی دیگر از فعالیت های کتابخانه، با نظارت كتابداران، توسط نوجوانان انجام می شد. نكته مهم مسؤولیت پذیری، احساس مثبت بودن و اعتماد به نفسی بود كه در این نوجوانان تقویت شد.
۱۲ـ امانت CD: كتابخانه به دلیل كمبود بودجه نتوانسته بود CDهای مناسب برای این گروه سنی را تهیه کند. اما به دلیل اعلام نیاز نوجوانان، این بخش با کمک اعضا راه اندازی شد. ابتدا مسابقه ای مبنی بر تعیین ملاک‌های انتخاب یك CD فیلم یا كارتون مناسب برگزار شد. پس از تصویب این ملاک ها، نوجوانان هر كدام بر پایه ی این ملاک ها برای ثبت نام 5 CD به كتابخانه امانت دادند و به این صورت بخش امانت CD راه اندازی شد. این بخش نیز با نظارت کتابداران توسط نوجوانان اداره می شد.
۱۳ـ مجله دیواری عبور ممنوع: در ابتدا به پیشنهاد برخی نوجوانان دختر و پسر قرار شد یك نشریه توسط خود آنها برای كتابخانه تهیه شود. به سبب محدودیت های موجود فقط یك تابلوی بزرگ ۱× ۲ متر روی دیوار کتابخانه برای الصاق مطالب، اختصاص داده شد. پس از آن هر هفته مطالب علمی، خبرهای كتابخانه مسائل جدید در ارتباط با نوجوانان و نیز نوشته‌های دیگر نوجوانان روی این تابلو در اختیار دیگران قرار می گرفت. این تابلو با استقبال نوجوانان و رهگذرانی كه از آنجا می گذشتند مواجه شد. نکته ی مهم مسؤولیت پذیری این گروه و اصرار در تعویض مطالب هر هفته یك بار و جمع‌آوری مطالب ارزنده و خواندنی بود. جلسات این گروه هر هفته با نظارت یكی از مربیان برگزار می شد.
۱۴ـ «طرح یك سبد كتاب»: پس از تابستان 85 با شروع مدارس و با یك اطلاع رسانی گسترده در مدارس شهر اصفهان، اولیای مدارس مقطع راهنمایی و چهارم و پنجم دبستان تشویق شدند كه با آوردن دانش آموزان و شرکت در كارگاه های فرهنگنامه و روش تحقیق از فضای كتابخانه برای پژوهش های دانش آموزی استفاده کنند. بدین ترتیب فضای کتابخانه و امکانات آن در سه نوبت، دو نوبت در صبح و یك نوبت در بعد از ظهر. هر نوبت با ظرفیت 30 نفر در اختیار مدارس قرار گرفت. مدارس استقبال خوبی از این طرح کردند. برخی از این دانش آموزان پس از مدتی از اعضا دایم ما می شدند و ما خوشحال بودیم كه در فصل مدارس هم این كتابخانه همچنان زنده و پویاست.
۱۵ـ نمایشگاه های كتاب: در محل كتابخانه نوجوان به وسیله ی انجمن دوستداران ادبیات كودك و نوجوان در هفته كتاب نمایشگاه كتاب های نوجوانان برگزار می شد كه با استقبال مدارس روبه رو بود و اعضای انجمن كارگاه های آشنایی با فرهنگنامه، خلاقیت ادبی و ... برای نوجوانان برگزار می كردند. نمایشگاه سیار كتاب در هفته كتاب در مدارس توسط مربیان ترویج كتابخوانی به وسیله اتوبوس شهروندی به مدت یك هفته برپا بود.
۱۶ـ كلاس های مشاوره برای كتابداران كتابخانه نوجوان: تمامی همکاران متعهد به رعایت شئونات رفتاری و گفتاری در برخورد با اعضا بودند. ما باید خوشرو، خندان و شوخ طبع بوده و ظاهری آراسته، متین و باوقار داشته باشیم. ما در ارتباط با نوجوانان می بایستی صبور باشیم و در مورد رفتار و گفتار آن ها سریع قضاوت نكنیم و به آن ها تذكر ندهیم. ما در همان ابتدای عضویت آن ها را با مقررات كتابخانه آشنا می کردیم و تلاش داشتیم علاقه به كتابخانه خود عاملی باشد تا مقررات رعایت گردد. رعایت همه ی این نکات و چیزهای دیگر باعث شده بود كه كم كم نوجوانان به همكاران کتابخانه اعتماد كنند. گاهی اوقات حرف ها یا درد دل هایی می كردند كه حتی والدین آنان نیز از آن ها خبری نداشتند. كم كم به موضوعات حادی برخورد كردیم. بعضی از نوجوانان با مخاطراتی در اجتماع روبه رو شده بودند كه می ترسیدند برای والدین خود تعریف كنند. همه اینها ما را بر آن داشت تا كلاس هایی برای پرسنل در ارتباط با نوجوانان، چگونگی رفتار با آن ها، شناخت تهدیدات و مسائل روانی نوجوانان با حضور یک مشاور برگزار کنیم. تا پس از آن كتابداران بتوانند با رفتاری معقول و مناسب این نوجوانان مسأله دار را به سمت مشاور سوق دهند. در نتیجه بسیاری از آنان توسط رفتار مناسب كتابداران و كمك مشاور توانستند مسائل خود را با والدین مطرح و مشكلات خود را حل کنند.
۱۷ـ مشاوره تحصیلی: دو روز در هفته بعد از ظهرها با حضور یك مشاور تحصیلی بسیاری از نوجوانان در ارتباط با برنامه‌ریزی تحصیلی و مشكلات مربوط به آن می توانستند به مشاور مراجعه کنند. حتی در برخی موارد والدین هم از این ساعت های مشاوره استفاده می كردند.
۱۸ـ سایت كتابخانه نوجوان: بسیاری از نوجوانان در این سایت فعالیت داشتند و مطالب آنها در سایت گذاشته می شد. برگزاری مسابقات، معرفی كتاب های جدید، اخبار كتابخانه، برنامه های آینده و نوشته های نوجوانان از جمله مواردی بود كه در سایت منعكس می شد.
۱۹ـ كارگاه های میراث فرهنگی: با توافقی كه برای نخستین بار با قسمت آموزش سازمان میراث فرهنگی و گردشگری اصفهان به عمل آمد، كارگاه های آشنایی نوجوانان با میراث فرهنگی اصفهان و بناهای تاریخی موجود توسط كارشناسان آن سازمان در كتابخانه نوجوان برگزار شد. این کارگاه ها شامل:۱۰ جلسه مبانی و ۲ جلسه بازدید از بناها بود که در پایان گواهینامه ی پایان دوره توسط سازمان میراث برای این نوجوانان صادر شد.
پس از اجرای این برنامه ها تا دی ماه ۱۳۸۵ تعداد اعضای كتابخانه به ۲۰۰۰ نفر رسید و تعداد كتاب ها به حدود ۵۰۰۰ جلد. کتابخانه اختصاصی نوجوان با تغییر مکان همچنان به فعالیت های فرهنگی خود ادامه می‌دهد.
