چکیده
خواندن مشارکتی، پلی میان بلندخوانی و خواندن مستقل است.
در این مدل، بزرگسال و کودک با هم کتاب را دنبال میکنند؛ گاهی بزرگسال میخواند و کودک تکرار میکند یا واژهای را ادامه میدهد.
هدف این روش، انتقال تدریجی مسئولیت خواندن از بزرگسال به کودک و تقویت مهارتهای اولیهی سواد است.
تعریف و ویژگیهای مدل
خواندن مشارکتی یعنی کودک و بزرگسال در کنار هم میخوانند، نه یکی برای دیگری.
این روش نخستین بار در دههی ۱۹۶۰ با نام Shared Book Experience توسط Holdaway (1979) معرفی شد و بعدها در برنامههای Reading Recovery و Early Literacy بهصورت گسترده به کار رفت.
در این مدل، کتابهای مورد استفاده معمولاً تصویری و با تکرارهای زبانی هستند. بزرگسال بهجای نقش «معلم»، در جایگاه «همخوان» قرار میگیرد — صدایش با صدای کودک درهم میآمیزد.
اهداف تربیتی و نقش در رشد کودک
خواندن مشارکتی بهعنوان مرحلهی میانی میان شنیدن (در بلندخوانی) و خواندن مستقل (در دبستان)، تأثیرات چندجانبه دارد:
-
رشد آگاهی واجی و زبانی: کودک با شنیدن و تکرار، ارتباط میان صدا و واژه را میآموزد.
-
آشنایی با ساختار کتاب: کودک یاد میگیرد از کجا باید شروع کند و چگونه حرکت چشم را دنبال کند.
-
تقویت مهارت توجه و تمرکز: با دنبال کردن متن، چشم، گوش و ذهن او همزمان فعال میشوند.
-
افزایش اعتمادبهنفس: چون احساس میکند «میتواند بخواند»، حتی اگر هنوز خواندن واقعی را نیاموخته باشد.
-
ایجاد پیوند مثبت با کتاب: تجربهی موفق خواندن همراه با بزرگسال، ترس از متن را کاهش میدهد.
در پژوهشهای Marie Clay (خالق برنامهی Reading Recovery) نشان داده شده است که خواندن مشارکتی باعث رشد سریعتر مهارتهای زبانی و درک ساختار نوشتار در کودکان ۴ تا ۷ سال میشود.
پشتوانهی علمی و منابع معتبر
Don Holdaway در کتاب The Foundations of Literacy (1979)، خواندن مشارکتی را «تجربهای مشترک از کشف معنا» توصیف میکند.
Maria Nikolajeva (Reading for Learning, 2014) نیز آن را مرحلهای ضروری در مسیر یادگیری خواندن میداند، زیرا کودک در آن یاد میگیرد که زبان گفتار و زبان نوشتار متفاوتاند اما به هم متصلاند.
مطالعات Snow et al., (1998) و Neuman & Dickinson (2002) در حوزهی Emergent Literacy تأکید دارند که تجربهی خواندن مشترک، زمینهی رشد واژگان و درک متن را بسیار بیش از آموزش رسمی فراهم میکند.
شیوهی اجرا در خانه، مهدکودک و کتابخانه
در خانه
-
والد و کودک کنار هم مینشینند و هر دو کتاب را میبینند.
-
والد با صدای بلند میخواند و با انگشت، واژهها را دنبال میکند تا کودک مسیر خواندن را ببیند.
-
در واژههای ساده یا تکرارشونده، از کودک میخواهد آنها را بگوید:
«خرس بزرگ و ...؟ (کودک: کوچک!)» -
اگر کودک اشتباه گفت، والد اصلاح نمیکند، بلکه واژه را دوباره تکرار میکند تا در حافظه بماند.
در مهدکودک
-
مربی کتابی با تکرار زبانی بالا انتخاب میکند (مثل «خرس قهوهای، خرس قهوهای، چه میبینی؟» از اریک کارل).
-
کودکان در هر تکرار بخشی از جمله را با او میخوانند.
-
مربی بخشهایی را روی تخته یا کارت نمایش میدهد تا پیوند میان صدا و نوشته را تقویت کند.
در کتابخانه
-
کتابدار نشست «خواندن با هم» برگزار میکند: کودکان و والدین با هم میخوانند.
-
کتابدار واژههای کلیدی را پیش از خواندن معرفی میکند.
-
پس از پایان کتاب، شرکتکنندگان در گروههای کوچک، همان کتاب را با صدای بلند تمرین میکنند.
نمونهی عملی
📘 کتاب نمونه: «خرس قهوهای، خرس قهوهای، چه میبینی؟» نوشتهی بیل مارتین و اریک کارل
مادر با صدای آرام و آهنگین میخواند:
«خرس قهوهای، خرس قهوهای، چه میبینی؟»
کودک پاسخ میدهد: «یه پرندهی قرمز رو میبینم!»
در صفحهی بعد مادر میگوید:
«پرندهی قرمز، پرندهی قرمز، چه میبینی؟»
و کودک بخش تکراری را تکرار میکند.
در پایان، هر دو با نگاه به تصویرها، شخصیتها را بازگو میکنند.
کودک با لذت میگوید: «منم با تو خوندم!» — و این احساس، نخستین حس «خواننده بودن» در اوست.
نکات کلیدی برای مربیان و والدین
-
از کتابهای تکرارشونده و ریتمیک استفاده کنید.
-
واژهها را با انگشت دنبال کنید تا حرکت نگاه و صدا هماهنگ شوند.
-
به کودک اجازه دهید جمله را کامل کند، حتی اگر اشتباه گفت.
-
خواندن را به مسابقه تبدیل نکنید؛ هدف همراهی است، نه سرعت یا دقت.
-
تکرار، کلید یادگیری است. خواندن چندبارهی همان کتاب باعث تثبیت واژهها و ریتم زبان میشود.
-
بعد از خواندن، از کودک بخواهید بخشی از داستان را خودش بخواند یا بازگو کند.
جمعبندی
خواندن مشارکتی، تجربهای زنده از «با هم خواندن» است؛ جایی که کودک از شنونده به خوانندهی فعال تبدیل میشود.
در این روش، بزرگسال نه آموزگار بلکه همراهی است که در کنار کودک معنا را کشف میکند.
تکرار، ریتم و گفتوگوی مداوم در این فرایند، پایههای سواد و اعتمادبهنفس کودک را شکل میدهند — تا روزی که بتواند بهتنهایی کتابش را در آغوش بگیرد و بخواند.
منابع
-
Holdaway, D. (1979). The Foundations of Literacy. Ashton Scholastic.
-
Clay, M. (1993). An Observation Survey of Early Literacy Achievement. Heinemann.
-
Snow, C.E., Burns, M.S., & Griffin, P. (1998). Preventing Reading Difficulties in Young Children. National Academy Press.
-
Nikolajeva, M. (2014). Reading for Learning. John Benjamins.
-
Neuman, S.B. & Dickinson, D.K. (2002). Handbook of Early Literacy Research. Guilford Press.